InfoHub Logo

Ádebıet, tarıh aınasynda "Alash" qozǵalysynyń kórnekti ókili Maǵjan Bekenuly Jumabaevtyń 1938 jyly 19 naýryzda atý jazasyna kesklip, qaza tapqany týraly derekter kóp. Alaıda Baýyrjan Momyshuly jazbalarynda, " 1948 jyly men Sibirdegi 59-brıgada komandıriniń orynbasary bolyp taǵaıyndaldym. Kezekti áskerı jattyǵýlar ótkizip júrgen kezimde ný ormannyń arasynda otqa jylynyp otyrǵan bir top adamdy kórip mańyna jaqyndadym. Kıgen kıimderi birtúrli, ásili sottalǵandar bolý kerek. Olardan ózgesheleý basynda túlki tymaǵy bar bir adam 10-15 metrdeı jerde óz aldyna jylynyp otyr eken. Teginde qazaq sıaqty. Men soǵan jaqyndap kelip qazaqsha «Assalaýmaǵaleıkúm» dep sálem berdim. Ol meniń sálemimdi ernin jybyrlatyp qana qabyldap, túrime odyraıa qarady da, úndemeı otyra berdi. Bul ne qylǵan adam dep óz oıymdy jınap alǵansha ol teris qarap otyrǵan kúıinde: – Maǵan jaqyndama, bálem juǵyp ketedi, – dedi. Sol kezde baryp meniń esime Maǵjan túsip, onyń óleńderin jatqa aıta bastadym. Ol sál jibip: – Meniń jaǵdaıym qıyn ǵoı, maǵan jaqyn­damaǵanyń durys bolady. Shamań kelse meni elge jetkiz, – dedi. Men onyń qazaqtyń aqıyq aqyny Maǵjan ekenin bilip, shamam kelse kómekteskim keldi de: – Men on shaqty kúnniń kóleminde qaıta oralamyn. Sol kezde daıyn bolyp turyńyz, – dedim. On shaqty kúnnen keıin ýaqytym bolmaı kele almadym. Bir aıdan keıin kelsem, túrmeniń bastyǵy maǵan onyń sal aıdap júrip, sýǵa ketip qaıtys bolǵandyǵyn aıtty..." delingen. Sonda aqyn 1948 jyly qaza tapqany ma? 

Bul tusta Kolyma lagerinde bolǵan Abdýlla Ábdirahmanov Maǵjannyń 1951 jyly aýyrýdan qalaı qaıtys bolǵany jaıly baıandaıdy: " - "Alash" partıasynyń múshesi bolǵanyn, onyń basshylary men qoldaýshylarynyń túgel derlikteı qýǵyndalyp, qamalǵanyn aıtqany oıymda qalypty. Ol azapty kóp kórgendikten densaýlyǵy nashar edi. Erteńgisin jumysqa apararda sapta turǵanbyz. Onyń qaıtys bolǵanyn estidik. Ólikterdi jerleıtin arnaıy adamdar bolady. Solardyń áketip bara jatqanyn kórdim. Qasyna baryp qoshtasýǵa, jerlesýge kúzetshi ásker jibermedi. İshteı qamyǵyp, kózge jas aldym. Óler aldynda isinip, keýinip, tórt taǵandap júre almaı qaldy. Tisteriniń bári bosap, ıekteri as jegizbeıtin. Sıngamen aýyrdy. Ómirden solaı ótti." - deıdi qarıa. 

Almaty túbindegi Jańalyq aýylynyń mańynda, sol 1937-1938 jyldary atylǵan zıalylardyń jerlengen orny tabylǵan tuǵyn, onyń arasynda Maǵjannyń esimi de atalady. Biraq ólimi týraly ashyq aıtqan Abdýlla atamyz, aqynnyń týystary Raıhan Jumabaeva men Shaızada Bekishova, Delegasıany basqarýshy "Jas Alash" gazetiniń bas redaktory Rysbek Sársenbaımen Magadanǵa, Maǵjan zıratyna saparǵa shaqqan tuǵyn. 

Qazaqtyń jaryq juldyzy atanǵan aqynnyń ólimi áli kúnge deıin jumbaq kúıde. San bólingen sanaǵa, batyr Baýyrjannyń erterek kelip, Maǵjandy qutqarǵanda, ıakı Abdýlla qarıamen arqan úzgisiz baılaýda birge bolǵanda Maǵjan áli biraz órim súrer me edi, álde basqada derek ashylar ma edi? 

---