Kópjasýshaly janýarlardyń kóbeıýi jáne jeke damýy
Sabaq: 44
Taqyryby: § 46. Kópjasýshaly janýarlardyń kóbeıýi jáne jeke damýy
Sabaqtyń maqsaty: kópjasýshaly omyrtqasyz janýarlardyń kóbeıý túrlerin atap, árbireýiniń jeke anyqtamasyn berip, aǵzanyń jalpy jeke damýy jaıly bilimderin keńeıtý; adamgershilik, ekologıalyq jáne estetıkalyq tárbıe bere otyryp ǵylymı dúnıetamyn baıytý.
Sabaqtyń ádisi: túsindirmeli
Sabaqtyń tıpi: qurastyrlǵan
İ Uıymdastyrý kezeńi.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý kezeńi
«Bilimińdi syna» tapsyrmasyn tekserý.
İİİ. Jańa materıaldy túsindirý kezeńi
Jospar:
1. Kóbeıýdiń bıologıalyq máni
2. Kóbeıýdiń túrleri
3. Kópjasýshaly janýarlardyń kóbeıýi
Kóbeıýdiń bıologıalyq máni. Qarapaıymnan bastap sútqorektilerdi qosa alǵanda, barlyq tiri aǵzalar kóbeıedi. Tirshilik etý merzimi bitip nemese ár túrli jyrtqyshtarǵa jem bolyp, parazıtter áreketinen aýyryp, qolaısyz jaǵdaılardan aǵzalar ólip, joıylyp jatady. Alaıda kóbeıýdiń, ıaǵnı artyna dál ózindeı urpaq (tuqym) qaldyrýdyń nátıjesinde olar quryp ketpeıdi. Mysaly, ózderińe jaqsy tanys ıt nebary 14 - 15 jyl ǵana tirshilik etedi. Olar kóbeıýdiń nátıjesinde ár tuqym, ár túr urpaq beretindikten, jer betinen joıylmaı keledi. Kóbeıýdiń bıologıalyq máni de osynda. Demek árbir aǵza – ósimdik ne janýar – óziniń jeke tirshiliginde ómirge dál ózindeı urpaq ákeledi.
Sonymen kóbeıýdiń bıologıalyq máni – urpaqtar jalǵasýy arqyly belgili bir aǵza túriniń saqtalýy bolyp tabylady.
Kóbeıýdiń túrleri. Ósimdikter sıaqty janýarlar da eki túrli jolmen (jynyssyz jáne jynysty) kóbeıedi.
Jynyssyz jolmen kóbeıgende urpaq bir ǵana aǵzanyń denesinen paıda bolyp, ósip, damyp, jetilip, ózdiginen tirshilik ete alady. Mundaı kóbeıýdiń mysaldarymen sender ósimdikterdi oqyǵanda tanystyńdar.
Jynyssyz jolmen kóbeıý janýarlar áleminde de kóp kezdesedi. Mysaly: evglena, ameba sıaqty birjasýshaly qarapaıymdardyń kóbeıýin eske túsirelik. Bulardyń árqaısysynyń denesi (bir ǵana jasýsha ǵoı) ekige bólinýi arqyly kóbeıedi.
Sýqoımalarynda qorektik zat kóp bolatyn jyldyń jaıma - shýaq jyly mezgilinde gıdra da búrshiktený arqyly jynyssyz jolmen kóbeıedi. Eń aldymen, onyń denesinde búrshik paıda bolady. Ol birtindep uzaryp ósedi de, osy ósindiniń ushynda qarmalaýyshtar, olardyń ortasynda aýyz paıda bolady. Jas gıdra alǵashqy kezde analyq gıdradan bólinip kete qoımaıtyndyqtan, sonyń esebinen qorektenedi. Ábden ósip jetilgen soń odan úzilip, óz aldyna tirshilik etedi. Gıdrada osyndaı búrshiktiń paıda bolýy, ósýi ósimdiktiń búrshiktenýimen uqsas. Sondyqtan gıdranyń jynyssyz jolmen kóbeıýin búrshiktený deıdi.
Janýarlar jynysty jolmen kóbeıý kezinde mindetti túrde eki jynys jasýshasy: analyq jynys jasýshasy nemese jumyrtqa jáne atalyq jynys jasýshasy nemese spermatozoıd qatysady. Jynys jasýshalaryn gametalar dep ataıdy. Analyq gameta (jumyrtqa) men atalyq gameta (spermatozoıd) ózara qosylyp, jańa bir jasýsha túziledi. Kóp jaǵdaıda atalyq gameta analyq gametaǵa túsip qosylady. Sondyqtan jańa jasýshany uryqtanǵan jumyrtqajasýsha nemese zıgota deıdi. Osy zıgota damyp, ósip, jańa jas aǵzaǵa aınalady. Kópjasýshaly janýarlardyń kópshiliginde analyq gametalar analyq aǵzaǵa (mysaly, taýyq mekıeni) damıdy, al atalyq gametalar atalyq aǵzada (mysaly, qorazda) damıdy. Mundaı janýarlar dara jynysty janýarlar dep atalady.
Dara jynysty janýarlardyń kópshiligin úı maldary ataýlarynan bilesińder. Olar: sıyr, buqa; bıe, aıǵyr; ingen, býra; eshki, teke; qoı, qoshqar jáne t. b.
Damý deńgeıi tómengi satydaǵy kópjasýshaly janýarlardyń, ishinde qosjynysty nemese germafrodıtti túrleri de kezdesedi. Sebebi, gametalardyń eki túri de (analyq jáne atalyq gametalar) bir janýardyń óz aǵzasynda damyp jetiledi. Mysaly, adamnyń ishki múshelerinde parazıttik tirshilik etetin taspaqurt ózin - ózi uryqtandyrady, ıaǵnı atalyq, analyq jynys jasýshalary ózara qosylyp, zıgota túzedi. Odan jańa taspaqurt shyǵady.
Tolyq nusqasyn júkteý
Taqyryby: § 46. Kópjasýshaly janýarlardyń kóbeıýi jáne jeke damýy
Sabaqtyń maqsaty: kópjasýshaly omyrtqasyz janýarlardyń kóbeıý túrlerin atap, árbireýiniń jeke anyqtamasyn berip, aǵzanyń jalpy jeke damýy jaıly bilimderin keńeıtý; adamgershilik, ekologıalyq jáne estetıkalyq tárbıe bere otyryp ǵylymı dúnıetamyn baıytý.
Sabaqtyń ádisi: túsindirmeli
Sabaqtyń tıpi: qurastyrlǵan
İ Uıymdastyrý kezeńi.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý kezeńi
«Bilimińdi syna» tapsyrmasyn tekserý.
İİİ. Jańa materıaldy túsindirý kezeńi
Jospar:
1. Kóbeıýdiń bıologıalyq máni
2. Kóbeıýdiń túrleri
3. Kópjasýshaly janýarlardyń kóbeıýi
Kóbeıýdiń bıologıalyq máni. Qarapaıymnan bastap sútqorektilerdi qosa alǵanda, barlyq tiri aǵzalar kóbeıedi. Tirshilik etý merzimi bitip nemese ár túrli jyrtqyshtarǵa jem bolyp, parazıtter áreketinen aýyryp, qolaısyz jaǵdaılardan aǵzalar ólip, joıylyp jatady. Alaıda kóbeıýdiń, ıaǵnı artyna dál ózindeı urpaq (tuqym) qaldyrýdyń nátıjesinde olar quryp ketpeıdi. Mysaly, ózderińe jaqsy tanys ıt nebary 14 - 15 jyl ǵana tirshilik etedi. Olar kóbeıýdiń nátıjesinde ár tuqym, ár túr urpaq beretindikten, jer betinen joıylmaı keledi. Kóbeıýdiń bıologıalyq máni de osynda. Demek árbir aǵza – ósimdik ne janýar – óziniń jeke tirshiliginde ómirge dál ózindeı urpaq ákeledi.
Sonymen kóbeıýdiń bıologıalyq máni – urpaqtar jalǵasýy arqyly belgili bir aǵza túriniń saqtalýy bolyp tabylady.
Kóbeıýdiń túrleri. Ósimdikter sıaqty janýarlar da eki túrli jolmen (jynyssyz jáne jynysty) kóbeıedi.
Jynyssyz jolmen kóbeıgende urpaq bir ǵana aǵzanyń denesinen paıda bolyp, ósip, damyp, jetilip, ózdiginen tirshilik ete alady. Mundaı kóbeıýdiń mysaldarymen sender ósimdikterdi oqyǵanda tanystyńdar.
Jynyssyz jolmen kóbeıý janýarlar áleminde de kóp kezdesedi. Mysaly: evglena, ameba sıaqty birjasýshaly qarapaıymdardyń kóbeıýin eske túsirelik. Bulardyń árqaısysynyń denesi (bir ǵana jasýsha ǵoı) ekige bólinýi arqyly kóbeıedi.
Sýqoımalarynda qorektik zat kóp bolatyn jyldyń jaıma - shýaq jyly mezgilinde gıdra da búrshiktený arqyly jynyssyz jolmen kóbeıedi. Eń aldymen, onyń denesinde búrshik paıda bolady. Ol birtindep uzaryp ósedi de, osy ósindiniń ushynda qarmalaýyshtar, olardyń ortasynda aýyz paıda bolady. Jas gıdra alǵashqy kezde analyq gıdradan bólinip kete qoımaıtyndyqtan, sonyń esebinen qorektenedi. Ábden ósip jetilgen soń odan úzilip, óz aldyna tirshilik etedi. Gıdrada osyndaı búrshiktiń paıda bolýy, ósýi ósimdiktiń búrshiktenýimen uqsas. Sondyqtan gıdranyń jynyssyz jolmen kóbeıýin búrshiktený deıdi.
Janýarlar jynysty jolmen kóbeıý kezinde mindetti túrde eki jynys jasýshasy: analyq jynys jasýshasy nemese jumyrtqa jáne atalyq jynys jasýshasy nemese spermatozoıd qatysady. Jynys jasýshalaryn gametalar dep ataıdy. Analyq gameta (jumyrtqa) men atalyq gameta (spermatozoıd) ózara qosylyp, jańa bir jasýsha túziledi. Kóp jaǵdaıda atalyq gameta analyq gametaǵa túsip qosylady. Sondyqtan jańa jasýshany uryqtanǵan jumyrtqajasýsha nemese zıgota deıdi. Osy zıgota damyp, ósip, jańa jas aǵzaǵa aınalady. Kópjasýshaly janýarlardyń kópshiliginde analyq gametalar analyq aǵzaǵa (mysaly, taýyq mekıeni) damıdy, al atalyq gametalar atalyq aǵzada (mysaly, qorazda) damıdy. Mundaı janýarlar dara jynysty janýarlar dep atalady.
Dara jynysty janýarlardyń kópshiligin úı maldary ataýlarynan bilesińder. Olar: sıyr, buqa; bıe, aıǵyr; ingen, býra; eshki, teke; qoı, qoshqar jáne t. b.
Damý deńgeıi tómengi satydaǵy kópjasýshaly janýarlardyń, ishinde qosjynysty nemese germafrodıtti túrleri de kezdesedi. Sebebi, gametalardyń eki túri de (analyq jáne atalyq gametalar) bir janýardyń óz aǵzasynda damyp jetiledi. Mysaly, adamnyń ishki múshelerinde parazıttik tirshilik etetin taspaqurt ózin - ózi uryqtandyrady, ıaǵnı atalyq, analyq jynys jasýshalary ózara qosylyp, zıgota túzedi. Odan jańa taspaqurt shyǵady.
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
