InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: «Kompúterlik vırýstardan qorǵaý»
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylardy kompúterlik vırýstyń túrlerimen jáne olardan qorǵaný ádisterimen tanystyrý; asa belgili vırýsqa qarsy programmalardy qarastyrý.
Sabaqtyń mindeti: mazmunǵa baılanysty: oqýshylar kompúterlik vırýs túrlerin
ajyratady; derbes kompúterlerdi kompúterlik vırýstardan qorǵaý ádisterin, vırýsqa qarsy programmalardyń jiktelýin úırenedi;
syn turǵysynan oılaýǵa baılanysty: oqýshylardyń oı - órisi, dúnıetanymy keńeıedi, shyǵarmashylyqpen jumys jasaıdy;
toptyq jumysqa baılanysty: topta birlesip jumys isteýge úırenedi, taqyryptyń túsiniksiz jerlerin aıqyndaıdy, bir – birin tolyqtyrady.
Sabaqtyń programmalyq – dıdaktıkalyq qamtylýy: ınteraktıvti taqta, ACTIVOTE quraly, antıvırýstyq programmalyq dıskiler, elektrondy oqýlyq.
Sabaqtyń túri: praktıkým elementteri bar kórsete túsindirý.
Sabaqtyń tıpi: jańa sabaqty meńgertý.
Sabaqtyń barysy:
Uıymdastyrý bólimi:
a) sálemdesý;
á) TQE-ne sholý;
b) oqýshylardy úsh topqa bólý;
v) oqýshylar nazaryn sabaqqa aýdarý.
Úı tapsyrmasyna sholý. (ACTIVOTE quraly kómegimen test tapsyrmalary arqyly úı tapsyrmasyn tekserý)
1. Kompúterde kez kelgen faıldy tez taýyp bere alatyn komanda.
A) Joıý;
V) İzdeý;
S) Rásimdeý.
2. Faıldy izdeý úshin neni bilý kerek?
A) Faıldar men býmalardyń turǵan jerin;
V) Obektini, onyń atyn, qurylý datasyn, ólshemin;
S) Faıldardy.
3. Faıldar men býmalar atyn izdeý órisine ne engizý kerek?
A) Qujatty;
V) Tabý sózin;
S) Faıl atyn nemese faıl fragmentin.
4. Mátindi izdeý órisine ne engizýge bolady?
A) Papka atyn;
V) Faıl atyn;
S) Mátin fragmentin.
5. İzdeýdiń qosymsha parametrlerin engizý úshin qandaı jazýǵa shertý kerek?
A) Tabý parametrleri;
V) İzdeý parametrleri;
S) Faıl fragmenti.
QYZYǴÝSHYLYQTY OIATÝ. «Kim jyldam?». Kestede jasyrylǵan sózderdi tabý.

K	S	T	O	R	N	O	F	P	M	O	KA	R	I	N	B	T	R	O		Iý	T	DN	E	M	O	A	I	K	I	M	A	E	AK	O	M	P		Iý	T	E	R	N	R	JS	E	O	R	M	M	N	T	L	T	P	RS	S	P	K	I	E	A	Y	İ	I	V	IO	O	R	M	O	D	Q	Sh	K	A	I	NR	V	I	R	Ý	S	T	A	R	K	R	TN	T	E	R	N	I	N	R	M	I	Ý	EI	B	I	T	E	T	F	O	A	T	S	R

Jasyrylǵan sózder: tyshqan, modem, mıkroprosesor, ınternet, bıt, ınformatıka, kompúterlik, vırýstar, antıvırýs, jad, prınter, monıtor, baıt, skaner, kompúter, mıkrofon.
Kapıtandar jarysy. Kapıtandar mátinniń shıfrlaryn sheship, kodtaý tásilin túsindirýi kerek.
1 top – Púkin mektepke partym (Búgin mektepke bardym);
2 top – Kolámanládalá (komanda);
3 top – akıtamprofnı (ınformatıka).
Oı qozǵaý.
- Oqýshylar, kúndelikti ómirde jalpy kompúterlik vırýstar degen uǵymmen kezdesip júrsizder, kimniń qandaı oıy bar? Kompúterlik vırýs degendi qalaı túsinemiz?
- Kompúterlik vırýstarmen kúresý úshin qandaı áreketter oryndaý kerek?
MAǴYNANY TANÝ. Jańa sabaq túsindirý.
Derbes kompúterlerdiń adamzat ómirinde alatyn orny zor jáne qazirgi kompúterlerdi HHİ ǵasyr adamynyń jan joldasy desek te bolady. Degenmen, barlyq materıalyq álemdegi sıaqty kompúter áleminde de dıalektıka zańy qatar júredi. Árbir qubylys ózine qarama – qarsy qubylys týǵyzady. Mysaly, qylysh – qalqan, oq – bron, áýe shabýyly – zenıttik raketalyq kompleks. Demek, eger úlken aqparattar massasyn óńdeıtin qural – jabdyq paıda bolsa, onda oǵan qarsy áreket etetin kelesi bir qubylys paıda bolatyny belgili. Kompúter áleminde mundaı qubylys retinde kompúterlik vırýstardy mysalǵa keltirýge bolady.
Sonymen «kompúterlik vırýs» degenimiz ne? Alǵash ret «kompúterlik vırýs» termıni HH ǵasyrdyń 80-jyldarynyń orta kezinde Amerıka Qurama Shtattarynda paıda bolǵan. Biraq «kompúterlik vırýs» termınine aıqyn anyqtama berilgen joq. Sol kezderdiń ózinde – aq «kompúterlik vırýs» degen uǵymdy kompúterlerdi qatardan shyǵaryp, jumysyn toqtatatyn qaterli «talqandaýshy» dep túsindi. Qazirgi tańda kompúterlik vırýstardyń 45 myńǵa jýyq túri belgili bolyp otyr. Sondyqtan árbir kompútermen jumys jasaıtyn adam kompúterlik vırýs jáne onyń túrleri týraly bilgeni jón.
Kompúterlik vırýs – «kóbeıýge» jáne basqa baǵdarlamalarǵa «juǵýǵa» qabiletti, ólshemi shaǵyn (200-den 5000 baıtqa deıin) arnaıy jazylǵan kompúterlik baǵdarlama.
Ol kompúterge «zaqymdalǵan» dısketa nemese «zaqymdalǵan» faıl arqyly juǵady. İshinde vırýsy bar baǵdarlama «zaqymdalǵan» dep atalady.
Kompúterge vırýstyń juqqanyn qalaı bilýge bolady?
- Keıbir baǵdarlamalar jumys isteı almaı qalady;
- Ekranǵa ádettegiden tys, bóten málimetter, sımvoldar jáne t.b. shyǵady;
- Kompúterdiń jumys jasaý jaǵdaıy baıaýlaıdy;
- Kóptegen faıldardyń búlingendigi baıqalady.
Kompúterlik vırýs qalaı taraıdy?
- Dısket nemese CD dısk arqyly;
- Internetten júktelgen faıl arqyly;
- Elektrondyq pochta arqyly kelip túsken hatqa qosymsha retinde jalǵasý arqyly.
Kompúterlik vırýstar qalaı jikteledi?
1. Mekendeý ortasyna qaraı:
 Faıldyq – qoldanbaly baǵdarlamalardyń ishine engizilgen, baǵdarlamalar júktelgende jiberiletin vırýstar;
 Júkteıtin – operasıalyq júıe júktelgende negizgi júkteıtin jazbaǵa nemese júkteıtin sektorǵa juǵatyn vırýstar;
 Makrovırýstar – Microsoft Office-tyń faıldaryn búldiretin, qujat faıly ashylǵanda juǵatyn vırýstar.
2. Kompúterge juǵý ádisine qaraı:
 Rezıdenttik – kompúter jadynda turaqty saqtalatyn vırýstar;
 Rezıdenttik emes – keleshekte kóbeıe almaıtyn fragmentter qaldyratyn vırýstar.
3. Múmkindigine qaraı:
 Qaýipsiz – ózderin grafıkalyq nemese dybystyq qubylystar sekildi zıandy emes áreketterimen kórsetetin kompúterlik vırýstar;
 Qaýipti – kompúter qyzmetinde, jelilerde, júıelerde túrli aqaýlar ákeletin vırýstar;
 Asa qaýipti – aqparattardy joıatyn, baǵdarlamalar men júıelerdiń qyzmet etý qabiletin joǵaltatyn kompúterlik vırýstar.
4. Maqsatyna qaraı:
 Beısaýat – onsha qatty zıanyn tıgizbeıtin vırýstar;
 Shantaj jasaýshy – mysaly, belgili tólemaqy berse, vırýs áseri joǵalatynyn anonımdi túrde habarlaıtyn «baıaý áser etetin» bombalar;
 Nasıhatshy – «ózin kórsetý» maqsatynda jasalǵan vırýstar;
 Maǵynasyz – atynan – aq túsinikti.
Osynshama vırýstardan kompúterdi qalaı qorǵaımyz?
Vırýstardan qorǵaný úshin kompúterge ornatyp jáne ony oqtyn – oqtyn jańalaýdy qajet etetin, vırýsqa qarsy arnaıy baǵdarlamalar (antıvırýstar) paıdalanylady.
Antıvırýstardyń qyzmeti faıldar men baǵdarlamalardaǵy vırýstardy joıý jáne dıagnostıkadan turady. Qazirgi kezdegi vırýsqa qarsy baǵdarlamalardy birneshe topqa bólýge bolady.
 Detektorlar, olardyń qyzmeti – vırýstardy tabý, tek burynnan kele jatqan vırýstardan qorǵaıdy, jańa vırýstarǵa dármensiz. Mundaı baǵdarlamalar qazirgi tańda sırek qoldanylady. 1988 jyly D.N.Lozınskıı jasaǵan AIDSTEST baǵdarlamasy mysal bola alady.
 Polıfagtar, olardyń qyzmeti – vırýstardy tabý ǵana emes, onyń kodasyn juqpaly baǵdarlamalardan joıý. I.Danılov jasaǵan Dr.Web, E.Kasperskıı zarthanasy jasaǵan Kaspersky – Anti – Virus baǵdarlamalaryn mysalǵa keltirýge bolady.
 Revızorlar, olardyń qyzmeti – baǵdarlamalar men dıskiniń júıelik aımaǵy týraly málimetterdi este saqtap, sodan soń ony keıingisimen salystyra otyryp sáıkessizdikti anyqtasa, ony dereý baǵdarlama ıesine habarlaıdy. Mysaly, D.Mostov jasaǵan ADif baǵdarlamasy.
Esińde bolsyn! Baǵdarlamashylar men hakerler kompúterlik vırýstarǵa qatysty kóptegen qýlyq áreketter jasaıtyny belgili. Biraq mundaı qyzmet Qylmystyq kodekspen qýdalanady.
Tapsyrmalar oryndaý.
1. 5.5. tapsyrma. Antıvırýstyq tekserýler.
2. Elektrondy oqýlyqtan 1, 2, 3 tapsyrmalardy oryndaý.
OITOLǴANYS. (Qorytyndy).
1 top tapsyrmasy. Bos oryndy tolyqtyr.
Kompúterlik vırýs – ózdiginen ______________ qabiletti arnaıy ____________, ol kompúter ________ saqtalatyn baǵdarlamalar men faıldardy ___________________ jáne kompúterdi _________________ múmkin.
2 top tapsyrmasy. Vırýs áreketterin olardyń túrlerine sáıkestendir.
Vırýs túri Vırýs áreketi
Qaýipsiz Aqparattardy joıady, baǵdarlamalar men júıelerdiń qyzmet etý qabiletin joǵaltady.
Qaýipti Ózderin grafıkalyq nemese dybystyq qubylystar sekildi zıandy emes áreketterimen kórsetedi.
Asa qaýipti Kompúter qyzmetinde, jelilerde, júıelerde túrli aqaýlar ákeledi.
3 top tapsyrmasy. Kesteni toltyr.
Antıvırýstyq baǵdarlamanyń tıpi Antıvırýstyq baǵdarlamanyń negizgi mindetteri Belgili antıvırýstyq baǵdarlamanyń aty
Bekitý. ACTIVOTE quraly kómegimen test tapsyrmalaryn oryndaý.
Úıge tapsyrma berý. 5.5. taqyrypty oqý, antıvırýstyq baǵdarlamalar týraly málimet izdeý, referat daıarlaý.
Oqýshylardy baǵalaý.