Janýarlar tirshiligine ne qajet?
Dúnıetaný 2 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Janýarlar tirshiligine ne qajet?
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylardy álemdegi ǵajaptar týraly, «janýarlardy qorǵaý», «janýarlarǵa kómek» degen uǵymdarmen tanystyrý. Oqýshylardyń boıyna Tabıǵat – Anaǵa degen qyzyǵýshylyqty, balalardyń tabıǵatty taný, ony qasterleý, únin estip tyńdaýǵa degen qyzyǵýshylyqtaryn oıatý. Balalardyń boıyna Jer ǵalamsharyndaǵy barlyq tiri zatqa jaýapty qaraý qajettiligin sińirý.
Ádister: áńgimeleý, túsindirý, oqýlyqpen jumys, jattyǵý, oıyn,
tájirıbelik jumys.
Qural jabdyqtar: shar, tasbaqa, gúl, oqýlyq, tústi qaǵaz, mata, dápter.
Sabaqtyń barysy:
1. Shattyq sheńberi
Dóńgelene turyp, bir - birimizge jyly sóz aıtaıyq.
– Qaıyrly kún, Alına!
– Qaıyrly kún.
(ári qaraı osylaı jalǵasa beredi)
2. Álemdi ózimiz jasap kóreıik.
Qolyma úrlenbegen shardy alaıyn da, úrlengenshe
úrleımin.
Bul - álem.
Álem degenimiz – ǵalam, jer shary, dúnıe. Onda ómir súrip jatqan adamdar. Adamdar bir – birine qamqorlyq jasap, meırimdi bolyp, súıispenshilik sezimderi arqyly qarym - qatynas jasasa. Sonda ǵana álemde beıbitshilik ornaıdy. Al beıbitshilik – bárimizdiń jan tynyshtyǵymyz.
Shardyń ústine usaqtalǵan túrli tústi qaǵazdar jabystyramyn. Bul – janýarlar álemi, ósimdikter álemi. Olardyń barlyǵy jer betinde tirshilik etedi. Ósimdikter álemimen tanysyp kettik, endi janýarlar álemimen tanysamyz.
Ǵalymdar janýarlardy birneshe topqa bólgen.
• Eń erte kezde ómir súrgen janýarlar (dınazavr túrleri)
• Sútqorektiler
• Baýyrymen jorǵalaýshylar
• Qustar
• Qos mekendiler
• Balyqtar
• Omyrtqa janýarlar
• Joıylyp bara jatqan janýarlar
3. Qyzyqty habarlama
Ósimdikter týraly ótkenderimizdi eske túsireıik. Aldymyzda qulpyryp ósip turǵan ósimdik tur.
– Qorekti qaıdan alady?
– Ósimdik qorekti tabıǵı zattardan alady.
Sý – topyraq - aýa – kún jylýy – jaryq.
– Búgin bizge eń uzaq jasaıtyn baýyrymen
jorǵalaýshy tasbaqa qonaqqa keldi. Olar 100 jyldan artyq ómir súredi. (Óziniń tasbaqasyna zertteý júrgizgen oqýshy qyzyqty habarlama aıtyp beredi).
4. Áńgimeleseıik.
Ósimdik qorekti tabıǵat zattarynan alsa, janýarlar ósimdikterdi jeıdi nemese bir birin jeıdi. Janýarlar júre alatyn jáne seze alatyn tirshilik ıeleri. Janýarlar jer betinde baldyrlar men sańyraýqulaqtardan keıin paıda bolǵan. Mysaly, sýyq, ystyq sýly jerlerde ómir súretin janýarlar beıimdelgen jerlerinde ǵana mekendeıdi. Eger ózderine qolaıly ómir súretin ortasy joıyla bastasa janýarlar quryp ketedi.
– Nege ósimdikter jap - jasyl bolyp turǵan ósimdikterdi jeıdi, al shirigen ósimdikterdi jemeıdi?
5. Tájirıbe jasaıyq
Matanyń bir qıyǵyn alyp, ortasynan kesý kerek, sonan soń japyraqtyń ústinen japsyryp qoıý qajet. Bir - eki kún ótken soń matany alyp tastaý kerek. Budan keıin japyraqtyń turǵan bóligi jasyl túsin joǵaltqanyn kóremiz. Óıtkeni jaryqtyń joqtyǵynan japyraq hlorofılin joǵaltady.
– Bul ósimdikti tasbaqa qalaı ózine pana qyla alady?
6. İshki oılardy ornyqtyratyn ún.
Qustardyń ádemi únin, syldyrlap aqqan sýdyń,
sybyr etken aǵashtyń dybysyn, jan - janýarlardyń
daýystardyń tyńdańdar. Kóz aldaryńa elestetip sýret
salý, beıneleý.
7. Jarıalaý
Ózderi salǵan sýretterin kórsetý, qandaı janýar túri ekenin aıtý.
8. Oqýlyqpen jumys.
Oqýlyqta bergen mátindi oqý.
Oqýlyqtaǵy sýretpen jumys.
9. Kóńildi úzilis.
Ol eń iri dınozavrdan da úlken. Bir kók kıttiń salmaǵy 150 jeńil mashınanyń salmaǵyna teń. Kıttiń uzyndyǵy 30 metr, salmaǵy 130 - 150 tonna. Kıttiń ústine segiz pil tura alady.
Qurlyqtaǵy eń úlken janýar – pil.
Eń bıik sútqorekti – kerik.
Eń júrdek sútqorekti – qabylan.
Teńiz janýarlarynyń ishindegi eń aqyldysy – delfın. Olar únemi kúlip turǵan keıipte.
Kúz aılarynda tıinder emenniń jańǵaǵyn qysta azyq joq kezde jeý úshin jerge kómip qoıady. Ýaqyt óte kele olar jemin qaı jerde kómgenderin umytyp qalady. Al kóktem shyǵa bul jańǵaqtar kóktep, kishkentaı emen aǵashtaryna aınalady. Osylaısha tıinder aǵash egetin bolyp shyqty.
10. Úı tapsyrmasy.
Ózderine unaǵan janýarlar týraly aqparattar izdep, jınaqtaý.
11. «Júrekten – júrekke» sheńberi
• Bárimiz dóńgelene turaıyq. Endi turǵan kúıińizde qoldaryńdy keýdelerińe qoıyp,
júrekterińniń qalaı soǵyp turǵanyn kórińder.
Tizbektelip turyp ta, bir birlerińniń júrekterińniń qalaı soǵyp turǵanyn kórińder.
Endeshe ósimdikterdiń de, janýarlardyń da júrekteri osylaı soǵyp, bizden kómek surap turady. Biz olardy qorǵaýymyz kerek.
• Mynaý kútilmegen gúl. Ol bizden kómek surap tur. Eger biz gúldiń qasyna baryp, jyly sóz aıtatyn bolsaq, ol ósimdik qulpyryp ósetin bolady. Bul jyly sózder senderdiń júrekterińnen shyǵatyn bolsyn.
• Ózimizdiń toptyq uranymyzben sabaqty aıaqtaımyz. Qaǵazdan qıyp jasaǵan júrekterińdi bir birlerińe syılańdar.
Sabaqtyń taqyryby: Janýarlar tirshiligine ne qajet?
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylardy álemdegi ǵajaptar týraly, «janýarlardy qorǵaý», «janýarlarǵa kómek» degen uǵymdarmen tanystyrý. Oqýshylardyń boıyna Tabıǵat – Anaǵa degen qyzyǵýshylyqty, balalardyń tabıǵatty taný, ony qasterleý, únin estip tyńdaýǵa degen qyzyǵýshylyqtaryn oıatý. Balalardyń boıyna Jer ǵalamsharyndaǵy barlyq tiri zatqa jaýapty qaraý qajettiligin sińirý.
Ádister: áńgimeleý, túsindirý, oqýlyqpen jumys, jattyǵý, oıyn,
tájirıbelik jumys.
Qural jabdyqtar: shar, tasbaqa, gúl, oqýlyq, tústi qaǵaz, mata, dápter.
Sabaqtyń barysy:
1. Shattyq sheńberi
Dóńgelene turyp, bir - birimizge jyly sóz aıtaıyq.
– Qaıyrly kún, Alına!
– Qaıyrly kún.
(ári qaraı osylaı jalǵasa beredi)
2. Álemdi ózimiz jasap kóreıik.
Qolyma úrlenbegen shardy alaıyn da, úrlengenshe
úrleımin.
Bul - álem.
Álem degenimiz – ǵalam, jer shary, dúnıe. Onda ómir súrip jatqan adamdar. Adamdar bir – birine qamqorlyq jasap, meırimdi bolyp, súıispenshilik sezimderi arqyly qarym - qatynas jasasa. Sonda ǵana álemde beıbitshilik ornaıdy. Al beıbitshilik – bárimizdiń jan tynyshtyǵymyz.
Shardyń ústine usaqtalǵan túrli tústi qaǵazdar jabystyramyn. Bul – janýarlar álemi, ósimdikter álemi. Olardyń barlyǵy jer betinde tirshilik etedi. Ósimdikter álemimen tanysyp kettik, endi janýarlar álemimen tanysamyz.
Ǵalymdar janýarlardy birneshe topqa bólgen.
• Eń erte kezde ómir súrgen janýarlar (dınazavr túrleri)
• Sútqorektiler
• Baýyrymen jorǵalaýshylar
• Qustar
• Qos mekendiler
• Balyqtar
• Omyrtqa janýarlar
• Joıylyp bara jatqan janýarlar
3. Qyzyqty habarlama
Ósimdikter týraly ótkenderimizdi eske túsireıik. Aldymyzda qulpyryp ósip turǵan ósimdik tur.
– Qorekti qaıdan alady?
– Ósimdik qorekti tabıǵı zattardan alady.
Sý – topyraq - aýa – kún jylýy – jaryq.
– Búgin bizge eń uzaq jasaıtyn baýyrymen
jorǵalaýshy tasbaqa qonaqqa keldi. Olar 100 jyldan artyq ómir súredi. (Óziniń tasbaqasyna zertteý júrgizgen oqýshy qyzyqty habarlama aıtyp beredi).
4. Áńgimeleseıik.
Ósimdik qorekti tabıǵat zattarynan alsa, janýarlar ósimdikterdi jeıdi nemese bir birin jeıdi. Janýarlar júre alatyn jáne seze alatyn tirshilik ıeleri. Janýarlar jer betinde baldyrlar men sańyraýqulaqtardan keıin paıda bolǵan. Mysaly, sýyq, ystyq sýly jerlerde ómir súretin janýarlar beıimdelgen jerlerinde ǵana mekendeıdi. Eger ózderine qolaıly ómir súretin ortasy joıyla bastasa janýarlar quryp ketedi.
– Nege ósimdikter jap - jasyl bolyp turǵan ósimdikterdi jeıdi, al shirigen ósimdikterdi jemeıdi?
5. Tájirıbe jasaıyq
Matanyń bir qıyǵyn alyp, ortasynan kesý kerek, sonan soń japyraqtyń ústinen japsyryp qoıý qajet. Bir - eki kún ótken soń matany alyp tastaý kerek. Budan keıin japyraqtyń turǵan bóligi jasyl túsin joǵaltqanyn kóremiz. Óıtkeni jaryqtyń joqtyǵynan japyraq hlorofılin joǵaltady.
– Bul ósimdikti tasbaqa qalaı ózine pana qyla alady?
6. İshki oılardy ornyqtyratyn ún.
Qustardyń ádemi únin, syldyrlap aqqan sýdyń,
sybyr etken aǵashtyń dybysyn, jan - janýarlardyń
daýystardyń tyńdańdar. Kóz aldaryńa elestetip sýret
salý, beıneleý.
7. Jarıalaý
Ózderi salǵan sýretterin kórsetý, qandaı janýar túri ekenin aıtý.
8. Oqýlyqpen jumys.
Oqýlyqta bergen mátindi oqý.
Oqýlyqtaǵy sýretpen jumys.
9. Kóńildi úzilis.
Ol eń iri dınozavrdan da úlken. Bir kók kıttiń salmaǵy 150 jeńil mashınanyń salmaǵyna teń. Kıttiń uzyndyǵy 30 metr, salmaǵy 130 - 150 tonna. Kıttiń ústine segiz pil tura alady.
Qurlyqtaǵy eń úlken janýar – pil.
Eń bıik sútqorekti – kerik.
Eń júrdek sútqorekti – qabylan.
Teńiz janýarlarynyń ishindegi eń aqyldysy – delfın. Olar únemi kúlip turǵan keıipte.
Kúz aılarynda tıinder emenniń jańǵaǵyn qysta azyq joq kezde jeý úshin jerge kómip qoıady. Ýaqyt óte kele olar jemin qaı jerde kómgenderin umytyp qalady. Al kóktem shyǵa bul jańǵaqtar kóktep, kishkentaı emen aǵashtaryna aınalady. Osylaısha tıinder aǵash egetin bolyp shyqty.
10. Úı tapsyrmasy.
Ózderine unaǵan janýarlar týraly aqparattar izdep, jınaqtaý.
11. «Júrekten – júrekke» sheńberi
• Bárimiz dóńgelene turaıyq. Endi turǵan kúıińizde qoldaryńdy keýdelerińe qoıyp,
júrekterińniń qalaı soǵyp turǵanyn kórińder.
Tizbektelip turyp ta, bir birlerińniń júrekterińniń qalaı soǵyp turǵanyn kórińder.
Endeshe ósimdikterdiń de, janýarlardyń da júrekteri osylaı soǵyp, bizden kómek surap turady. Biz olardy qorǵaýymyz kerek.
• Mynaý kútilmegen gúl. Ol bizden kómek surap tur. Eger biz gúldiń qasyna baryp, jyly sóz aıtatyn bolsaq, ol ósimdik qulpyryp ósetin bolady. Bul jyly sózder senderdiń júrekterińnen shyǵatyn bolsyn.
• Ózimizdiń toptyq uranymyzben sabaqty aıaqtaımyz. Qaǵazdan qıyp jasaǵan júrekterińdi bir birlerińe syılańdar.
You Might Also Like
