Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 4 kún buryn)
Júregin jumyr jerdiń dúrsildetken
Qyzylorda oblysy,
Qazaly aýdany, Qazaly aýyly,
№100 orta mektebiniń joǵary sanatty hımıa pán muǵalimi
Nurmasheva Jazyq Álimbetqyzy

Sabaqtyń taqyryby: Júregin jumyr jerdiń dúrsildetken
Barysy:
Armysyzdar ardaqty ustazdar, qurmetti qonaqtar, oqýshylar. Búgingi «Júregin jumyr jerdiń dúrsildetken”atty tárbıe saǵatymyzdy qazaqtyń bir týar uly perzenti Ǵanı Muratbaıulyna arnalady.
Ǵanı sózi: TUMAN EDİ.......
Tún edi, erteń edi.....
Túnek edi, óskenge dert - óleńi.....
Ózgertti de dúnıe el shemeni,
Ór saparǵa shaqyrdy erte meni.

Muǵalimniń sózi: Jasynnyń jarq etkenindeı ǵana ǵumyr keshken Ǵanı jıyrma úshke de tolyp úlgermeı ómirden ótti. Ol jymıa kúlgen boıy jıyrmasynshy ǵasyrdyń tabaldyryǵyn attady.
Ǵanı - ǵumyr. Ǵanı – Ǵasyr.
Ǵanı, ol kim edi? Bir sát ótkenge kóz jiberip kórelikshi.
Bala daýsy: Muratbaı aǵa, Bátıma jeńeshem ul týdy. Siz uldy boldyńyz. Súinshi, Súıinshi!
Muratbaı: Aınalaıyn, Súıinshiń daıyn.
Qalaǵanyńdy al. Bul náreste – meniń kópten kútken qýanyshym, atyn tatar tamyrymnyń qurmetine Ǵanıbaı qoıamyn.

Muǵalimniń sózi: Bul qýanysh 1902 jyly 3 - maýsymda bolǵan edi.
Ortaımaǵan qazany, qasıetti Qazalynyń kıeli topyraǵynda aınalany shattyq – dýmanǵa bólep Ǵanı dúnıege keldi. Árıne, ol kezde Ǵanıdy shyǵystyń bolashaq jaýjúrek jalyndy ulany bolatynyn eshkim bilgen joq. Alaýlaǵan tańnyń alaburtyp atyp kele jatqanyn Tabıǵat - Ana sezgendeı, tóńirekke kúnshýaǵyn tógip, meıirlene qarap turǵan edi.

Halqymnyń qadirli uly Ǵanı edi,
Anadan adal týǵan alyp edi.
Shyǵystyń jarqyraǵan sholpanyndaı,
Jigeri laýlap janǵan jalyn edi.

Orta Azıa men Qazaqstan jastarynyń HH ǵasyrdaǵy jalyndy jetekshisi, óz zamanynyń patrıoty, kórnekti qoǵam qaıratkeri, Qazaly topyraǵynyń dańqty perzenti Ǵanı Muratbaev Qyzylorda obylysy, Qazaly aýdanyndaǵy qazirgi óz atymen atalatyn aýylda osylaı dúnıege keldi.
Maǵjan: ( Ǵanı) Apa, oqyǵym keledi. Ákem meniń oqyp, azamat bolǵanymdy qalapty ǵoı.
Anasy: Iá qulynym, ákeń seniń oqyǵanyńdy armandap ketti ǵoı. Oqý jasynan ótip te ketken sıaqtysyń. Bıyl kúzden bastap seni oqýǵa berem, qazaq balalarynyń sany jetispeı tur deıdi.

1911 jyly anasy Bátıma Ǵanıdy Qazalydaǵy orys - túzem mektebine oqýǵa berdi. Ǵanıdyń basyna bitken jiger – kúsh pen aqyl – parasat qarshadaıynan halyqty ózine qaratty. Ǵanı mektepte oqyp júrgende - aq ýez basshylarynyń kózine túsken ol 1917 jyldyń kúzinde, ıaǵnı, on bes jastan sál asqanda Revolúsıalyq keńestiń quramyna alyndy.

Júregi asaý taıdaı týlaǵan sergek sezimdi jas jigit alys armandarǵa umtyldy.
Kórinis: ”Bizdiń Ǵanı. ”
Muǵalim: Ǵanı 1918 jyly sol kezde Orta Azıadaǵy oqý - bilimniń, mádenıettiń ordasy Tashkentten bir - aq shyǵady. Sodan bastap onyń qoǵamdyq - saıası baǵyttaǵy qyzmeti bastalady. Qazaq ınstıtýty jastarynyń komsomol uıymyn ashady. Tashkentte qańǵyp, urlyq qyp, qaıyr tilep júrgen jetim balalardy jınap ınternatqa ornalastyrady.

Onyń osy eńbegin aqyn İlıas Jansúgirov keıin:
Jınaýǵa jalpy jasty “jaman - juman”,
Jurtyńnan aryltýǵa aýyr tuman,
Jasyǵan jas jurtyńa kósem bolyp,
Maıdanǵa túsip ediń, Ǵanı ulan, - dep jyrlady.
Oqý men qyzmetti ushtastyra bilgen Ǵanı bas - aıaǵy jeti jylda qatardaǵy komsomol múshesinen Búkil Túrkistan jastarynyń jetekshiligine deıin kóteriledi.

Gúldana: 1919 jyly Komýnıstik Jastar uıymyna múshe bolyp qabyldanyp, Ýchılıshe komsomoldary Ǵanıdy komsomol uıymynyń hatshysy etip saılady. Birer jyl qalalyq, ýezik komıtette jumys istedi. Jetisý aımaǵynyń pedagogıkalyq kýrsynda sabaq berý maqsatynda Vernyı qalasyna jiberildi, nátıjesinde Jetisý oblysynda muǵalimder daıarlaıtyn kýrstar uıymdastyrdy.

Jetisý oblysy jáne Tashkent, Samarqan, Vernyı qalalary komsomol uıymdarynyń negizin qalaýǵa atsalysty. TKJO - nyń Ortalyq basshy organdarynda qyzmet atqarýmen qatar Ǵanı Tashkenttegi jetim balalardy ınternatqa, balalar úıine ornalastyrýǵa belsene kirisip, olar úshin uıymdastyrylǵan№14 ınternattyń dırektory boldy. Bir sózben aıtqanda Komsomol uıymy jumysynyń jandanýyna Qazalynyń óz túlegi, shyǵys jastarynyń jalyndy jetekshisi atanǵan – Ǵanı Muratbaevtyń yqpaly zor.

1920 jyly Túrkistan komsomolynyń 3 - sezinde OK músheligine saılanyp, qazaq - qyrǵyz jastary búrosyn basqardy.
1921 jyly aldymen Samarqan ólkelik komsomol komıtetiniń, keıin Túrkistan Respýblıkasy komsomol uıymy OK - nyń birinshi hatshysy bolyp saılandy. Ol osy jyly 22 naýryzda Tashkentte TKJO OK – niń tili retinde «Jas Alash» gazetin uıymdastyryp, onyń tuńǵysh redaktory boldy.

Áselhan: 1922 – 24 jyldary RKJO - nyń 5 - sezinde Reseı Komýnıstik Jastar odaǵy OK - niń múshesi, Komýnıstik Jastar odaǵy OK Orta Azıa búrosynyń alǵashqy tóraǵasy bolyp saılandy. 1924 – 25 jyldary Reseı Lenınshil Komýnıstik Jastar odaǵy OK - niń búro múshesi, Komýnıstik Jastar Internasıonaly atqarý komıtetiniń Shyǵys elderi jastar arasyndaǵy jumys bóliminiń meńgerýshisi boldy. Ol Komýnıstik Jastar Internasıonalynyń 3 – 4 - kongresteriniń, Komınternniń 4 - kongresiniń delegaty bolyp saılandy. Muratbaev Horezm respýblıkasynyń Eńbek Qyzyl Tý ordenimen marapattalǵan. Qazaly qalasynda memorıaldyq murajaıy ashyldy. «Bizdiń Ǵanı» atty kórkem fılm, «Osyndaı qysqa ǵumyr» atty derekti fılm túsirildi.

Erǵazy: 1923 jyly Ǵanı Qazalyǵa kelgen kezde 23 naýryz kúni ótip jatqan jastar konferensıasyna qatysyp, sóz sóıledi. Komsomol jastar men oqýshylardyń buqara halyq arasynda saýatsyzdyqty joıý, klýbtar ashý, kóshpeli aýyldardy qamqorlyqqa alý maqsatynda júrgizetin jumystarynyń mánisin túsindirdi.

Muǵalim: Kóktem edi aý, kúlim qaqqan atyp tań
Qylyǵymen syr da omyraý aǵytqan
Jarqyn sezim jaǵasynda jastyqtyń
Ómirlik dos, jary arý Baqytjan.
Ǵanı men Baqytjan 1924 jylǵy 16 qazanda nekelesken. Zańdy neke №64 jazbamen Qazaly qalasynda tirkelgen.
Qaıtpas qaısar minezdi jigittiń jary bolǵan Baqytjan ájemizdiń áńgimesine qulaq asaıyq.
Álıa:(Baqytjan ájeı)

«- Men elden erekshe kórikti de bolǵam joq. Onyń ústine bilim alyp ta jarytpaǵan kezim. Shamasy, jastar jınalǵan jerde ótkir pikir aıtyp kózge tússem kerek. Májilisten soń ózi keldi. Áńgimemiz birden jarasty. Uzamaı birlesip otaý qursaq degen nıetin ańǵartty. Men ne deıin? Qazaqtyń eń symbatty jigiti kóńil bildirip tursa... Kúzde Qazalyda toı jasadyq. Bir - eki aı turǵan soń Máskeýge kettik. Ǵanıdy sol kezde - aq aýrý aınaldyryp júr eken. Qazalyǵa kelgende júdeýleý kóringen. Elde bolǵan birer aıdyń ishinde et jep, qymyz iship, edáýir tyńaıyp qalǵan. Máskeýden shaqyrtý jetkende emdeýshi dárigeri Obınarovıch: tym bolmasa, bir jylǵa jýyq osynda bolshy, naýqasyńnan qulan - taza aıyqtyramyn», - dep jata kep jalyndy. Obınarovıch qoly shıpaly, bilikti dáriger bolatyn. Onyń ústine Qazalynyń qymyzyn bir jyl ishken adamnyń kez - kelgen aýrýdyń qursaýynan aman shyǵary anyq edi. Biraq oǵan Ǵanı kóndi me?»(kózine jas alý)

Aıgerim: Qazaqstan men Ortalyq Azıa jastarynyń jalyndy jetekshisi, shyǵys jastarynyń uıymdastyrýshysy bolǵan belgili qoǵam qaıratkeri Ǵanı Muratbaev esimi elge ǵana emes, álemge belgili. Ol óz basyna daryǵan jiger - kúsh pen aqyl - parasatyn shyǵys halqynyń kemel keleshegine baǵyttady. Sarǵaıǵan tarıh paraqtaryna kóz salsaq, on bes jasar balanyń alasapyran kezeńde mártebeli de laýazymdy uıymnyń músheligine qabyldanýy tekten - tek bolmasa kerek. Tula boıy qaısarlyq pen qaıratqa, namys pen jigerge, oıy aqyl men parasatqa toly Ǵanı shyǵys jastarynyń kemel keleshegi úshin ómirin sarp etti.

Muǵalim: 1925 jyly 15 sáýirde. asqynyp ketken ókpe derti jas Ǵanıdy máńgilik saparǵa attandyrdy. Ózekti órtegen ókinishtiń osynaý derti qazaq jurtynyń, ony aıtasyz, búkil Shyǵys halqynyń júrekterine jazylmas jara salǵan. Máskeý turǵyndary máńgilikke kete barǵan Ǵanıdy úsh kún aza tutty. Baltyq teńiziniń 200 jaýyngeri qurmetti qaraýylda turdy. Ǵanı Máskeý ortalyǵyndaǵy Vagankov zıratyna jerlendi. Osydan - aq Shyǵys shamshyraǵy – Ǵanıdyń ómir joly keıingi tolqynǵa ulaǵat bolatynyna eshqandaı kúmán keltirmes. 1978 jyly beıit basyna Qazaqstan Jastar Odaǵy eskertkish ornatty.
(Beınerolıkti qosý Ǵ. Muratbaev zıraty janynda).

Farıza: 23 jyl ǵumyr keshken Ǵanı sońyna rýhanı mol mura qaldyrdy. Onyń ot jalynǵa oranǵan qaırat - jigeri, bolashaqty boljaýy, kóregendigi, iskerligi, boıynda uıymdastyrýshylyq, sheshendik, tabandylyq, ádildik, adaldyq, shynshyldyq, álsizderge qamqorlyq sıaqty asyl qasıetter toǵysqan tulǵa ónegesi - urpaqtarǵa ulaǵat bolar máńgilik mura.

Qaıteıin, qaıran Ǵanı qyrshyn ketken.
Júregin jumyr jerdiń dúrsildetken
Qazaqy qarasha úıden kóterilip,
Jarqyrap juldyz bolyp tursyn kókten.

Muǵalim: Sender de óz zamanynyń jalyndy kúreskeri, táýelsiz elimizdiń tiregi, qaıtpas qaısar qorǵaýshy kúshi bolady dep senemin.
Oryndaldy arman etken tilegi,
Jalyn atqan Qazalynyń túlegi
Júz onda da toqtamastan soǵyp tur,
Jıyrma úshtegi jas Ǵanıdyń júregi.

Tolyq nusqasyn júkteý

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama