Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 4 kún buryn)
Jaryqtyń tolqyndyq jáne kvanttyq qasıetteri
Sabaqtyń taqyryby: Jaryqtyń tolqyndyq jáne kvanttyq qasıetteri

Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik máni: Jaryq jáne onyń qasıeti týraly alǵan bilimderin tıanaqtaý.
Tárbıelik máni: Saýattylyqqa durys mádenıeti sóıleýge, jyldamdyqqa eńbek súıgishtikke tárbıeleý. Mamanadyq tańdaýǵa beıimdeý
Damytýshylyq máni: Qazirgi zaman aǵymyna kózqarasyn, dúnıe tanymyn,
belsendiligin sáıkes damytý, qarjyny únemdi paıdalanýǵa daǵdylandyrý.
Sabaqtyń túri: Dástúrli emes konkýrs sabaq
Oqytýǵa qajetti quraldar: Mýltımedıalyq ekran, plakattar, t. b
Sabaqtyń pánaralyq baılanysy: bıologıa, qarjy – saýattylyq
negizderi, ekologıa t. b

Sabaqtyń barysy:
İ Uıymdastyrý.
İİ Qyzyǵýshylyǵyn oıatý:
Qazirgi naryqtyq ekonomıka jaǵdaıynda menejer - basqarýshy mamandyǵynyń róli zor. Menejer - basqarýshy ári bilimdi, ári isker, ári ádisker psıhologıalyq jaǵynan jınaqy, ári tereń oılaıtyn ózi shyǵarǵan zattarynyń narqyn tek óz jerinde emes, shet elde qalaı baǵalanatyndyǵyn da bilýi kerek. Demek bul sabaǵymyzda birneshe óndiristiń menejer - basqarýshy mamandyǵynyń bos orynyna baıqaý jarıalaımyz. Konkýrsqa oqýshylarmen qatar birneshe mamandar da kelip otyr.
Olar: 1) dáriger - rentgenolog
2) dáriger - fızıolog
3) muǵalim - bıolog
4) mılısıa qyzmetkeri
5) fotograf
Bir apta buryn konkýrstyń ótilýi jaıly aıtylyp, jospary oqýshylarǵa túsindirilip, daıyndalý kerektigi usynyldy.

İİİ Maǵynany taný:- 3 mın
Jospary:
1. Aq jaryq sáýlesi, onyń fızıkalyq qasıetteri
2. Infraqyzyl sáýleler, onyń qasıetteri
3. Últrakúlgin sáýleler.
4. Rentgen sáýleleri.
5. Radıoaktıvti sáýleler
Saıysqa qatysatyn kásiporyndar:
1. «Optıka» fırmasy (kózildirik shyǵarady)
2. «Infra» fırmasy (túnde kórýge múmkinshilik týǵyzatyn dúrbi, qarý - jaraq
shyǵarady)
3. «Sham» zavody (elektr shamyn shyǵarady)
4. Aqtóbe rentgen zavody (rentgen apparattaryn shyǵarady)
5. «Keskin» fırmasy (fotoaparat jáne fotoqaǵaz shyǵarady)
Oqýshy - mamandarǵa baıqaý İİ kezeńnen turatynyn eskertemiz
1) Teorıalyq saıys: Oqýshylardan bilimi synalady. Mamandar qosymsha málimetter jasaıdy.
2) İskerlik saıys: Taqyryptyq marketıń(Taqyryptyq plakat, jarnama) Óz óndirisi shyǵaratyn taýarlaryn taratý qoldanatyn jeri, qaı jerde shyǵarylady. Qoldanýy týraly jarnama berý

İÚ Oı - qozǵaý: Teorıalyq saıys
1 - oqýshy: Jaryqtyń tolqyndyq qasıeti týraly málimdeme jasaý
Jaryq áseriniń jaryq kózinen qabyldaǵyshqa berilýiniń múmkin bolǵan eki tásiline sáıkes, jaryqtyń ne ekeni, onyń tabıǵaty qandaı bolatyny jóninde bir - birinen múldem ózgeshe eki teorıa HÚİİ ǵasyrda bir mezgilde dúnıege keldi.
Bul teorıanyń bireýi Nútonnyń, al ekinshisi Gúıgenstiń esimderine baılanysty boly. Núton jaryqtyń korpýskýlalyq teorıasyn usyndy. bul teorıa boıynsha jaryq degenimiz – jaryq kózinen jan - jaqqa ketetin bólshekter aǵyny(zat tasymaly).
Gúıgenstiń oılaýynsha jaryq degenimiz – búkil keńistikti toltyryp, barlyq denelerdiń ishine ótetin erekshe gıpotetıkalyq ortada - efırde taralatyn tolqyndar.
Keńistikte qıylysa otyryp, jaryq shoqtarynyń bir - birine nege áser etpeıtindigin korpýskýlalyq teorıa boıynsha túsindirý qıyn boldy. Al tolqyndyq teorıa muny ońaı túsindirdi.
Maman - dáriger: Jaqynnan kórgishtik, alystan kórgishtik jáne kóz týraly túsinik berý.
Kóz - «tiri» optıkalyq aspap, ol adamǵa da jan - janýarlarǵa da qorshaǵan álemdi tanyp - bilýge múmkindik beredi. Kóz almasynyń tor qabyǵyn kóz nárseniń kishireıtilgen, shyn, tóńkerilgen keskinin beredi.
1. qasań qabyq
2. kóz burshaǵy
3. nurly qabyq
4. torly qabyq
5. kórý júıkesi
6. Kóz almasynyń ishki bóligi
7. Kóz almasynyń túbin tutas jaýyp turatyn torlama.

2 - oqýshy: Infraqyzyl sáýleler týraly túsinik.
Aspaptyń sezgish elementiniń qara plasınasyn spektrdiń qyzyl ushyna qaraı jyljyta qozǵaǵanda, temperatýranyń artqanyn baıqaýǵa bolady. Osy qyzý týǵyzatyn elektromagnıttik tolqyndar ınfraqyzyl tolqyndar dep atalady.
Olardy kez kelgen qyzdyrylǵan dene. tipti jaryqta alynbasa da shyǵarady.
Mysaly: páterdi jylytatyn batareıa ınfraqyzyl tolqyndar shyǵarady,. Sondyqtan ınfraqyzyl tolqyndardy jylýlyq tolqyndar dep ataıdy. Kóz qabyldaı almaıtyn ınfraqyzyl tolqyndardyń uzyndyqtary qyzyl jaryqtyń tolqyndarynyń uzyndyǵynan artyq. Infraqyzyl sáýleni lak qosyp boıalǵan nárselerdi, kókónisti, jemisterdi, t. b keptirý úshin paıdalanady..
Maman - mılısıoner: Túnde kórý quraldarynyń qurlysy, paıdaly jaqtary
Jumys isteý jaǵdaılarymen tanystyrady
Kózge kórine qoımaıtyn obektiniń ınfraqyzyl keskinin kórinetin keskinge aınaldyratyn aspaptar jasaıdy. Qarańǵyda kórýge múmkindik beretin dúrbiler men optıkalyq kózildirikter daıyndaıdy

3 - oqýshy: Últrakúlgin sáýleler, onyń fızıkalyq qasıetteri
Aspan spektriniń kúlgin ushynan ári qaraı temperatýranyń az da bolsa joǵarylaǵanyn anyqtaıdy. Tolqyn uzyndyǵy kúlgin jaryqtyń tolyn uzyndyǵynan qysqa elektromagnıttik tolqyndar da bar. Olardy últrakúlgin tolqyndar dep ataıdy.
Últrakúlgin sáýlelerdiń hımıalyq aktıvtiligi joǵary, olar kórý beınesin týǵyzbaıdy, kórinbeıdi. Biraq ol kóz tory men terige orasan zor áser etedi jáne búldiredi. Kúniń últrakúlgin sáýleleri atmosferanyń joǵarǵy qabattarynda nashar jutylady. Sondyqtan bıik taýda qara shyny kózildiriksiz jáne uzaq ýaqyt kıimsiz qalýǵa bolmaıdy.

Maman - fızıoterapevt: Últra sáýleli shamnyń qurlysy, ony qoldaný týraly túsinik jasaý
Últrakúlgin sáýlelerdiń az mólsheriniń emdik qasıeti bar. Olar organızmniń ósýine jáne nyǵaıýyna sebin tıgizedi. Organızmdegi tirshilikke qajetti fýnksıalardyń jumysyn jaqsartady, ortalyq nerv júıesine áserin tıgizedi.
Aýrý týǵyzatyn bakterıalardy joıady, sondyqtan osy maqsattarda medısınada paıdalanylady.

4 - oqýshy: Rentgen sáýlesi. Onyń ashylýy, fızıkalyq tabıǵaty týraly túsinikter berý.
Bul sáýlelerdi 1895j. Nemis fızıgi V. Rentgen ashqan. HİH ǵasyrdyń aıaǵynda az qysymdy gazdardaǵy razrád fızıkterdiń nazaryn jappaı aýdardy.
Katod sáýlelerin zertteýmen shuǵyldanǵan Rentgen. Fotoplastına qara qaǵazǵa oraýly turǵanyna qaramastan. razrádtik tútiksheniń mańynda aǵaryp qalǵanyn baıqady.
Barııdiń platına eritindisine batyrylǵan qaǵaz ekranǵa razrádtik tútiksheni oraǵanda, ekran aǵara bastaǵanyn baqylady. Ekrannyń arasyna qolyn ustaǵanda qoldyń nobaıynyń qylań reńkinde súıekterdiń kóleńkeleri kórindi.
Ǵalym razrádtik tútikshemen jumys istegende buryn belgisiz kúshti, ótimdi sáýle paıda bolatynyn túsindik. Ony H - sáýleler dep atady. Sońynan bul sáýlelerge «rentgen sáýleleri» degen termın qalyptasty
Maman - rentgenolog: Rentgen tútiginiń qurlysymen tanystyrady
Rentgen sáýleleriniń jutylý dárejeleri zattyń tyǵyzdyǵyna proporsıonal.
Sondyqtan rentgen sáýleleriniń járdemimen adamnyń ishki aǵzalarynyń fotosýretin alýǵa bolady.

5 - oqýshysy: Jaryqtyń kvanttyq qasıetterin túsindiredi.
Fızıkada bolǵan eń úlken jańalyqtardyń biri HH ǵasyrdyń bas kezine dál keldi. Jylýlyq sáýle shyǵarý (qyzǵan deneniń elektromagnıttik tolqyndar shyǵarýy) spektrlerinde energıanyń úlestirilý zańdylyqtaryn túsindirý múmkin boldy. Klasıkalyq teorıa boıynsha zat pen tolqyn shyǵarý arasynda jylýlyq tepe - teńdik bolýy múmkin emes. Qyzǵan dene óziniń barlyq energıasyn elektromagnıttik tolqyn shyǵarýǵa jumsaıdy. Teorıa men tájirıbe arasyndaǵy osy qarama - qaıshylyqtan shyǵýdyń jolyn izdeý barysynda nemis fızıgi Maks Plank atomdar elektromagnıttik energıany jeke úlestermen – kvanttarmen shyǵarady dep boljady. Árbir úlestiń energıasy ony shyǵarý jıiligine týra proporsıonal dedi. Plank jasap shyǵarǵan jylýlyq sáýle shyǵarý teorıasy eksperımentpen tamasha úılesti. Tájirıbeden belgili energıanyń jıilikterge qaraı úlestirilýi boıynsha Plank turaqtysynyń máni anyqtaldy

Maman - fotograf: Sýretke túsirý, shyǵarý ádisterimen, fotoaparat qurlysymen tanystyrady.

Ú Oı - tujyrymdaý: İskerlik saıys:
Bul bólimde árbir fırma óz ónimderine shaǵyn jarnamalar jasaıdy.
1. «Optıka» fırmasy (kózildirik shyǵarady)
Qysta da, jazda da kózińdi qorǵaǵyń kelse bizdiń fırma shyǵarǵan kózildirikterdi satyp alýǵa asyǵyńyzdar! Sándi, kórkińizge kórik qosatyn kózildirikterdi qalanyń optıka dúkenderinen taba alasyzdar. Kózderińiz nurly, denderińiz saý bolsyn!
«Infra» fırmasy (túnde kórýge múmkinshilik týǵyzatyn dúrbi, qarý – jaraq shyǵarady)
«Infra» fırmasy jasaǵan dúrbilerdi paıdalansańyz, siz álemdegi barlyq zattardy, túnde de, kúndiz de kóre alasyz!
3. «Sham» zavody (elektr shamyn shyǵarady)
Túnde kúndizgideı jaryq beretin, densaýlyqty túzeýge kómektesetin shamdardy bizdiń «Sham» zavody shyǵarady. Kelińizder, kórińizder, alyńyzdar!
4. Aqtóbe rentgen zavody (rentgen apparattaryn shyǵarady)
Respýblıkaǵa aty málim, « Aqtóbe rentgen zavody»shyǵarǵan apparattardy satyp alýǵa asyǵyńyzdar. Qapy qalmańyzdar!
5.«Keskin» fırmasy (fotoaparat jáne fotoqaǵaz shyǵarady)
«Keskin» fırmasy sizderdiń eń qýanyshty kezeńderińizdi este qaldyrýǵa kómektesedi! Bizde sapasy joǵary fotoaparat jáne fotoqaǵazdar

Úİ Konkýrsty qorytyndylaý
Oqýshylarǵa menejer - basqarýshy, «marketıń» jańa uǵymy beriledi. Marketıń - aǵylshyn sózi -(market)- rynok - bazar degen sózden shyqqan.
Úİİ Oqýshylardy baǵalaý
Úİİİ Úıge tapsyrma: «RAFT» jazý

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama