InfoHub Logo

Búginde jasandy ıntellekt barlyq salada derlik bar. Óndiristi avtomattandyryp, robottandyratyn kásiporyndar kóbeıip keledi. Bul ekonomıkalyq turǵydan tıimdirek jáne arzanyraq. Sarapshylardyń boljamy boıynsha, 2030 jylǵa qaraı osy sebepti 800 mıllıonǵa jýyq adam jumyssyz qalýy múmkin. Alaıda bul jasandy ıntellekttiń ártúrli aspektileri ekonomıkalyq ónimdilikke jáne eńbek naryǵyna qalaı áser etedi?

Qazaqstandaǵy McKinsey & Company kompanıasynyń basqarýshy seriktesi Iohen Berbner: "Jasandy ıntellekt jáne tereńdetilgen taldaý tehnologıalary Qazaqstanǵa 2030 jylǵa deıin JİÓ-niń jyl saıynǵy 5-6% ósýine qol jetkizýge múmkindik beretin negizgi faktorlardyń biri bolýy múmkin. Bul eńbek ónimdiliginiń artýy esebinen múmkin bolady, bul jumyspen qamtýdyń ósý qarqynynyń baıaýlaýy jaǵdaıynda ekonomıkalyq ósýdiń mańyzdy faktoryna aınalady" dep atap ótti. Jasandy ıntellekt pen keńeıtilgen analıtıkanyń jalpy qosylǵan qunǵa (GVA) áserin qarastyraıyq. Óndirýshi jáne óndiristik salalarda jasandy ıntellekt tehnologıalary engizýdiń jyldyq áseri 2018 jylǵy baǵamen 5-ten 7 mlrd-qa arttyrý josparlandy. Qyzmet kórsetý sektorynda 9-dan 13 mlrd-qa deıin jetýi múmkin. Bilim berý, densaýlyq saqtaý, memlekettik basqarý jáne qorǵanys sektorlarynda áser salystyrmaly túrde tómen, biraq jylyna qosymsha 1-2 mlrd halyqtyń ómir súrý deńgeıin arttyrý úshin óte mańyzdy kómek bolyp tabylady.

Jasandy ıntellekttiń ekonomıkaǵa tıgizer oń tustaryn ártúrli topqa bólip qarastyrsaq bolady: Birinshiden, avtokólikterdiń ózin-ózi basqarýy. Jasandy ıntellekt tehnologıalary — avtomobılderdi óńdeý isinde, ásirese bolashaqtyń kóligi degen uǵymmen qatar aıtylady. Ekinshiden, qarjylyq saraptama: qor naryǵynda jáne qarjy ınstıtýttarynyń sheshim qabyldaýynda boljamdar jasaý úshin mashınalyq oılaýdyń algorıtmderi keńinen qoldanylady. Úshinshiden, óndiristegi avtomatızasıa: jasandy ıntellektke negizdelgen robottar men avtomattandyrylǵan júıe óndiristiń ónimdiligi men naqtylyǵyn arttyrý úshin keńinen qoldanylady. Tórtinshiden, jasandy ıntellekt bank termınaldarynda keńinen qoldanysqa ıe. Máselen, tólemderdi avtomatty tóleý: bul alaıaqtyq operasıalardy ońaı anyqtaýǵa kómektesedi, ári bank tranzaksıasyndaǵy qaýipsizdik júıesin jaqsartady. Sondaı-aq, klıentterdiń is-áreketin aldyn ala boljaý da qazir avtomattandyrylǵan. Mashınalyq oqytý algorıtmderi klıenttiń qajettiligine aldyn ala boljam jasaıdy jáne oǵan jeke qyzmet kórsete alady. Bank salasynda vırtýaldy kómekshiler de tutynýshylarǵa qyzmet kórsetip, suraqtaryna jaýap beredi, bank qyzmeti jónindegi aqparattardy usyna alady. Bul úshin jasandy ıntellekt qyzmetine negizdelgen chat-bottar paıdalanylady. Jedel kredıt qyzmeti de osy jasandy ıntellekt arqyly júzege asyrylyp otyr. Olar klıenttiń tólem qabiletin, qarjylyq is-áreketin dál baǵalaı alady. Mundaı tehnologıalar bank operasıalarynyń aýqymyn keńeıtip qana otyrǵan joq, tutynýshylar úshin senimdi ári yńǵaıly qyzmetti qamtamasyz etti.
Endigi kezekte Qazaqstan ekonomıkasynyń qaı salalarynda jasandy ıntellekt kórinisi edáýir baıqalatynyn qarastyraıyq. Máselen, munaı–gaz salasynda jasandy ıntellekt: geologıalyq barlaýda jáne munaı óndirý obektilerin qashyqtan basqarýda qoldanylady, bul shyǵyndardyń azaıýyna jáne prosestiń tıimdiliginiń joǵarylaýyna ákeledi. Sońǵy 30 jylda Qazaqstan munaı óndirýdi 3.5 esege ulǵaıtty, al óndirý boıynsha 2021 jyly álemde 13-orynǵa ıe. Qazaqstannyń Jalpy eksport qurylymynda 2021 jyly munaı barlyq taýarlardyń 51,5% al gaz 3.8% qurady. Qazaqstanda óndiriletin munaıdyń 80% - dan astamy eksportqa jóneltiledi, al Qazaqstannyń respýblıkalyq búdjeti munaı-gaz salasy esebinen 30-50% - ǵa tolyqtyrylady. Sondaı – aq, fınteh jáne bank sektory boıynsha ataýǵa bolady. Qazaqstan turǵyndarynyń 86% - y mobıldi bankterdiń belsendi paıdalanýshylary bolyp tabylady. Mysaly,  Kaspi 2017 jyly bank  kartalary, messendjerler jáne aqsha aýdarý múmkindigi bar mobıldi qosymshany ázirledi. 2021 jyly travel Tech fýnksıonaldyǵyn qosyldy. Kaspi-den keıin ózderiniń onlaın-dúkenderi Halyk, Jusan jáne Forte bankterin iske qosyldy. Mundaı keshendi ónimderdiń tıimdiliginde derekter úlken ról atqarady, sondyqtan derekterdi basqarýdyń eń ońtaıly shemalaryn uıymdastyrý úshin Big Data jáne AI (jasandy ıntellekt) zor áserin tıgizdi.

Degenmen jasandy ıntelektiń kez-kelgen sıfrlyq júıe sekildi kemshiligi bolýy múmkin jáne muqıat qoldanylmasa sátsizdikke ushyratady. Mysal retinde óz qyzmetine jasandy ıntelektti eńgizgen Bereke bankti aıtsaq bolady. German Gref arnaıy mashına aýqymdy qyzmette qatelik jibergendikten, mıllıardtaǵan rúbl joǵaltqanyn jetkizdi. Iaǵnı algorıtmge eńgizilgen kishkentaı qate óte úlken saldarǵa ákelýi múmkin.

Qoryta aıtqanda, jasandy ıntellekt ekonomıkanyń draıveryna aınalýda. Eger Qazaqstan jasandy ıntellekt múmkindikterin tolyq paıdalansa, onda  ekonomıkasynyń ár salasynda sapaly serpilis jasap, IT-ındýstrıanyń ortalyǵyna aınala alady. Memleket basshysy osy saladaǵy strategıalyq josparlardy zańnamalyq deńgeıde bekitýdi tapsyrdy. Sondyqtan qazir jetekshi halyqaralyq kompanıalarmen yntymaqtastyq ornatý qajet, sondaı-aq bilikti mamandardy daıarlaýǵa nazar aýdarý qajet. Kem degende úsh tanymal ýnıversıtet kadrlardy daıarlaýmen jáne osy salada zertteýler júrgizýmen aınalysýy kerek.

Altaeva İńkár Bolatqyzy

---