InfoHub Logo

Taqyryby: Kóp maǵynaly sózder
Maqsaty:
1. Bilimdilik. Oqýshylardyń tanymdyq qabiletterin jetildire otyryp, kóp maǵynaly sózder týraly túsinik berý. Sózdiń kóp maǵynalylyǵyn ajyratyp, sóz ishinde durys qoldana bilýge úıretý.
2. Damytýshylyq. Jattyǵý jumysyn júrgize otyryp, sózdik qoryn, aýyzsha, jazbasha sóıleý tilin, leksıkalyq taldaý daǵdysyn, tanymdyq belsendiligin damytý.
3. Tárbıelik. Oqýshylardy saýatty, taza, kórkem, uqypty jazýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Ádisi: túsindirý, suraq – jaýap, taldaý
Kórnekiligi: Syzba, qorjyn, asyq, sózjumbaq

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
1. Synyp tazalyǵyna kóńil aýdarý.
2. Kezekshimen suhbattasý.
3. Oqýshylardyń zeıinin sabaqqa aýdarý.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý.
Úı tapsyrmasyn tolyq jáne ishinara tekserý.

İİİ. Jan – jaqty bilim tekserý.
Balalar, aldyńǵy sabaqtarda sózdiń týra jáne aýyspaly maǵynasyn ótken bolatynsyńdar.
Sózdiń týra maǵynasy degenimiz ne?
Sózdiń zatty nemese qubylysty atap bildiretin maǵynasy týra maǵyna dep atalady.
Aýyspaly maǵyna degenimiz ne?
Sózdiń týra maǵynasynyń negizinde týyp, órbigen, jalpy kópshilikke túsinikti aýyspaly maǵynalaryn týyndy maǵyna dep ataıdy.
«Aıaq» sóziniń týra jáne aýyspaly maǵynasyn aıtyńdar.
Týra maǵynasy: aıaq – dene múshesi
Aýyspaly maǵynasy: jumystyń aıaǵy, jınalystyń aıaǵy

IV. Maqsat qoıý.
Belgili bir uǵymǵa berilgen ataýdy sóz deımiz. Tildegi árbir sózde maǵyna bar. Maǵynasyz sóz bolmaıdy. Sóz bolý úshin dybys kerek. Kez - kelgen dybysty qoldana bersek ol eshqandaı maǵyna bermeıdi. Sondyqtan dybysty da maǵynasyna qarap qoldanamyz. Sózde birneshe maǵyna bolýy múmkin. Bizdiń búgingi ótetin taqyrybymyz sózdiń maǵynasyna baılanysty bolady.
Dápterlerińe búgingi kún reti men taqyrypty jazyńdar. Búgingi sabaqty 3 topqa bóline otyryp ótkizemiz. Ár top ózderine at qoıady. Sabaq úsh kezeńnen turady. Ár durys jaýap bir asyqpen esepteledi.
İ kezeń – «Báıge»
İİ kezeń – «Alshy oıyn»
İİİ kezeń – «Hantalapaı»

V. Jańa sabaq.
Ár túrli maǵynalardy bildiretin sóz kóp maǵynaly sóz dep atalady. Bir emes birneshe maǵynany bildiretin sózder tilde kezdese beredi. Mysaly: ata (zat esim) – 1) úlken áke, ákeniń ákesi; 2) ata joly – eskiden qalǵan jón - joba, ádet - ǵuryp; 3) ata jurt – ejelgi meken; 4) ata kásip – atadan kele jatqan sharýashylyq.
Sózdiń qoldanylý aıasynyń ózgerýi, ıaǵnı bir saladan basqa bir salaǵa aýysýy onyń maǵynasynyń ózgerýine áser etedi.
Kóp maǵynaly sózderdi biz «polısemıa» dep te ataımyz. «Polısemıa» - grek sózi, «polı»– kóp, «semıa» - maǵyna degen maǵynany bildiredi.
Bas
↓
dene múshesi
taýdyń basy
sózdiń basy
sabaqtyń basy
Osy sózderge jeke - jeke suraq qoıatyn bolsaq barlyǵy Ne? Degen suraqqa jaýap beredi. Iaǵnı, kóp maǵynaly sózderdiń arasyndaǵy uqsastyq bári bir sóz tabynan bolady.

VI. Jańa bilimdi meńgergenderin tekserý.
«Báıge» kezeńinde 51 - jattyǵýdy oryndaý. Durys jaýap úshin upaı alady.
Tómendegi sózderdiń qosymsha týyndy maǵynalaryn anyqtap, kesteni toltyryńdar.

Qyzylorda qalasy, M.Mámetova atyndaǵy
Qyzylorda gýmanıtarlyq kolejiniń
qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Kerimhanqyzy Aqtoty