JEKE TULǴANYŃ ADAMGERSHİLİK-RÝHANI QASIETTERİNİŃ DAMÝYNA YQPAL ETETİN İZGİLİKTİ BİLİM BERÝ ORTASYN QURÝ: ÓZİN-ÓZİ TANÝ, ÓZİN-ÓZİ İSKE ASYRÝ
Jezqazǵan qalasyndaǵy
№10 jalpy bilim beretin
orta mekteptiń dırektory
Joldybaeva Kýlásh Rahymqyzy
JEKE TULǴANYŃ ADAMGERSHİLİK-RÝHANI QASIETTERİNİŃ DAMÝYNA YQPAL ETETİN İZGİLİKTİ BİLİM BERÝ ORTASYN QURÝ: ÓZİN-ÓZİ TANÝ, ÓZİN-ÓZİ İSKE ASYRÝ
Jańa kezeńdegi bilim berýdiń ózekti máselesi jas urpaqqa-adamgershilik-rýhanı tárbıe berý, izgilikti bilim berý ortasyn qurý. Qundy qasıetterge ıe bolý, rýhanı baı adamdy qalyptastyrý onyń týǵan kezinen bastalýy kerek.
Halyqta «Aǵash túzý ósý úshin oǵan kóshet kezinde kómektesýge bolady, al úlken aǵash bolǵanda ony túzete almaısyń» dep beker aıtylmaǵan. Sondyqtan balanyń boıyna jastaıynan izgilik, meıirimdilik, qaıyrymdylyq, ıaǵnı adamgershilik qundy qasıetterdi sińirip, óz-ózine senimdilikti tárbıeleýde, ózindik tańdaý jasaýyna yqpal etýde otbasy men pedagogtar sheshýshi rol atqarady. Rýhanı -adamgershilik tárbıe - eki jaqty proses.
Bir jaǵynan ol úlkenderdiń, ata-analardyń, pedagogtardyń balalarǵa belsendi yqpalyn, ekinshi jaǵynan - tárbıelenýshilerdiń belsendiligin qamtıtyn qylyqtarynan, sezimderi men qarym-qatynastarynan kórinedi.
Adamgershilik taqyryby - máńgilik. Jas urpaqtyń boıyna adamgershilik qasıetterdi sińirý - ata-ana men ustazdardyń basty mindeti. Adamgershilik ár adamǵa tán asyl qasıetter. Adamgershiliktiń qaınar bulaǵy- halqynda, otbasynda, olardyń ónerlerinde, ádet-ǵurpynda. Ár adam adamgershilikti kúndelikti turmys — tirshiliginen, ózin qorshaǵan tabıǵattan boıyna sińiredi.
Kórnekti pedagog V. Sýhomlınskıı «Eger balaǵa qýanysh pen baqyt bere bilsek, ol bala solaı bola alady», — deıdi. Demek, shákirtke jan-jaqty tereń bilim berip, onyń júregine adamgershiliktiń asyl qasıetterin úzdiksiz uıalata bilsek, erteńgi azamat jeke tulǵanyń ózindik kózqarasynyń qalyptasýyna, aınalasymen sanasýyna yqpal eteri sózsiz.
Qaı zamanda bolmasyn adamzat aldynda turatyn uly murat-mindetteriniń eń bastysy — óziniń isin, ómirin jalǵastyratyn salaýatty, sanaly urpaq tárbıeleý.
12 jyldyq bilim tujyrymdamasynda «maqsaty-óziniń jáne qoǵamnyń múddesinde ózin-ózi belsendi etýge daıyn, ózgermeli damý ústindegi ortasha ómir súrýge beıim, básekege qabiletti jáne quzyretti, shyǵarmashyl, bilimdi tulǵany damytý jáne qalyptastyrý» - delingen.
Osy maqsatty júzege asyrýda «Bóbek» qorynyń prezıdenti Sara Alpysqyzynyń «Ózin-ózi taný» rýhanı-adamgershilik bilim jobasy mektepterde pán retinde oqytylýda.
Rýhanı-adamgershilik tárbıesinde aldymen balany tek jaqsylyqqa-qaıyrymdylyq, meıirimdilik, izgilikke tárbıelep, sony maqsat tutsa, ustazdyń, ata-ananyń da bolashaǵy zor bolmaq. «Men úsh qasıettimdi maqtan tutam», — depti Aqan seri. Olar: jalǵan aıtpadym, jaqsylyqty satpadym hám eshkimnen eshteńeni qyzǵanbadym.
Bul úsh qasıet árkimniń óz qudaıy. «Óz qudaıynan aıyrylǵan adam bos keýde, ólgenmen teń» degen eken. Shyndyǵynda bul aqıqat. Olaı bolsa, jeke tulǵany qalyptastyrýda, olardyń jan dúnıesine sezimmen qarap, árbir is-áreketine maqsat qoıýǵa, josparlaýǵa, ony oryndaýǵa, ózine-ózi talap qoıa bilýge tárbıeleý — adamgershilik tárbıeniń basty maqsaty. Maqsatqa jetý úshin san alýan kedergiler bolýy múmkin. Ondaı qasıetterdi bala boıyna jas kezinen bastap qalyptastyrý jeke tulǵany qalyptastyrýdyń negizin qalaıdy.
«Elimizdiń kúshi - patshada, sábıdiń kúshi - jylaýynda» demekshi, bizdiń kúshimiz, qorǵanyshymyz, senimimiz - adamgershiligimizde bolýy kerek. Ol úshin Aqannyń osy úsh qasıetin bala boıyna daryta bilsek-uly jeńis bolary anyq.
Rýhanı adamgershilik tárbıeniń qaınar kózi sanalatyn «Ózin-ózi taný» páni balany jastaıynan otanshyldyqqa, ádeptilikke, dostyqqa, tazalyqqa, uqyptylyqqa, meıirimdilikke, tabıǵatty súıýge, otbasyn syılaýǵa, uıymshyldyqqa úıretýge, urpaq boıyna jalpy adamzattyq qundylyqtardy, adamgershilik prınsıpter men murattardy ǵumyr boıy basshylyqqa alatyn tulǵa qalyptastyrýǵa negizdelgen.
Bizdiń Jezqazǵan qalasyndaǵy №10 jalpy bilim beretin orta mektebinde «Ózin-ózi taný» páni óz máninde berilýde. Muǵalimder daıarlanyp, arnaıy kýrstardan ótken.
«Ózin-ózi taný» pániniń arnaıy jabdyqtalǵan pán kabıneti bar. Ata-analardy, mektep ujymyn qatystyra otyryp, «Ózin-ózi taný» kabıneti talapqa saı jabdyqtaldy. Munda baǵdarlamanyń negizgi avtory – S.A.Nazarbaevanyń analyq júreginen shyqqan jyly sózi, «Ózin-ózi taný» pániniń oqytatyn negizgi qundylyqtary aıqyn jáne ádemi etip jazylǵan. Oqýshylardyń sabaq ústinde ózderin erkin ustaýlaryna, demalýlaryna da jaǵdaılar jasalǵan.
Osy az ǵana ýaqyttan bastap, bizder óz tájirıbemizdi jınaqtaýdamyz. Jumys barysynda arnaıy daıyndalǵan ádistemelik qural-jabdyqtarǵa jańasha kózqaraspen qarap, saralap, óz jetistigimizdi qosyp jumys júrgizýdemiz. 2012 jyldyń 20-27 aqpany aralyǵynda mektepte «Ata-analar úshin ózin-ózi taný mektebi» taqyrybynda ózin-ózi taný pániniń aptalyǵy ótkizildi. Bul aptalyq barysynda ata-analarmen ár synypta, shaǵyn ortalyqta ashyq sabaqtar, trenıńter, meıirimdilik sabaqtar ótkizilip, ata-analardyń ózin-ózi taný pánine degen kózqarastarynyń, ynta-yqylastarynyń joǵary ekendigin baıqadyq.
Osy is-tájirıbemizdi áriptestermen bólisýdi maqsat etip, ózin-ózi taný pániniń muǵalimi G.B.Tashetovanyń 8 synyp oqýshylary arasynda ótkizgen «Mahabbat tunǵan álemge meıirimdilikpen qaraıyq» taqyrybynda ashyq sabaǵyn, V.I.Kobelevanyń «Samopoznanıe – gormonıa dýshı» taqyrybyndaǵy ata-analarmen júrgizgen jumysyn jáne mektep psıhology K.T.Alıakparovanyń «Samopoznanıe ı dýhovno-nravstvennoe razvıtıa lıchnostı» taqyrybyndaǵy trenıńin qalalyq semınarda qala mektepteriniń muǵalimderine, ata-analarǵa kórsettik. Semınarǵa kelgen áriptester de, ata-analar da bul pánge degen oń kózqarastaryn bildirdi. Ásirese «ózin-ózi taný» sabaǵynyń negizi mazmunynda balalardyń tanymdyq qyzyǵýshylyqtaryn qalyptastyrý men qanaǵattandyrýǵa, áleýmettik daǵdylaryn, adamgershilik qasıetterin qalyptastyrýǵa arnalǵan alýan túrli oıyndar men jattyǵýlardy kórip, rızashylyqtaryn bildirip, usynystaryn da ortaǵa saldy.
Ózin-ózi tanýdy oqytý úrdisinde, kúndelikti tájirıbede qoldanylyp júrgen tıimdi ádistemelik tásilderge toqtala ketsem:
«Shattyq sheńberi» - sabaqtyń bas kezinde qoldanylatyn ádistemelik tásil. Muǵalim balalarmen birge, barlyǵy bir-birimen erkin qarym-qatynas jasaıtyn sheńber jasaıdy, ár túrli án aıtyp, óleń oqıdy. «Shattyq sheńberiniń» pedagogıkalyq máni -árbir bala ózine tanys úlken dostyq sheńberine qabyldanǵanyn sezinedi, ózine senimi artyp jáne ózgelerdiń de senimine ıe bolady.
«Ózimmen-ózim» - bul tásil balanyń ózin jáne óziniń júregin tyńdaı bilýine septigin tıgizedi. Ol balanyń sezimi men emosıasyn, jalpy refleksıaǵa qabiletteriniń damýyn yntalandyrady. Osy tásil balalarǵa jaıly áser etedi, olardyń qıalyn damytady, toptaǵy minez-qulyqqa jaǵymdy yqpal etedi jáne ádette, materıaldy jańadan túsiný barysynda paıdalanylady. Osy maqsattardy júzege asyrý barysynda muǵalimniń sózimen qatar, sondaı-aq aýdıoqatarlar (klasıkalyq mýzyka, tabıǵat dybystary jáne t.b.) qoldanylady.
«Jaǵdaıattar kezinde oılaný» - balalardyń naqty ómirlik jaǵdaıattardy baǵalaı bilý qabiletterin damytýǵa, óziniń oıy men isine, áreketterine jaýapkershiligin qalyptastyrýǵa yqpal etetin ádistemelik tásil.Jaǵdaıattardy talqylaı balalardyń oılaýǵa beıimdilikterin,ózin jáne ózgelerdi baǵalaýǵa ıkemdilikterin, qorshaǵan álemmen jaǵymdy ózara árekettestikti qura bilý iskerlikterin qalyptastyrýǵa múmkindik beredi.
«Beınematerıaldar kórý (fılmnen, múltfılmnen, úzindiler jáne t.b.)» - oqý aqparattaryn jetkilikti kórnekilik nysanda usynýǵa múmkindik beretin ádistemelik tásil.Aıqyn kórkem beıneler balalardyń ótilgen materıaldardyń mazmunyn qabyldaýy men meńgerýin kúsheıtedi.
«Án shyrqaıyq, dostar!» - sabaqta qosylyp án aıtýdy uıǵaratyn ádistemelik tásil. Án aıtý balalardyń sezimderin sergitip, kóńil-kúıin jadyratady. Bul tásil sabaqtyń kez-kelgen kezeńinde qoldanylady.
«Sergitý sáti» - sharshaǵandy umyttyrýǵa, jalyǵýdy boldyrmaýǵa, denege túsken kúshti tómendetýge qajetti ózin-ózi taný sabaqtarynyń komponenti. Sergitý jattyǵýlary bir áreketten basqa áreketke aýysýǵa baǵyttalǵan qysqa oıyndar túrinde júrgiziledi. Osy tásildi qoldaný topta jaqsy kóńil-kúı týdyrady, uqyptylyqty, reaksıa jyldamdyǵyn damytady, ujymǵa toptasýǵa yqpal etedi.
«Júrekten-júrekke» sheńberi - ádette, oqý sabaǵyn aıaqtaıtyn, bir-birimen pikir almasý, bir-birine tilek aıtýdy qarastyratyn jáne pedagogtyń árbir balanyń emosıonaldyq jaı-kúıin, olardyń sabaq taqyrybyn túsiný dárejesin anyqtaýyna múmkindik týǵyzatyn ádistemelik tásil.
«Úı tapsyrmasy» - balanyń sabaq taqyrybyna jáne sabaqta meńgergen bilim, iskerlik jáne daǵdylaryn bekitýge qyzyǵýshylyǵyn arttyratyn tásil. Balalar úı tapsyrmasyn dápterlerine óz betinshe nemese úlkendermen birge oryndaıdy. Bul balalar men úlkenderdiń birin-biri jaqsy túsinýine septigin tıgizedi.
Qoryta aıtqanda, «Ózin-ózi taný» baǵdarlamasynyń mazmunynda eskerilip, kózdelgen emosıonaldyq turǵydaǵy aýqymdy júrgizilgen alýan túrli is-áreketter balanyń adamgershilik rýhanı damýynyń negizin qalaýǵa jáne ómirlik daǵdylaryn qalyptastyrýǵa yqpal etedi. Bul bilim mektep jasyna deıingi, mektep jasyndaǵy balalardyń boıynda eń basty qajettilik ózin-ózi damytýshylyq qajettiligin qalyptastyrýy tıis. «Ózin-ózi taný» bul tek balanyń ózin ǵana tanyp, bilýimen ǵana shektelip qoımaıdy, onyń mazmuny tereńde. Sol sebepti de «Ózin-ózi taný» kýrsynyń búgingi tańda barlyq adamzat úshin mańyzdylyǵy óte zor.
Biz bolashaqta Qazaqstan Respýblıkasyn órkenıetti, básekege qabiletti 50 eldiń qataryna qosamyz dep úmit etip otyrǵan halyqpyz. Prezıdentimiz Nursultan Ábishuly Nazarbaev Qazaqstannyń álemdegi básekege barynsha qabiletti 50 eldiń qataryna kirý strategıasynda: - «Bilim berý reformasy – Qazaqstannyń básekege naqtyly qabilettiligin qamtamasyz etýge múmkindik beretin asa mańyzdy quraldardyń biri. Bizge ekonomıkalyq jáne qoǵamdyq jańarý qajettilikterine saı keletin osy zamanǵy bilim berý júıesi qajet» degen bolatyn. Sondyqtan sol elderdegi bar jetistikter bizde de bolýy kerek, óıtkeni jańa HHİ ǵasyr – báseke ǵasyry.
Qaı qoǵamda, qaı memlekette bolsyn, qarym – qatynas adamı qundylyqtar, onyń ishinde adamgershilik qundylyqtar qalyptastyrý kez – kelgen mekteptiń mindeti bolsa, balanyń ózin tanýyna, basqany tanýyna, balanyń bolashaq damýyna «Ózin - ózi taný» páni zor yqpal etedi.
№10 jalpy bilim beretin
orta mekteptiń dırektory
Joldybaeva Kýlásh Rahymqyzy
JEKE TULǴANYŃ ADAMGERSHİLİK-RÝHANI QASIETTERİNİŃ DAMÝYNA YQPAL ETETİN İZGİLİKTİ BİLİM BERÝ ORTASYN QURÝ: ÓZİN-ÓZİ TANÝ, ÓZİN-ÓZİ İSKE ASYRÝ
Jańa kezeńdegi bilim berýdiń ózekti máselesi jas urpaqqa-adamgershilik-rýhanı tárbıe berý, izgilikti bilim berý ortasyn qurý. Qundy qasıetterge ıe bolý, rýhanı baı adamdy qalyptastyrý onyń týǵan kezinen bastalýy kerek.
Halyqta «Aǵash túzý ósý úshin oǵan kóshet kezinde kómektesýge bolady, al úlken aǵash bolǵanda ony túzete almaısyń» dep beker aıtylmaǵan. Sondyqtan balanyń boıyna jastaıynan izgilik, meıirimdilik, qaıyrymdylyq, ıaǵnı adamgershilik qundy qasıetterdi sińirip, óz-ózine senimdilikti tárbıeleýde, ózindik tańdaý jasaýyna yqpal etýde otbasy men pedagogtar sheshýshi rol atqarady. Rýhanı -adamgershilik tárbıe - eki jaqty proses.
Bir jaǵynan ol úlkenderdiń, ata-analardyń, pedagogtardyń balalarǵa belsendi yqpalyn, ekinshi jaǵynan - tárbıelenýshilerdiń belsendiligin qamtıtyn qylyqtarynan, sezimderi men qarym-qatynastarynan kórinedi.
Adamgershilik taqyryby - máńgilik. Jas urpaqtyń boıyna adamgershilik qasıetterdi sińirý - ata-ana men ustazdardyń basty mindeti. Adamgershilik ár adamǵa tán asyl qasıetter. Adamgershiliktiń qaınar bulaǵy- halqynda, otbasynda, olardyń ónerlerinde, ádet-ǵurpynda. Ár adam adamgershilikti kúndelikti turmys — tirshiliginen, ózin qorshaǵan tabıǵattan boıyna sińiredi.
Kórnekti pedagog V. Sýhomlınskıı «Eger balaǵa qýanysh pen baqyt bere bilsek, ol bala solaı bola alady», — deıdi. Demek, shákirtke jan-jaqty tereń bilim berip, onyń júregine adamgershiliktiń asyl qasıetterin úzdiksiz uıalata bilsek, erteńgi azamat jeke tulǵanyń ózindik kózqarasynyń qalyptasýyna, aınalasymen sanasýyna yqpal eteri sózsiz.
Qaı zamanda bolmasyn adamzat aldynda turatyn uly murat-mindetteriniń eń bastysy — óziniń isin, ómirin jalǵastyratyn salaýatty, sanaly urpaq tárbıeleý.
12 jyldyq bilim tujyrymdamasynda «maqsaty-óziniń jáne qoǵamnyń múddesinde ózin-ózi belsendi etýge daıyn, ózgermeli damý ústindegi ortasha ómir súrýge beıim, básekege qabiletti jáne quzyretti, shyǵarmashyl, bilimdi tulǵany damytý jáne qalyptastyrý» - delingen.
Osy maqsatty júzege asyrýda «Bóbek» qorynyń prezıdenti Sara Alpysqyzynyń «Ózin-ózi taný» rýhanı-adamgershilik bilim jobasy mektepterde pán retinde oqytylýda.
Rýhanı-adamgershilik tárbıesinde aldymen balany tek jaqsylyqqa-qaıyrymdylyq, meıirimdilik, izgilikke tárbıelep, sony maqsat tutsa, ustazdyń, ata-ananyń da bolashaǵy zor bolmaq. «Men úsh qasıettimdi maqtan tutam», — depti Aqan seri. Olar: jalǵan aıtpadym, jaqsylyqty satpadym hám eshkimnen eshteńeni qyzǵanbadym.
Bul úsh qasıet árkimniń óz qudaıy. «Óz qudaıynan aıyrylǵan adam bos keýde, ólgenmen teń» degen eken. Shyndyǵynda bul aqıqat. Olaı bolsa, jeke tulǵany qalyptastyrýda, olardyń jan dúnıesine sezimmen qarap, árbir is-áreketine maqsat qoıýǵa, josparlaýǵa, ony oryndaýǵa, ózine-ózi talap qoıa bilýge tárbıeleý — adamgershilik tárbıeniń basty maqsaty. Maqsatqa jetý úshin san alýan kedergiler bolýy múmkin. Ondaı qasıetterdi bala boıyna jas kezinen bastap qalyptastyrý jeke tulǵany qalyptastyrýdyń negizin qalaıdy.
«Elimizdiń kúshi - patshada, sábıdiń kúshi - jylaýynda» demekshi, bizdiń kúshimiz, qorǵanyshymyz, senimimiz - adamgershiligimizde bolýy kerek. Ol úshin Aqannyń osy úsh qasıetin bala boıyna daryta bilsek-uly jeńis bolary anyq.
Rýhanı adamgershilik tárbıeniń qaınar kózi sanalatyn «Ózin-ózi taný» páni balany jastaıynan otanshyldyqqa, ádeptilikke, dostyqqa, tazalyqqa, uqyptylyqqa, meıirimdilikke, tabıǵatty súıýge, otbasyn syılaýǵa, uıymshyldyqqa úıretýge, urpaq boıyna jalpy adamzattyq qundylyqtardy, adamgershilik prınsıpter men murattardy ǵumyr boıy basshylyqqa alatyn tulǵa qalyptastyrýǵa negizdelgen.
Bizdiń Jezqazǵan qalasyndaǵy №10 jalpy bilim beretin orta mektebinde «Ózin-ózi taný» páni óz máninde berilýde. Muǵalimder daıarlanyp, arnaıy kýrstardan ótken.
«Ózin-ózi taný» pániniń arnaıy jabdyqtalǵan pán kabıneti bar. Ata-analardy, mektep ujymyn qatystyra otyryp, «Ózin-ózi taný» kabıneti talapqa saı jabdyqtaldy. Munda baǵdarlamanyń negizgi avtory – S.A.Nazarbaevanyń analyq júreginen shyqqan jyly sózi, «Ózin-ózi taný» pániniń oqytatyn negizgi qundylyqtary aıqyn jáne ádemi etip jazylǵan. Oqýshylardyń sabaq ústinde ózderin erkin ustaýlaryna, demalýlaryna da jaǵdaılar jasalǵan.
Osy az ǵana ýaqyttan bastap, bizder óz tájirıbemizdi jınaqtaýdamyz. Jumys barysynda arnaıy daıyndalǵan ádistemelik qural-jabdyqtarǵa jańasha kózqaraspen qarap, saralap, óz jetistigimizdi qosyp jumys júrgizýdemiz. 2012 jyldyń 20-27 aqpany aralyǵynda mektepte «Ata-analar úshin ózin-ózi taný mektebi» taqyrybynda ózin-ózi taný pániniń aptalyǵy ótkizildi. Bul aptalyq barysynda ata-analarmen ár synypta, shaǵyn ortalyqta ashyq sabaqtar, trenıńter, meıirimdilik sabaqtar ótkizilip, ata-analardyń ózin-ózi taný pánine degen kózqarastarynyń, ynta-yqylastarynyń joǵary ekendigin baıqadyq.
Osy is-tájirıbemizdi áriptestermen bólisýdi maqsat etip, ózin-ózi taný pániniń muǵalimi G.B.Tashetovanyń 8 synyp oqýshylary arasynda ótkizgen «Mahabbat tunǵan álemge meıirimdilikpen qaraıyq» taqyrybynda ashyq sabaǵyn, V.I.Kobelevanyń «Samopoznanıe – gormonıa dýshı» taqyrybyndaǵy ata-analarmen júrgizgen jumysyn jáne mektep psıhology K.T.Alıakparovanyń «Samopoznanıe ı dýhovno-nravstvennoe razvıtıa lıchnostı» taqyrybyndaǵy trenıńin qalalyq semınarda qala mektepteriniń muǵalimderine, ata-analarǵa kórsettik. Semınarǵa kelgen áriptester de, ata-analar da bul pánge degen oń kózqarastaryn bildirdi. Ásirese «ózin-ózi taný» sabaǵynyń negizi mazmunynda balalardyń tanymdyq qyzyǵýshylyqtaryn qalyptastyrý men qanaǵattandyrýǵa, áleýmettik daǵdylaryn, adamgershilik qasıetterin qalyptastyrýǵa arnalǵan alýan túrli oıyndar men jattyǵýlardy kórip, rızashylyqtaryn bildirip, usynystaryn da ortaǵa saldy.
Ózin-ózi tanýdy oqytý úrdisinde, kúndelikti tájirıbede qoldanylyp júrgen tıimdi ádistemelik tásilderge toqtala ketsem:
«Shattyq sheńberi» - sabaqtyń bas kezinde qoldanylatyn ádistemelik tásil. Muǵalim balalarmen birge, barlyǵy bir-birimen erkin qarym-qatynas jasaıtyn sheńber jasaıdy, ár túrli án aıtyp, óleń oqıdy. «Shattyq sheńberiniń» pedagogıkalyq máni -árbir bala ózine tanys úlken dostyq sheńberine qabyldanǵanyn sezinedi, ózine senimi artyp jáne ózgelerdiń de senimine ıe bolady.
«Ózimmen-ózim» - bul tásil balanyń ózin jáne óziniń júregin tyńdaı bilýine septigin tıgizedi. Ol balanyń sezimi men emosıasyn, jalpy refleksıaǵa qabiletteriniń damýyn yntalandyrady. Osy tásil balalarǵa jaıly áser etedi, olardyń qıalyn damytady, toptaǵy minez-qulyqqa jaǵymdy yqpal etedi jáne ádette, materıaldy jańadan túsiný barysynda paıdalanylady. Osy maqsattardy júzege asyrý barysynda muǵalimniń sózimen qatar, sondaı-aq aýdıoqatarlar (klasıkalyq mýzyka, tabıǵat dybystary jáne t.b.) qoldanylady.
«Jaǵdaıattar kezinde oılaný» - balalardyń naqty ómirlik jaǵdaıattardy baǵalaı bilý qabiletterin damytýǵa, óziniń oıy men isine, áreketterine jaýapkershiligin qalyptastyrýǵa yqpal etetin ádistemelik tásil.Jaǵdaıattardy talqylaı balalardyń oılaýǵa beıimdilikterin,ózin jáne ózgelerdi baǵalaýǵa ıkemdilikterin, qorshaǵan álemmen jaǵymdy ózara árekettestikti qura bilý iskerlikterin qalyptastyrýǵa múmkindik beredi.
«Beınematerıaldar kórý (fılmnen, múltfılmnen, úzindiler jáne t.b.)» - oqý aqparattaryn jetkilikti kórnekilik nysanda usynýǵa múmkindik beretin ádistemelik tásil.Aıqyn kórkem beıneler balalardyń ótilgen materıaldardyń mazmunyn qabyldaýy men meńgerýin kúsheıtedi.
«Án shyrqaıyq, dostar!» - sabaqta qosylyp án aıtýdy uıǵaratyn ádistemelik tásil. Án aıtý balalardyń sezimderin sergitip, kóńil-kúıin jadyratady. Bul tásil sabaqtyń kez-kelgen kezeńinde qoldanylady.
«Sergitý sáti» - sharshaǵandy umyttyrýǵa, jalyǵýdy boldyrmaýǵa, denege túsken kúshti tómendetýge qajetti ózin-ózi taný sabaqtarynyń komponenti. Sergitý jattyǵýlary bir áreketten basqa áreketke aýysýǵa baǵyttalǵan qysqa oıyndar túrinde júrgiziledi. Osy tásildi qoldaný topta jaqsy kóńil-kúı týdyrady, uqyptylyqty, reaksıa jyldamdyǵyn damytady, ujymǵa toptasýǵa yqpal etedi.
«Júrekten-júrekke» sheńberi - ádette, oqý sabaǵyn aıaqtaıtyn, bir-birimen pikir almasý, bir-birine tilek aıtýdy qarastyratyn jáne pedagogtyń árbir balanyń emosıonaldyq jaı-kúıin, olardyń sabaq taqyrybyn túsiný dárejesin anyqtaýyna múmkindik týǵyzatyn ádistemelik tásil.
«Úı tapsyrmasy» - balanyń sabaq taqyrybyna jáne sabaqta meńgergen bilim, iskerlik jáne daǵdylaryn bekitýge qyzyǵýshylyǵyn arttyratyn tásil. Balalar úı tapsyrmasyn dápterlerine óz betinshe nemese úlkendermen birge oryndaıdy. Bul balalar men úlkenderdiń birin-biri jaqsy túsinýine septigin tıgizedi.
Qoryta aıtqanda, «Ózin-ózi taný» baǵdarlamasynyń mazmunynda eskerilip, kózdelgen emosıonaldyq turǵydaǵy aýqymdy júrgizilgen alýan túrli is-áreketter balanyń adamgershilik rýhanı damýynyń negizin qalaýǵa jáne ómirlik daǵdylaryn qalyptastyrýǵa yqpal etedi. Bul bilim mektep jasyna deıingi, mektep jasyndaǵy balalardyń boıynda eń basty qajettilik ózin-ózi damytýshylyq qajettiligin qalyptastyrýy tıis. «Ózin-ózi taný» bul tek balanyń ózin ǵana tanyp, bilýimen ǵana shektelip qoımaıdy, onyń mazmuny tereńde. Sol sebepti de «Ózin-ózi taný» kýrsynyń búgingi tańda barlyq adamzat úshin mańyzdylyǵy óte zor.
Biz bolashaqta Qazaqstan Respýblıkasyn órkenıetti, básekege qabiletti 50 eldiń qataryna qosamyz dep úmit etip otyrǵan halyqpyz. Prezıdentimiz Nursultan Ábishuly Nazarbaev Qazaqstannyń álemdegi básekege barynsha qabiletti 50 eldiń qataryna kirý strategıasynda: - «Bilim berý reformasy – Qazaqstannyń básekege naqtyly qabilettiligin qamtamasyz etýge múmkindik beretin asa mańyzdy quraldardyń biri. Bizge ekonomıkalyq jáne qoǵamdyq jańarý qajettilikterine saı keletin osy zamanǵy bilim berý júıesi qajet» degen bolatyn. Sondyqtan sol elderdegi bar jetistikter bizde de bolýy kerek, óıtkeni jańa HHİ ǵasyr – báseke ǵasyry.
Qaı qoǵamda, qaı memlekette bolsyn, qarym – qatynas adamı qundylyqtar, onyń ishinde adamgershilik qundylyqtar qalyptastyrý kez – kelgen mekteptiń mindeti bolsa, balanyń ózin tanýyna, basqany tanýyna, balanyń bolashaq damýyna «Ózin - ózi taný» páni zor yqpal etedi.
You Might Also Like
