InfoHub Logo

Statısıka boıynsha, Qazaqstanda úlken qalalardan tys aımaqtarda nemese shaǵyn qalalarda birde-bir Joǵary oqý orny joq. JOO kóbisi Almaty men Astanada ornalasqan. Astanada olardyń sany — 15 bolsa, Almatyda – 40-qa jýyq. Al qalǵan oqý oryndary halyq sany 100 myńnan asatyn oblys ortalyqtary men ındýstrıaldy qalalarda salynǵan. JOO bar eń kishkentaı qalalar – Jetisaı jáne Arqalyq (halyq sany 30 myń adam). Degenmen, olardyń ózi de qala qurylymymen tereń baılanysta. Mundaı JOO-nyń ózara qatynas modeliniń Eýropa men Amerıkadaǵy júıeden aıyrmashylyǵy kóp. Ol jaqta ýnıversıtetter tek megapolısterde ǵana emes, shaǵyn eldimekenderde de bar. Mysaly, AQSH-taǵy eń bedeldi JOO-nyń biri – Prınston ýnıversıteti Nú-Djersı shtatyndaǵy halyq sany 14 myńnan aspaıtyn Prınston qalashyǵynda ornalasqan.

«Sebebi, qazirgi Amerıkadaǵy ýnıversıtet modelderi alǵashynda Eýropada paıda boldy. Ol jaqtaǵy ýnıversıtetter kóbine monastyrlerde salyndy (Oksford, Kembrıdj), sondyqtan qala ortalyqtarynan alysta ornalasqan. Negizinen, jalpy lıberal-óner eýropanyń tarıhı tájirıbesinen jáne ýnıversıtet maqsatyn túsingendikten qalyptasty»,-dep atap ótti Qazaq-brıtan tehnıkalyq ýnıversıtetiniń (QBTÝ) bazalyq fakúltetiniń dekany Mıhaıl Akýlov.

«JOO-nyń ındýstrıaldy ortalyqtarda ornalasýy ındýstrıalandyrý jáne sáıkesinshe ýrbandalýǵa baılanysty boldy. Keńes Odaǵynda kóp ýnıversıtetter 1917 jyldan keıin salyna bastady. Bul aýyl turǵyndarynyń jappaı qalaǵa kóship jatqan kezi. Onymen qosa, gýmanıtarlyq tártiptiń álsizdigi de sebep boldy»,-deıdi Akýlov.

«Qazaqstanda qaladan tys jerlerde JOO-nyń bolmaýy – tarıhı erekshelik. Sonymen qatar, kóp oqý oryndary ortalyqtandyrylǵan oqý qalashyqtary bolyp emes, jeke ýnıversıtet ǵımarattary bolyp salyndy. Olarda kampýs bolmady. Sondyqtan qaladan tys jerde ornalasa almady, sebebi oǵan qajetti ınfraqurylym bolmady»,-deıdi arhıtektor Elena Darzımanova.

Onyń pikirinshe, Qazaqstanda mundaı ınfraqurylymǵa ıe tek Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti (Almaty), Nazarbaev Ýnıversıteti (Astana) jáne Sátpaev atyndaǵy Qazaq ulttyq tehnıkalyq ýnıversıteti. Óıtkeni olardyń óz qazandyqtary, ashanalary, kir jýý oryndary, dúkenderi men jataqhanalary bar jáne osynyń barlyǵy bir terıtorıada jınaqy ornalasqan.

Bul baǵytta alǵa jyljý bar deıdi tarıhshy Akýlov. «Mysaly, Ortalyq Azıa Ýnıversıti Tekeli qalashyǵyna (30 myń adam) jaqyn jerdegi kampýs qurylysy. Biraq bul bastamany Qazaqstan emes, «Aga han» Qory salyp jatyr. Olar basqa da kez-kelgen qalany tańdaýyna bolatyn edi. Biraq olar ýnıversıtettiń osy lokasıany damytýǵa qajet ekendigin túsinip otyr. OAÝ Naryndaǵy (Qyrǵyzstan) kampýsy men Tekelidegi kampýs Keńes úkimeti kezindegi ındýstrıa men bilimdi baılanystyratyn modelden qaraǵanda erekshe. Munyń qanshalyqty sátti oı ekendigin belgisiz, biraq jaqsy bastama»,-dep otyr QBTÝ dekany.

Psıhologıalyq sarapshy Anna Kudıarovanyń aıtýynsha, JOO qaladan tys aımaqta bolsa, munda tek naqty oqý úshin kelgen túlekter irikteledi. Bilim alý úshin kelgenderdi ýnıversıtettiń ornalasqan jeri qyzyqtyrmaıdy. «Olaı aıtýymnyń sebebi kóp stýdentter ýnıversıtetke oqý úshin emes, dıplom úshin keledi. Óıtkeni olar oqymaıdy dese de bolady, birden jumys istep ketedi. Sonymen qatar, stýdentterdiń óz turǵylyqty jerlerin neǵurlym kóp erkindikke ıe bolý úshin de tastap ketip jatady», — deıdi psıholog.

Al Mıhaıl Akýlov Qazaqstan mundaı jobany júzege asyrýǵa áli daıyn emes degendi aıtady.

«Bizde mádenıet pen kózqaras basqasha. Qazaqstan bul – jańǵyrý deńgeıindegi memleket. Bizde áli de keńestik sarqyn saqtalǵan. Sol úshin Qazaqstan birinshi orynda ınjenerler, ekonomıser sıaqty mamandardy daıarlaımyz. Sondyqtan qazirgi jaǵdaıda biz amerıkandyq-brıtandyq júıeni ózimizdikimen salystyra almaımyz. Tek sondaı deńgeıge jetkende ǵana bul modeldi eksporttaýdy bastaımyz. Biraq oǵan deıin áli alys»-deıdi Akýlov.

---