InfoHub Logo

Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim jáne ǵylym mınıstrligi Turan ýnıversıteti

Oryndaǵan: Medetbek M.M

Top: Jýrnalısıka-3

Jýrnalısıka ǵylymynda jýrnalısik qyzmet bostandyǵyn talqylaýǵa qatysty máselelerden góri ózekti jáne ózekti taqyryp joq shyǵar.

Bostandyq taqyryby teorıalyq (onyń ishinde fılosofıalyq) jáne pýblısısıkalyq ádebıetterdiń kóptegen betterine arnalǵan. Bostandyq ıdeıasy kóptegen ǵasyrlar boıy adamdardyń urpaqtaryn shabyttandyrdy jáne shabyttandyrdy.

Tabıǵı tildegi "Bostandyq" sózi óte maǵynaly. "Orys tiliniń sózdiginde" sózdiń on shaqty maǵynasy bar. Biraq bul jaǵdaıda bizdi" Bostandyq "áleýmettik ǵylym, áleýmettaný uǵymy retinde qyzyqtyrýy kerek, óıtkeni jýrnalısıka teorıasy óz anyqtamalarynda bostandyqty túsinýden týyndaýy múmkin emes, mysaly," jeńildik, eshnársede qıyndyqtyń bolmaýy "nemese" jeńildik, baılanystyń bolmaýy "nemese" qamaýda emes adamnyń jaǵdaıy, tutqynda".

Jýrnalısiń bostandyǵy-bul jýrnalısiń áleýmettik ustanymyna, ıaǵnı onyń belgili bir oqıǵa, qubylys týraly kózqarasyna negizdelgen erekshe uǵym. Bostandyq-bul óz betinshe sheshim qabyldaý múmkindigi, baǵyt pen qyzmet tásilderin tańdaýda májbúrleýdiń bolmaýy. Qazirgi Reseıde jýrnalısiń bostandyǵy máselesi áleýmettik-shyǵarmashylyq, ekonomıkalyq jáne quqyqtyq turǵydan óte ótkir. Kóptegen jýrnalıser olarǵa memlekettiń nemese kásiporyndardyń qysymynan zardap shegedi. Bireý óz bostandyǵyn baı nemese yqpaldy adamdar men kompanıalarǵa sanaly túrde "satady". Keıbireýlerge bostandyqty redaksıa nemese basylym ıesi shekteıdi, degenmen basshylardyń ózderi "avtorlardyń pikiri redaksıanyń pikirimen sáıkes kelmeýi múmkin"deıdi. BAQ týraly zań bar, onda jýrnalısiń óz oılaryn bildirý bostandyǵyna quqyǵy naqty jazylǵan, biraq, ókinishke oraı, bizdiń elde jáne shetelde ol jıi saqtalmaıdy.

Baspasóz bostandyǵy máselesi mórdiń paıda bolýymen týyndady jáne bizdi ǵasyrlar boıy mazalap keledi, óıtkeni kez-kelgen áleýmettik kúsh ózi úshin maksımaldy erkindikti talap etedi jáne óz quqyqtarynyń buzylýyna kúrt jaýap beredi.  Eń aldymen, bostandyq uǵymyna anyqtama bergen jón: bul is-áreket tásilderin jáne onyń baǵytyn tańdaýda májbúrlemeı, óz betinshe sheshim qabyldaý múmkindigi. Kerisinshe, erkin emes buqaralyq aqparat quraldary: olardyń qyzmeti (maqsattar men nátıjelerdi qamtıtyn) qoǵamnyń regressıasy men quldyraýyna, zańdardyń buzylýyna jáne adamgershilikke qarsy úgit-nasıhatqa ákeledi.  

Jýrnalıs óz qyzmetiniń erkindigi máselesin óziniń shyǵarmashylyq ustanymy negizinde óziniń kásibı qyzmetiniń sıpatyn aıqyndaıtyn, belgili bir shyǵarmashylyq baǵyttaǵy basylymdy tańdaǵan nemese jasaǵan kezde sheshedi. Sheshim qabyldaý erkindigi máselesi óte kúrdeli, tipti eger jýrnalıs ony qalaǵanyn jasaýǵa quqyly dep sanasa da. Bul osy bostandyqty júzege asyrý birqatar mańyzdy kedergilerge (fızıkalyq, quqyqtyq, etıkalyq) tap bolatyndyǵynan týyndaıdy.Qorytyndy.

Jýrnalısik mamandyq-qoǵamdyq mamandyq. Qandaı jýrnalısıka-qoǵam, qandaı qoǵam-memleket. Iaǵnı, qoǵamda jýrnalısiń qyzmeti óte mańyzdy ról atqarady. Ol úlken áleýmettik jaýapkershilikke ıe. Jýrnalıs adamnyń sanasyna, minez-qulqyna, emosıalaryna, sondaı-aq onyń psıhologıalyq salasyna áser etýi múmkin. Sondyqtan jýrnalısik kásiptiń ókili adamgershilik, rýhanı baı jáne asyl adam bolýy kerek, ol qandaı aqparatty jáne qoǵamǵa qandaı maqsatta usynatynyn naqty biledi.

QR Zańynyń 47, buqaralyq aqparat quraldary týraly, aqparat, aqparattandyrý jáne aqparatty qorǵaý, avtorlyq quqyq jáne sabaqtas quqyqtar týraly, memlekettik qupıa týraly, Memlekettik organdardyń qyzmetin memlekettik BAQ-ta jarıalaý tártibi týraly, Jarnama týraly, halyqaralyq aqparat almasýǵa qatysý týraly.

Men júrgizgen zertteýdi qorytyndylaı kele, 

1. Jýrnalısik mamandyqty taldaý jýrnalısiń bilim men qabilettiń keń profıline ıe bolýy kerek ekenin kórsetti.

2. Jýrnalıs qoǵamnyń ártúrli salalarymen, sonyń ishinde komersıalyq jáne saıası baǵyttaǵy qurylymdarmen ózara árekettesedi. Jýrnalıs qoǵamǵa qyzmet etýi kerek jáne onyń joıylýdyń ornyna shyǵarmashylyq jolmen júrýine yqpal etýi kerek.

3. QR jýrnalısik qyzmettegi basty másele-senzýraǵa resmı túrde retteletin tyıym salynǵan sóz bostandyǵynyń aıqyn bolmaýy.

---