Jeke tulǵany tárbıeleýde ulttyq qundylyqtardyń mańyzy
"Jeke tulǵany tárbıeleýde ulttyq qundylyqtardyń mańyzy»
Ensıklopedıada «qundylyq» uǵymy «obektiniń jaǵymdy nemese jaǵymsyz jaqtaryn bildiretin fılosofıalyq - sosıologıalyq uǵym. Qundylyqtar qoǵam úshin eń mańyzdy degen ádet - ǵuryptar, normalar men mán - maǵynalar qyzmetin ózine baǵyndyrady jáne retteıdi. Qundylyqtar adam múddesiniń obektisi bola tura, áleýmettik, zattyq ortadaǵy kúndelikti tirshilikte baǵyt berý rólin atqarady. adam ózin qorshaǵan zattyq jáne rýhanı álemdi qundylyqtar arqyly baǵalaıdy.» dep túsindiredi.
Ulttyq qundylyqtardy bala jastan bastap boıǵa sińirýden bilim berý oshaqtary da shet qalyp otyrǵan joq. «Qazaqstan Respýblıkasynda 2015 jylǵa deıingi bilim berýdi damytýdyń memlekettik baǵdarlamasy jáne Qazaqstan Respýblıkasynda 2005 - 2010 j. j bilim berýdi damytýdyń memlekettik baǵdarlamasy» talabyna saı, otandyq bilim berýde zamanaýı jańa reformalar qoldanysqa enýde. Aldyńǵy qatarly elý elge qosylýdyń alǵy sharttarynyń biri - eń ozyq, jaqsy qasıetter jınaqtalǵan ulttyq mektep desek, ony birden - bir qalyptastyratyn orta bilim mekemesi ekeni belgili.
Qazirgi mekteptegi jańa ózgerister álemdik bilim berý tájirıbelerin paıdalana otyryp, balanyń jeke dara kúshiniń damýyn qamtamasyz etetin oqý - tárbıe úlgilerin izdestirýge jáne olardy qoldanýǵa baǵyttalǵan. Oqytýdy izgilendirýge súıene otyryp, ony jeke tulǵaǵa baǵdarlaýdy, jeke tulǵanyń damýy men tıanaqtanýynyń úrdisi men nátıjesin qamtamasyz etýdi qarastyrady. Osy turǵydan alǵanda oqýshylarda ulttyq qundylyq baǵdar qalyptastyrý jumystarynyń mańyzy erekshe.
Sonyń ishinde, balaǵa erte bastan, ıaǵnı bastaýysh synyptardan - aq, ulttyq tárbıe berýdiń mańyzy zor ekeni belgili. Munyń ózi eń aldymen pedagogtyń biliktiligi men tájirıbesin, taqyryptyń mańyzdylyǵyn túısine bilýin talap etse kerek. áleýmettik máni zor ulttyq qundylyqtardyń mán - maǵynasyn uǵyndyrý, ony balanyń sanasyna, sezimine, minez-qulqyna áser etetindeı dárejede jetkizý muǵalimniń sheberligine baılanysty ekeni daýsyz.
Jeke tulǵanyń qundylyq túsinikterine áser ete oqytý onyń eń aldymen, ádeptiligine basa nazar aýdarýdy qajet etedi. Óıtkeni ol - halqymyzdyń ulttyq psıhologıasynyń ózegi, onyń ǵasyrlar boıy qalyptasqan qoǵamdyq sanasynyń praktıkalyq kórinis, barlyq kisilik qasıetteriniń jıyntyǵy. Ókinishke oraı, qazirgi ýaqytta bizge ózimizdiń qazaqı ómir tirshiligimiz ben shyǵystyq dúnıetanymdaǵy ulttyq mektebimizdi qurý jetispeı jatqany anyq. Tárbıe mektebi bolyp tabylatyn qazaqtyń maqal - mátelderi men ańyz - áńgimeleri dúnıejúzilik tájirıbede batystyq uǵymdarmen sáıkes kele bermeıtini anyq. Qazaqı dúnıetanymnyń ózegi - adamshylyq. Qazaq «Janym - arymnyń sadaǵasy», «Dúnıe - qoldyń kiri», «Kisi elinde sultan bolǵansha, óz elińde ultan bol» dep, eline degen ińkárlik sezimin qalyptastyrady. Halyqtyq tárbıe óz dástúrin dinmen bekite otyryp, adam qalyptastyrýdyń qaıtalanbas mektebin jasaǵan. Aqyn Sultanmahmut Toraıǵyrov qazaqı pálsapany quraıtyn on bir maqaldy keltire otyryp, «Baıqasań qazaqtyń ózińde bar, dúnıeniń gelııligi, paıǵambary» deıdi.
Ókinishtisi, halqymyz ulttyq sanasy jetilmegen elderge tán ózin - ózi tómen sanap, jurtqa elikteýden aryla almaı keledi. Ulttyq mekteptiń úlgisin qalyptastyrý arqyly, álemdik órkenıetke ene alamyz. Álemdik órkenıet bul - mádenıetterdiń bir - birine kirigýi ǵana emes, ár halyq mádenıetiniń óz bolmysyn saqtaı otyryp, ár halyqtyń ózin - ózi tanyp - bilýi, órkenıetti elder arasynda teń dárejege jetýi. Ulttyq mektebimizdiń fılosofıasy dástúrli túrkilik órkenıetpen teń qarym - qatynasta suhbat jasaı alatyndaı bolýy kerek. Mektepte bastaýyshtan bastap bitirgenge deıin bala jan - dúnıesiniń ulttyq rýhta qalyptasýyna, ulttyq mádenıet, salt - dástúrdi boıyna sińirýine basa mán berý kerek.
Ensıklopedıada «qundylyq» uǵymy «obektiniń jaǵymdy nemese jaǵymsyz jaqtaryn bildiretin fılosofıalyq - sosıologıalyq uǵym. Qundylyqtar qoǵam úshin eń mańyzdy degen ádet - ǵuryptar, normalar men mán - maǵynalar qyzmetin ózine baǵyndyrady jáne retteıdi. Qundylyqtar adam múddesiniń obektisi bola tura, áleýmettik, zattyq ortadaǵy kúndelikti tirshilikte baǵyt berý rólin atqarady. adam ózin qorshaǵan zattyq jáne rýhanı álemdi qundylyqtar arqyly baǵalaıdy.» dep túsindiredi.
Ulttyq qundylyqtardy bala jastan bastap boıǵa sińirýden bilim berý oshaqtary da shet qalyp otyrǵan joq. «Qazaqstan Respýblıkasynda 2015 jylǵa deıingi bilim berýdi damytýdyń memlekettik baǵdarlamasy jáne Qazaqstan Respýblıkasynda 2005 - 2010 j. j bilim berýdi damytýdyń memlekettik baǵdarlamasy» talabyna saı, otandyq bilim berýde zamanaýı jańa reformalar qoldanysqa enýde. Aldyńǵy qatarly elý elge qosylýdyń alǵy sharttarynyń biri - eń ozyq, jaqsy qasıetter jınaqtalǵan ulttyq mektep desek, ony birden - bir qalyptastyratyn orta bilim mekemesi ekeni belgili.
Qazirgi mekteptegi jańa ózgerister álemdik bilim berý tájirıbelerin paıdalana otyryp, balanyń jeke dara kúshiniń damýyn qamtamasyz etetin oqý - tárbıe úlgilerin izdestirýge jáne olardy qoldanýǵa baǵyttalǵan. Oqytýdy izgilendirýge súıene otyryp, ony jeke tulǵaǵa baǵdarlaýdy, jeke tulǵanyń damýy men tıanaqtanýynyń úrdisi men nátıjesin qamtamasyz etýdi qarastyrady. Osy turǵydan alǵanda oqýshylarda ulttyq qundylyq baǵdar qalyptastyrý jumystarynyń mańyzy erekshe.
Sonyń ishinde, balaǵa erte bastan, ıaǵnı bastaýysh synyptardan - aq, ulttyq tárbıe berýdiń mańyzy zor ekeni belgili. Munyń ózi eń aldymen pedagogtyń biliktiligi men tájirıbesin, taqyryptyń mańyzdylyǵyn túısine bilýin talap etse kerek. áleýmettik máni zor ulttyq qundylyqtardyń mán - maǵynasyn uǵyndyrý, ony balanyń sanasyna, sezimine, minez-qulqyna áser etetindeı dárejede jetkizý muǵalimniń sheberligine baılanysty ekeni daýsyz.
Jeke tulǵanyń qundylyq túsinikterine áser ete oqytý onyń eń aldymen, ádeptiligine basa nazar aýdarýdy qajet etedi. Óıtkeni ol - halqymyzdyń ulttyq psıhologıasynyń ózegi, onyń ǵasyrlar boıy qalyptasqan qoǵamdyq sanasynyń praktıkalyq kórinis, barlyq kisilik qasıetteriniń jıyntyǵy. Ókinishke oraı, qazirgi ýaqytta bizge ózimizdiń qazaqı ómir tirshiligimiz ben shyǵystyq dúnıetanymdaǵy ulttyq mektebimizdi qurý jetispeı jatqany anyq. Tárbıe mektebi bolyp tabylatyn qazaqtyń maqal - mátelderi men ańyz - áńgimeleri dúnıejúzilik tájirıbede batystyq uǵymdarmen sáıkes kele bermeıtini anyq. Qazaqı dúnıetanymnyń ózegi - adamshylyq. Qazaq «Janym - arymnyń sadaǵasy», «Dúnıe - qoldyń kiri», «Kisi elinde sultan bolǵansha, óz elińde ultan bol» dep, eline degen ińkárlik sezimin qalyptastyrady. Halyqtyq tárbıe óz dástúrin dinmen bekite otyryp, adam qalyptastyrýdyń qaıtalanbas mektebin jasaǵan. Aqyn Sultanmahmut Toraıǵyrov qazaqı pálsapany quraıtyn on bir maqaldy keltire otyryp, «Baıqasań qazaqtyń ózińde bar, dúnıeniń gelııligi, paıǵambary» deıdi.
Ókinishtisi, halqymyz ulttyq sanasy jetilmegen elderge tán ózin - ózi tómen sanap, jurtqa elikteýden aryla almaı keledi. Ulttyq mekteptiń úlgisin qalyptastyrý arqyly, álemdik órkenıetke ene alamyz. Álemdik órkenıet bul - mádenıetterdiń bir - birine kirigýi ǵana emes, ár halyq mádenıetiniń óz bolmysyn saqtaı otyryp, ár halyqtyń ózin - ózi tanyp - bilýi, órkenıetti elder arasynda teń dárejege jetýi. Ulttyq mektebimizdiń fılosofıasy dástúrli túrkilik órkenıetpen teń qarym - qatynasta suhbat jasaı alatyndaı bolýy kerek. Mektepte bastaýyshtan bastap bitirgenge deıin bala jan - dúnıesiniń ulttyq rýhta qalyptasýyna, ulttyq mádenıet, salt - dástúrdi boıyna sińirýine basa mán berý kerek.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Bul 2 synypta ótkizilgen sabaq. Sabaqta jańa tehnalogıalar qatystyrylyp ótkizilgen
