InfoHub Logo

​Kez kelgen qarjy naryǵynda onyń tıimdiligi men kemshilgi bolary anyq. Búginde bizdegi qarjylyq saýattylyqtyń tómendigi me, álde aqparattyń burys jetkizilýi me halyq qarjy taqyrybyna kelgende aqsap jatady. Aqshany uzaq merzimde saqtaımyn dep depozıt ashary málim. Árıne, bir qarasań qulaqqa úırenshikti, bári túsinikti sıaqty. Alaıda qarapaıym kelisim shartqa qol qoıǵannyń ózinde qatelikke boı aldyratyndar qansha. Sol sebepti biz depozıt degen ne, onyń tıimdi jáne tıimsiz jaǵy men uzaq merzimdi aqshany saqtap, ony kóbeıtýdiń joldary jaıynda aıtatyn bolamyz.  

Depozıt — ınvestısıanyń bir túri. Onyń negizgi maqsaty aqshany kóbeıtý. Búginde bala dúnıege kelgen sátten bastap onyń atynan depozıt ashýǵa bolady. Árıne, 14 jasqa tolǵanǵa deıin balanyń atynan eresek adam asha alady. Biraq ol ata-anasy nemese zańdy ókili bolý qajet. 14 jastan keıin ata- anasynyń ruqsatymen bala óz betinshe depozıt ashýǵa túrli jaǵdaı jasalǵan. Ashpas buryn áýeli zańdy ókildiń jazbasha ruqsatnamasy qajet bolady. 

Depozıttiń úsh túri bar: merzimdi, merzimsiz jáne jınaq depozıti. Merzimdi depozıtke aqshańyzdy salǵan ýaqytta eshqandaı lımıt bolmaıdy. Sizge salymdy jartylaı shyǵaryp alýǵa múmkindik bar, degenmen paıyzdyq mólsherlemeden aıyrylyp qalasyz. Merzimsiz depozıtte qatyp qalǵan talaptar joq. Óz aqshańyzdy eshqandaı shekteýsiz alýǵa jáne salýǵa bolady. Eń kóp paıyzdyq mólsherleme jınaq depozıtinde. Aqshany shyǵarýǵa maksımaldy lımıt qoıylǵan.

Basqa ınvestısıalar túrimen salystyrǵanda depozıt álde qaıda jeńil.Ony ashqan soń alǵashynda kórsetilgen paıyzdyq mólsherleme sońyna deıin saqtalady. Mysaly, siz 12%-dyq mólsherlememen depozıt ashsańyz, naryqtaǵy depozıttiń paıyzdyq mólsherlemesi 9%-ǵa túsken kúnniń ózinde sizde sol qalpynda qala beredi.Sondaı-aq memleket tarapynan kepildendirilgen. Eger siz depozıt alǵan bank bankrot bolǵan jaǵdaıda 15 mln teńgege deıingi negizgi salymdy memleket óteıdi. Kópshiliktiń jıi qoıatyn kelesi saýaly: «Aqshany qandaı valútada saqtaǵan durys?». Onyń durys-burystyǵyn sizdiń bolashaqta aqshany qandaı valútada jumsaıtyndyǵyńyzǵa baılanysty. Sondyqtan qazaqtar kóbine teńgemen saqtaǵandy jón kóredi.

Depozıdtiń kemshin jaǵy qandaı bilesiz be? Ol joǵaryda aıtyp ótken turaqty paıyzdyq mólsherleme. Joǵaryda oń áseri retinde aıtsaq, endi teris jaǵynda baıqaımyz. Sebebi siz 9%-dyq mólsherde depozıt ashsańyz, naryqtaǵy baǵasy 12%-ǵa ósýi múmkin. 

Depozıt ashpas buryn bank jaıynda, ondaǵy usynylatyn depozıtter jaıynda tolyǵyraq bilip alǵanyńyz durys. Ol aqparatty qaıdan alasyz? Kóbine qarapaıym halyq kórshisiniń sózine ıa bolmasa jarnamalarǵa qarap bank tańdap jatady. Alaıda bul nemquraıly qaraı salatyn dúnıe emes, keı jaǵdaıda bank talaptary men sharttary jarnamadaǵydan ózgeshe bolýy múmkin. Sol sebepti kelisimshartqa qol qoımas buryn qujatty mindetti túrde muqıat oqyp shyǵyńyz nemese Qazaqstan qor bırjasynyń saıtyndaǵy aqparattarǵa súıene otyryp tańdaý jasaǵan durys. Onda ár banktiń statısıkasyn kórýge bolady. Eger uzaq merzimdi depozıt ashqyńyz kelse bank reıtıńi men qarjylyq turaqtylyǵyna mán bergen abzal. 

Depozıt qysqa merzimde aqsha saqtap, ony kóbeıtýdiń tıimsiz joly desem senesiz be? Bul suraqqa «Qarjy qaǵıdalary», «Laıfhaktar» kitabynyń avtory Danıar Jigitbek mynadaı mysal keltiredi: Qysqasyn aıtqanda depozıt ashyp, oǵan 100 000 tg salasyz. 9% ósim arqyly kelesi jyly 109 000 tg boldy. Biraq aqshanyń qunsyzdanýy múmkin. Ony bizde ınflásıa dep ataıdy. Endi ınflásıany 9%-ǵa teń desek, sizde bar 100 000 teńge bir jyldan keıin 91 000 teńgeniń qunymen teń bolady. Sol ýaqytta sáıkesinshe 91 000 teńgeniń zaty 100 000 teńgege ósedi. Sonda biz aqshamyzdy depozıtke salyp ósýin qalaımyz ba? Álde ınflásıadan qorǵaýdyń jolyn izdeımiz be?

Siz depozıtke aqsha salsańyz ol paıyzdyq ólshemmen qalaı kóbeıip jatyr? Endi qarańyz, belgili bir azamat aqshadan qatty qınalǵany sonsha kredıt alýyna týra keledi. Dál qazirgi sátte oǵan 100 000 teńge kerek. Biraq bank oǵan keıin 15% -dyq ósimmen  115 000 teńge etip qaıtarasyz deıdi. Aqsha kerek bolǵasyn ol azamat bárine kelisedi. Sonda bank 15% degendi qaıdan shyǵarady? Bul banktiń sizge beretin 9% ben ózi kóretin 6%-dyń qosyndysy. 

Sonda uzaq merzimdi aqshany saqtap, ony kóbeıtýdiń tıimdi joly qandaı? Biz kóp jaǵdaıda osy suraqtyń sheshimin ádettegideı depozıt ashý nemese úı alyp, ony jalǵa berý ǵana dep oılaımyz. Bizdegi qarjylyq saýattylyq ázirge osy deńgeıde ǵana. Eger uzaq merzimdi aqshany kóbeıtýdiń jolyn izdeseńiz, kompanıa úlesin satyp alǵanyńyz jón. Iaǵnı siz sol aksıany satyp alý arqyly kompanıa jumysyn odan saıyn jaqsartasyz. Mysaly, biz qarastyryp otyrǵan kompanıa 1000 aksıa shyǵardy deıik. Al ár aksıa baǵasy shamamen 5000 tg dep esepteımiz. Men stýdent bolǵandyqtan ázirge bir ǵana aksıa satyp alyp, ınvestısıa jasadym. Al ony menen basqa kásipkerler birden 100 úlesin satyp alý yqtımaldylyǵy joǵary. Dál osylaı kompanıa ózine ınvestısıa tartady. Investısıa kóp bolǵan saıyn onyń tutynýshylary da, jaǵdaıy da jaqsara bermek. Osy kezde 5000 teńgeni quraǵan aksıa 7000 teńgege ósýi múmkin. Men ózim satyp alǵan úlesti satyp 2000 teńge paıda kóre alamyn. Investısıanyń erejesi osy. Arzanǵa alyp, qymbatqa satý. Biraq ony satý nemese satpaý óz erkimizde. Árıne, bári minsiz bola bermeıdi. Ol kompanıada problemalar týyndap úles mólsheri 3000 teńgege tómendep ketýi múmkin. Osy sátte kompanıanyń áli de ósetinine senimdi bolsam taǵy 5 úlesin satyp alamyn. 5 jyldan keıin kompanıa úlesi qaıta ósip 10 000 teńgege jetýi múmkin. Osy kezde men ózimdegi 6 úlesti sata alamyn. Nátıjesinde men 20 000 teńgege alǵan aksıany 60 000 teńge etip qaıtaryp alamyn. Bul jaǵdaıda ekonomıka da, qarapaıym halyqta utady.

Qorytyndylaı kele, rasymen de uzaq merzimde aqsha jınaǵyńyz kelse nemese qarajatyńyzdy kóbeıtkińiz kelse, qarjylyq saýattylyǵyńyzdy arttyrǵanyńyz durys. Máseleniń sheshimin birneshe jaǵynan qaraýǵa tyrysyńyz. Jolyn izdeseńiz tıimdi jaǵyn tabaryńyz anyq.

Uldanaı Baıuzaq

Oqýǵa keńes beremiz:

Jalǵan aqshany anyqtaýdyń 10 qupıasy

Aqsha jasyrýdyń qyzyqty ári erekshe 9 ádisi

Balaǵa qalaı aqsha jınaýdy úıretýge bolady?

---