Kórý elesteri
Taqyryby: Kórý elesteri
Kirispe.
Ejelden - aq adamdar kózge kórinetin aldamshy dúnıelerge qyzyǵyp qana qoıǵan joq, olardy sanaly túrde óz tájirıbelerinde paıdalanýǵa umtylyp otyrdy. Keńistiktiń tereńdigi sezilý úshin jazyqtyqtaǵy zor denelerdi beıneleýge tyrysty. Myńdaǵan jyldar boıy kórý elesterin belgili bir keńistik uǵymyn jasaý úshin sáýlet ónerinde maqsatty túrde paıdalanylyp keledi. Mysaly: zaldardyń bıiktigi men aýmaǵyn ulǵaıtýdyń múmkindigin kórsetý úshin. Kórý elesterin beıneleý jáne sırk ónerinde tıimdi paıdalanýda. Sondaı - aq kórý elesteri kınematografıa men televıdenıeniń negizi bolsa, baspa isi men áskerı iste de qoldanylady. Qazirgi adam ómirinde kórý naqtylyǵy úlken oryn alyp otyr, ári aqıqatpen de úndesedi.
Búgingi tańda ǵylym men tehnıkanyń damyǵandyǵyna qaramastan adam barlyq baǵytta da óziniń sýbektıvti baǵalaýyn jalǵastyra túsýde. Árıne búl naqty ǵylymdarǵa qatysty bolmasa eshteńe de etpeıdi, al ólsheýish quraldardy kerek etetin baǵalaýlardy qajet etetin ǵylym salalarynda úlken qatelikke uryndyrýy múmkin. Bul jalpy "kóz mólsheri" degen baǵaǵa qatysty, el arasynda "kóz aldaıdy" degen sóz keń taralǵan. Ókinishke oraı kóz álemdegi naqty qural emes bolǵandyqtan oǵan qatelesý de tán. Osy qatelikter - optıkalyq elester(optıkalyq ıllúzıalar) dep atalady. Basqasha aıtqanda bul naqtylyqtyń qate kórinisi, olardyń shyǵý sebepteri ár túrli bolatyndyqtan da optıkalyq elesterdiń de sany óte kóp bolady. Men sabaqta asa qyzyǵýshylyq týǵyzatyn osy taqyrypty zertteýdi maqsat ettim.
Ómirde bizdiń qabyldaýymyz da aldamshy, kóp nárse alǵash baıqaǵanymyzdan áldeqaıda bólek shyǵyp jatady. Tipti qarapaıym zattardyń ózi kútpegen tosyn jaıttardy jasyryp turady.
Kórgenimizdiń bárine senýge bola ma? Eshkimniń kórmegenin bireý kóre ala ma? Jyljymaıtyn zattardyń qozǵalýy múmkin be? Optıkalyq elesterdiń túrleri qandaı? Mine osy suraqtardyń bárine jaýap tabýdy kózdeı otyryp, óz zertteýime men tómendegi maqsattardy aldym.
1. Jobanyń maqsaty; Kórý elesteriniń neǵurlym tanymal túrleri men olardyń tabıǵatyn bilý, kózben qabyldaý elesin tájirıbe júzinde zertteý.
Optıkalyq elesti óz betinshe qurýǵa áreket etý.
2. Jobany júzege asyrý úshin: túrli aqparat kózderin zertteý;
Optıkalyq elesterdiń túrlerin jınaqtaý;
Vırtýaldy elester saıttaryn ashý;
Tájirıbe júzinde adamnyń optıkalyq elesterdi qabyldaýǵa qarsylyq tanyta alýyn anyqtaý
Optıkalyq elestiń foto sýretterin qurý
Negizgi bólim
1. Kórý elesteriniń tabıǵaty
Kórý elesteri kórý júıesiniń aqparatty óndeýden ótkizý úderisindegi keıbir shekteýleri men qatelikterine baılanysty bolady. Shynynda da arnaıy ortady naqty nysandardy qaraǵanda nemese keıbir erekshe jaǵdaılarda adam nysannyń kólemi, formasy, túsi, qozǵalý sıpaty, jaryqtaný jaǵdaıy tb týraly tolyqqandy baǵalaý jasaı almaýy múmkin.
"Adamshy "beıneler keıde óte senimdi kórinetini sonshalyq adam ony óz qalaýyna saı "túzete" almaıdy. Sonymen birge kórý elesterine qabyldaýdyń qate júıeleri ǵana emes adamdar qoldan jasaǵan kóptegen kórý tıimdilikteri de jatady. Al olardyń negizinde olardyń kemshilikteri emes kórý tetikteriniń irgeli qasıetteri alynady.
Ǵylymı jáne kópshilik ádebıetterde kórý elesteri júzdep sıpattalǵan. Olardyń keıbireýleriniń sebepteri ejelden belgili bolsa, birazy búginge deıin jumbaq kúıinde. Adamnyń kórý apparaty - asa kúrdeli júıe. Oǵan: kóz, júıke jasýshalary, kórý arqyly qabyldaýǵa jaýapty mı bólikteri kiredi. Sondyqtan elesterdiń negizgi úsh sebebi erekshelene túsedi:
* Bizdiń kózderimiz zattan shyǵatyn jaryqty qabyldaǵan kezde mıǵa jalǵan aqparat beriledi.
* aqparattyq belgilerdiń júıke arqyly berilý buzylǵan kezde taǵy da qabyldaýdyń qateligine uryndyratyn áreketter júredi;
* Mı kózden kelgen barlyq belgilerdi únemi durys qabyldaı bermeıdi; Optıkalyq elester birden eki sebep boıynsha paıda bolady;
kózdiń arnaýly jumysynyń nátıjesi; belgini mıdyń qate qabyldaýy.
2. Optıkalyq elesterdiń keıbir túrleri
Optıkalyq elester qubylysyn zertteý HİH ǵasyrda - aq bastalǵanymen, ǵalymdar olardyń qalaı "jumys isteıtinin" túsindire almaı keledi.
Latynshadan aýdarǵanda "elester - qate adam" degendi bildiredi. Erte zamannan - aq elesterdiń kórý júıesiniń jumysyndaǵy burmalaýǵa baılanysty ekendigi belgili bolatyn. HİH ǵasyrdyń ekinshi jartysy men HH ǵasyr basyndaǵy geometrıalyq fıgýralardyń kólemi men formasyn baǵalaýdaǵy úlken qatelikterdi kórsetetin testik beıneleýler kóptep jasaldy. Mundaı kórý elesteriniń negizine naqty nysannyń kórinetin beınesiniń qalyptasýyna kórý aımaǵynda ornalasqan nysandardyń azdy - kópti yqpal etýi alynady. Basqa sózben aıtqanda nysannyń kólemi men formasy týraly kórý jaǵdaıymyz ol baqylanyp jatqan kontekske baılanysty bolady. Bizdiń osy bir kórý qasıetimiz burynnan da belgili ekeni ras, syzyqtardyń uzyndyǵyn, qısyqtyǵyn qabyldaýǵa fıgýralardyń kólemi men onyń aınalasyndaǵy syzyqtardyń bári de yqpal etedi.
Tehnıkanyń úzdiksiz damýy jańa elesterdiń qurylýyna múmkindik týǵyzady. Olardyń kóbi dınamıkalyq turǵyda, ıaǵnı jyljymaly jáne ózgermeli beınelerdi baqylaýdan týady, olardy kompúterlik tehnıka kómegimen generırovat etýge bolady. Kórý elesteri olardyń negizine tán sıpattar men sebepterge baılanysty alýan túrli bolady.
2. 1 Zat kólemin qate qabyldaý.
Eger eki túzý syzyqtyń bireýiniń ushtaryndaǵy buryshtar bir - birine qarama - qarsy, al ekinshisi bir - birine qarata syzylǵan bolsa ekeýiniń uzyndyǵy eki túrli bolyp qabyldanady. Ózara qosylýǵa qaraı syzylǵan syzyq qysqa, al buryshtary qarama - qarsy jatqan syzyq uzyn kórinedi. Eger birdeı dóńgelektiń aınalasyndaǵy dóńgelekterdiń úlken - kishiligine baılanysty sol eki dóńgelektiń kólemi de ártúrli kórinýi múmkin. Ári olar ornalasqan tórtburyshtyń da kólemi olardyń ár túrli qabyldanýyna negiz bolady. Alǵashqy eki jaǵdaıda syzyqtar kóleminiń qate qabyldanýy olardyń jeke - dara emes, birtutas bútin nárseniń bólshegi retinde qabyldanýyna baılanysty ekeni túsinikti.
Elesterdiń bul túrleri jalpy zańǵa saı bolady. Ol zań boıynsha bútindi qabyldaý onyń bólikteriniń (úlken fıgýralar quramyndaǵy syzyqtar úlken bolyp kórinedi, nemese kerisinshe) qabyldanýyna tán erekshelikterge baılanysty bolady.
Sheńberlerge baılanysty elester kontrast zańyna oraı túsindiriledi. Kózdiń kórýimen qabyldanatyn zattardyń úlken kishiligi onyń aınalasyndaǵy zattarǵa baılanysty bolady; usaq zattar qorshaǵan nysan úlken bolyp kórinedi, nemese kerisinshe.
2. 2 Zattardyń formasynyń buzylýy.
Qatar jatqan syzyqtarǵa ózara aıqasyp jatqan qısyq syzyqtar fonynda qarasaq olar qatar jatqandaı (paralel) kórinbeıdi.
Eger sheńberge qısyq syzyqtar fonynda qarasa, ol da óziniń durys formasyn joǵaltady.
Elesterdiń bul túrinde túsinik berý úshin fonnyń aıtqan kóringen erekshelikteri sol fonda jatqan zattardyń qabyldanýyna yqpal etedi degen qabyldaý zańyna súıenemiz.
2. 3 Geometrıalyq perspektıvalar ıllúzıasy
Bir - birinen alys turǵan birdeı eki zat ártúrli kólemde kórinedi. Jaqyn turǵan zat kishileý, al alystaǵysy úlkendeý kórinedi.
Optıkalyq elestiń eń jaqsy mysaly ári psıholog, ári oftamolog Adelbert Eıms jasaǵan Eıms bólmesi bolyp tabylady. Ol úshólshemdi optıkalyq ıllúzıany týdyrady. Osy bólmeniń bir buryshynda turǵan adam úlken, al ekinshi buryshyndaǵy tapal bolyp kórinedi. Bunyń qupıasy - perspektıva zańdarynyń paıdalanylýynda. Bólme edeni sharshy bolǵandyqtan Eıms bólmesi durys tik buryshty forma sıaqty kórinedi, al shyndyǵynda onyń bir qabyrǵasy qısyq ornalasqan. Bul eles zattyń kólemi emes, sol zattar ornalasqan qashyqtyqty baǵalaýǵa sáıkes baǵalanady degen qabyldaý zańymen túsindiriledi.
2. 2. 4 Vertıkaldy syzyqtardyń asyra baǵalanýy
Birdeı ólshemdegi eki syzyqtyń vertıkaldysy qaraǵan kezde gorızontaldy syzyqqa qaraǵanda úlken bolyp qabyldanady. Osy eleske sáıkes zattyń bıiktigi óziniń naqty kóleminen bıik kórinedi. Bul elestiń turaqty ári zańdy ekeni sonshalyq ony kóptegen tájirıbede eskerýge týra keledi, mysaly ǵımarattyń bıiktigin eseptegende, baspa áripteriniń belgili bir kólemin jasaǵanda t. b 3 jáne 8 sandarynan biz teńdeı bólikterdi kóretin sebebimiz, shyndyǵynda bul zańdardyń joǵarǵy bólikteri tómengisine qaraǵanda kishileý bolady. Eger kerisinshe tóńkerip qarasaq, biz olardyń joǵarǵy jáne tómengi bólikteriniń teń emes ekendigin baıqaımyz.
2. 2. 5 Tústi qabyldaý elester
Jol qyzmetindegilerdiń basylym betterindegi esepterine taldaý jasalǵanda, apattardyń kóbi jol qıylystarynda bolady degen tujyrym aıtylady. Jol oqıǵalary ásirese ińirde kóp oryn alady. Kez - kelgen jol qıylysynda baǵdarsham turady. Keshki ýaqytta jaryqtyń kómeskilene túsýine baılanysty negizgi qıyndyq tús pen jaryqtyń ózara bólinýine túsedi. Tús pen jaryqty taný jasýshalary asa sezimtal keledi. Osy sezimtal jasýshalardyń biri jumys istep, qalǵandary jumys istemeı turǵan kezde apat kóbeıe túsedi eken. Túngi apattar da jıi bolady. Sebebi, júrgizýshi baǵdarsham jaryǵyn kenet kórgen kezde aqparattyń kóptiginen ony jaı ǵana qolsham (fonar) retinde qabyldap qalady(jaryq aq bolyp kórinedi). Sondyqtan da baǵdarshamdar kózdiń tústi ajyratyp alýyna múmkindik berý úshin arnaýly kidiris tártibin irikteıdi. Kádimgi baǵdarsham (kólik qozǵalysy jıi tustarda ) jasyl túske 50 sekýnd, saryǵa 5 sekýnd, qyzylǵa 25 sekýnd ýaqyt bóledi. Kórý aqparatynyń qanyq kózderine uzaq qarasaq, tústik eles (svetovaıa ıllúzıa ) paıda bolady. Osy sebepten de kóptegen sýretshiler kartınalarynda kúndi aq túspen beıneleıdi. Bizdiń kórý ereksheligimiz sonda, eger barlyq tústerdiń qanyqtyǵy shegine jetse, qabyldaý úshin tek qana aq tús qalady. Kózde tústerdi seziný jasýshalarynyń úsh túri - kolbochek bolady; bireýlerdiń joǵarǵy sezimtaldyǵy - kók túske, keıbireýlerdiki - jasylǵa, úshinshilerdiki - qyzylǵa qatysty bolady. Ár túrdiń qozý deńgeıine baılanysty biz tústerdi qabyldaımyz.
2. 2. 6. Jyljymaly ıllúzıalar
Eger:
Qozǵalystaǵy teńdeı eki dopqa qarasaq, olardyń kólemi ártúrli bolyp kórinedi;
Aınalyp turǵan eki betke eki baǵytta aınalýy tipti teńselgendeı qozǵalysta bolýy múmkin.
Keıbir elester túsken aqparatty óńdeýge baılanysty týyndaıdy. Adam keıde álemdi (dúnıeni) sol turǵan qalpynda emes, óziniń kórgisi kelgen (qalyptasqan ádetterine, qupıa armanyna, tilegine saı ) jaǵdaıda kóredi.
Qabyldaý qalaýyna da baılanysta bolady. Ásirese asa mańyzdy oqıǵalarǵa qatysty. Mysaly, adamnyń bet - álpeti erekshe qabyldanady. Bet - álpet negatıvinen adam tanylmaıdy. Eger geometrıalyq fıgýralar kóleńkesiniń qalaı jatqandyǵyna baılanysty búgińki, shyǵyńqy kórinýi múmkin, al adamnyń bet júzi únemi tompaq, ıaǵnı adamnyń bet - álpeti asa mańyzdy bolǵandyqtan da, ony ádetten tys jaǵdaıda qabyldaý múmkin emes. Qabyldaýǵa irikteý júrgizý qabyldanatyn nársege degen sezimdik qatynas úlken áserin tıgizedi. Al sol zatqa beıtarap qatynasta bolsa, ol sol zatty ne elemeıdi nemese atústi ǵana sıpatta bolady, al qyzyǵýshylyq týǵyzsa onda sol nárse qabyldaý nysanyna aınalady.
Qabyldaý úshin adam basynan ótken tájirıbeler mańyzdy ról atqarady. Ol adamnyń qalaı qabyldaýyna da kúshti áser ete alady.
Almaty oblysy,
Raıymbek aýdany, Jalanash selosy
Jamal Ermegıaev atyndaǵy orta mektep
10 synyp oqýshysy Jumahan Aıgerim
Jetekshisi: Ýtegenova Saýle Batjanova
Kirispe.
Ejelden - aq adamdar kózge kórinetin aldamshy dúnıelerge qyzyǵyp qana qoıǵan joq, olardy sanaly túrde óz tájirıbelerinde paıdalanýǵa umtylyp otyrdy. Keńistiktiń tereńdigi sezilý úshin jazyqtyqtaǵy zor denelerdi beıneleýge tyrysty. Myńdaǵan jyldar boıy kórý elesterin belgili bir keńistik uǵymyn jasaý úshin sáýlet ónerinde maqsatty túrde paıdalanylyp keledi. Mysaly: zaldardyń bıiktigi men aýmaǵyn ulǵaıtýdyń múmkindigin kórsetý úshin. Kórý elesterin beıneleý jáne sırk ónerinde tıimdi paıdalanýda. Sondaı - aq kórý elesteri kınematografıa men televıdenıeniń negizi bolsa, baspa isi men áskerı iste de qoldanylady. Qazirgi adam ómirinde kórý naqtylyǵy úlken oryn alyp otyr, ári aqıqatpen de úndesedi.
Búgingi tańda ǵylym men tehnıkanyń damyǵandyǵyna qaramastan adam barlyq baǵytta da óziniń sýbektıvti baǵalaýyn jalǵastyra túsýde. Árıne búl naqty ǵylymdarǵa qatysty bolmasa eshteńe de etpeıdi, al ólsheýish quraldardy kerek etetin baǵalaýlardy qajet etetin ǵylym salalarynda úlken qatelikke uryndyrýy múmkin. Bul jalpy "kóz mólsheri" degen baǵaǵa qatysty, el arasynda "kóz aldaıdy" degen sóz keń taralǵan. Ókinishke oraı kóz álemdegi naqty qural emes bolǵandyqtan oǵan qatelesý de tán. Osy qatelikter - optıkalyq elester(optıkalyq ıllúzıalar) dep atalady. Basqasha aıtqanda bul naqtylyqtyń qate kórinisi, olardyń shyǵý sebepteri ár túrli bolatyndyqtan da optıkalyq elesterdiń de sany óte kóp bolady. Men sabaqta asa qyzyǵýshylyq týǵyzatyn osy taqyrypty zertteýdi maqsat ettim.
Ómirde bizdiń qabyldaýymyz da aldamshy, kóp nárse alǵash baıqaǵanymyzdan áldeqaıda bólek shyǵyp jatady. Tipti qarapaıym zattardyń ózi kútpegen tosyn jaıttardy jasyryp turady.
Kórgenimizdiń bárine senýge bola ma? Eshkimniń kórmegenin bireý kóre ala ma? Jyljymaıtyn zattardyń qozǵalýy múmkin be? Optıkalyq elesterdiń túrleri qandaı? Mine osy suraqtardyń bárine jaýap tabýdy kózdeı otyryp, óz zertteýime men tómendegi maqsattardy aldym.
1. Jobanyń maqsaty; Kórý elesteriniń neǵurlym tanymal túrleri men olardyń tabıǵatyn bilý, kózben qabyldaý elesin tájirıbe júzinde zertteý.
Optıkalyq elesti óz betinshe qurýǵa áreket etý.
2. Jobany júzege asyrý úshin: túrli aqparat kózderin zertteý;
Optıkalyq elesterdiń túrlerin jınaqtaý;
Vırtýaldy elester saıttaryn ashý;
Tájirıbe júzinde adamnyń optıkalyq elesterdi qabyldaýǵa qarsylyq tanyta alýyn anyqtaý
Optıkalyq elestiń foto sýretterin qurý
Negizgi bólim
1. Kórý elesteriniń tabıǵaty
Kórý elesteri kórý júıesiniń aqparatty óndeýden ótkizý úderisindegi keıbir shekteýleri men qatelikterine baılanysty bolady. Shynynda da arnaıy ortady naqty nysandardy qaraǵanda nemese keıbir erekshe jaǵdaılarda adam nysannyń kólemi, formasy, túsi, qozǵalý sıpaty, jaryqtaný jaǵdaıy tb týraly tolyqqandy baǵalaý jasaı almaýy múmkin.
"Adamshy "beıneler keıde óte senimdi kórinetini sonshalyq adam ony óz qalaýyna saı "túzete" almaıdy. Sonymen birge kórý elesterine qabyldaýdyń qate júıeleri ǵana emes adamdar qoldan jasaǵan kóptegen kórý tıimdilikteri de jatady. Al olardyń negizinde olardyń kemshilikteri emes kórý tetikteriniń irgeli qasıetteri alynady.
Ǵylymı jáne kópshilik ádebıetterde kórý elesteri júzdep sıpattalǵan. Olardyń keıbireýleriniń sebepteri ejelden belgili bolsa, birazy búginge deıin jumbaq kúıinde. Adamnyń kórý apparaty - asa kúrdeli júıe. Oǵan: kóz, júıke jasýshalary, kórý arqyly qabyldaýǵa jaýapty mı bólikteri kiredi. Sondyqtan elesterdiń negizgi úsh sebebi erekshelene túsedi:
* Bizdiń kózderimiz zattan shyǵatyn jaryqty qabyldaǵan kezde mıǵa jalǵan aqparat beriledi.
* aqparattyq belgilerdiń júıke arqyly berilý buzylǵan kezde taǵy da qabyldaýdyń qateligine uryndyratyn áreketter júredi;
* Mı kózden kelgen barlyq belgilerdi únemi durys qabyldaı bermeıdi; Optıkalyq elester birden eki sebep boıynsha paıda bolady;
kózdiń arnaýly jumysynyń nátıjesi; belgini mıdyń qate qabyldaýy.
2. Optıkalyq elesterdiń keıbir túrleri
Optıkalyq elester qubylysyn zertteý HİH ǵasyrda - aq bastalǵanymen, ǵalymdar olardyń qalaı "jumys isteıtinin" túsindire almaı keledi.
Latynshadan aýdarǵanda "elester - qate adam" degendi bildiredi. Erte zamannan - aq elesterdiń kórý júıesiniń jumysyndaǵy burmalaýǵa baılanysty ekendigi belgili bolatyn. HİH ǵasyrdyń ekinshi jartysy men HH ǵasyr basyndaǵy geometrıalyq fıgýralardyń kólemi men formasyn baǵalaýdaǵy úlken qatelikterdi kórsetetin testik beıneleýler kóptep jasaldy. Mundaı kórý elesteriniń negizine naqty nysannyń kórinetin beınesiniń qalyptasýyna kórý aımaǵynda ornalasqan nysandardyń azdy - kópti yqpal etýi alynady. Basqa sózben aıtqanda nysannyń kólemi men formasy týraly kórý jaǵdaıymyz ol baqylanyp jatqan kontekske baılanysty bolady. Bizdiń osy bir kórý qasıetimiz burynnan da belgili ekeni ras, syzyqtardyń uzyndyǵyn, qısyqtyǵyn qabyldaýǵa fıgýralardyń kólemi men onyń aınalasyndaǵy syzyqtardyń bári de yqpal etedi.
Tehnıkanyń úzdiksiz damýy jańa elesterdiń qurylýyna múmkindik týǵyzady. Olardyń kóbi dınamıkalyq turǵyda, ıaǵnı jyljymaly jáne ózgermeli beınelerdi baqylaýdan týady, olardy kompúterlik tehnıka kómegimen generırovat etýge bolady. Kórý elesteri olardyń negizine tán sıpattar men sebepterge baılanysty alýan túrli bolady.
2. 1 Zat kólemin qate qabyldaý.
Eger eki túzý syzyqtyń bireýiniń ushtaryndaǵy buryshtar bir - birine qarama - qarsy, al ekinshisi bir - birine qarata syzylǵan bolsa ekeýiniń uzyndyǵy eki túrli bolyp qabyldanady. Ózara qosylýǵa qaraı syzylǵan syzyq qysqa, al buryshtary qarama - qarsy jatqan syzyq uzyn kórinedi. Eger birdeı dóńgelektiń aınalasyndaǵy dóńgelekterdiń úlken - kishiligine baılanysty sol eki dóńgelektiń kólemi de ártúrli kórinýi múmkin. Ári olar ornalasqan tórtburyshtyń da kólemi olardyń ár túrli qabyldanýyna negiz bolady. Alǵashqy eki jaǵdaıda syzyqtar kóleminiń qate qabyldanýy olardyń jeke - dara emes, birtutas bútin nárseniń bólshegi retinde qabyldanýyna baılanysty ekeni túsinikti.
Elesterdiń bul túrleri jalpy zańǵa saı bolady. Ol zań boıynsha bútindi qabyldaý onyń bólikteriniń (úlken fıgýralar quramyndaǵy syzyqtar úlken bolyp kórinedi, nemese kerisinshe) qabyldanýyna tán erekshelikterge baılanysty bolady.
Sheńberlerge baılanysty elester kontrast zańyna oraı túsindiriledi. Kózdiń kórýimen qabyldanatyn zattardyń úlken kishiligi onyń aınalasyndaǵy zattarǵa baılanysty bolady; usaq zattar qorshaǵan nysan úlken bolyp kórinedi, nemese kerisinshe.
2. 2 Zattardyń formasynyń buzylýy.
Qatar jatqan syzyqtarǵa ózara aıqasyp jatqan qısyq syzyqtar fonynda qarasaq olar qatar jatqandaı (paralel) kórinbeıdi.
Eger sheńberge qısyq syzyqtar fonynda qarasa, ol da óziniń durys formasyn joǵaltady.
Elesterdiń bul túrinde túsinik berý úshin fonnyń aıtqan kóringen erekshelikteri sol fonda jatqan zattardyń qabyldanýyna yqpal etedi degen qabyldaý zańyna súıenemiz.
2. 3 Geometrıalyq perspektıvalar ıllúzıasy
Bir - birinen alys turǵan birdeı eki zat ártúrli kólemde kórinedi. Jaqyn turǵan zat kishileý, al alystaǵysy úlkendeý kórinedi.
Optıkalyq elestiń eń jaqsy mysaly ári psıholog, ári oftamolog Adelbert Eıms jasaǵan Eıms bólmesi bolyp tabylady. Ol úshólshemdi optıkalyq ıllúzıany týdyrady. Osy bólmeniń bir buryshynda turǵan adam úlken, al ekinshi buryshyndaǵy tapal bolyp kórinedi. Bunyń qupıasy - perspektıva zańdarynyń paıdalanylýynda. Bólme edeni sharshy bolǵandyqtan Eıms bólmesi durys tik buryshty forma sıaqty kórinedi, al shyndyǵynda onyń bir qabyrǵasy qısyq ornalasqan. Bul eles zattyń kólemi emes, sol zattar ornalasqan qashyqtyqty baǵalaýǵa sáıkes baǵalanady degen qabyldaý zańymen túsindiriledi.
2. 2. 4 Vertıkaldy syzyqtardyń asyra baǵalanýy
Birdeı ólshemdegi eki syzyqtyń vertıkaldysy qaraǵan kezde gorızontaldy syzyqqa qaraǵanda úlken bolyp qabyldanady. Osy eleske sáıkes zattyń bıiktigi óziniń naqty kóleminen bıik kórinedi. Bul elestiń turaqty ári zańdy ekeni sonshalyq ony kóptegen tájirıbede eskerýge týra keledi, mysaly ǵımarattyń bıiktigin eseptegende, baspa áripteriniń belgili bir kólemin jasaǵanda t. b 3 jáne 8 sandarynan biz teńdeı bólikterdi kóretin sebebimiz, shyndyǵynda bul zańdardyń joǵarǵy bólikteri tómengisine qaraǵanda kishileý bolady. Eger kerisinshe tóńkerip qarasaq, biz olardyń joǵarǵy jáne tómengi bólikteriniń teń emes ekendigin baıqaımyz.
2. 2. 5 Tústi qabyldaý elester
Jol qyzmetindegilerdiń basylym betterindegi esepterine taldaý jasalǵanda, apattardyń kóbi jol qıylystarynda bolady degen tujyrym aıtylady. Jol oqıǵalary ásirese ińirde kóp oryn alady. Kez - kelgen jol qıylysynda baǵdarsham turady. Keshki ýaqytta jaryqtyń kómeskilene túsýine baılanysty negizgi qıyndyq tús pen jaryqtyń ózara bólinýine túsedi. Tús pen jaryqty taný jasýshalary asa sezimtal keledi. Osy sezimtal jasýshalardyń biri jumys istep, qalǵandary jumys istemeı turǵan kezde apat kóbeıe túsedi eken. Túngi apattar da jıi bolady. Sebebi, júrgizýshi baǵdarsham jaryǵyn kenet kórgen kezde aqparattyń kóptiginen ony jaı ǵana qolsham (fonar) retinde qabyldap qalady(jaryq aq bolyp kórinedi). Sondyqtan da baǵdarshamdar kózdiń tústi ajyratyp alýyna múmkindik berý úshin arnaýly kidiris tártibin irikteıdi. Kádimgi baǵdarsham (kólik qozǵalysy jıi tustarda ) jasyl túske 50 sekýnd, saryǵa 5 sekýnd, qyzylǵa 25 sekýnd ýaqyt bóledi. Kórý aqparatynyń qanyq kózderine uzaq qarasaq, tústik eles (svetovaıa ıllúzıa ) paıda bolady. Osy sebepten de kóptegen sýretshiler kartınalarynda kúndi aq túspen beıneleıdi. Bizdiń kórý ereksheligimiz sonda, eger barlyq tústerdiń qanyqtyǵy shegine jetse, qabyldaý úshin tek qana aq tús qalady. Kózde tústerdi seziný jasýshalarynyń úsh túri - kolbochek bolady; bireýlerdiń joǵarǵy sezimtaldyǵy - kók túske, keıbireýlerdiki - jasylǵa, úshinshilerdiki - qyzylǵa qatysty bolady. Ár túrdiń qozý deńgeıine baılanysty biz tústerdi qabyldaımyz.
2. 2. 6. Jyljymaly ıllúzıalar
Eger:
Qozǵalystaǵy teńdeı eki dopqa qarasaq, olardyń kólemi ártúrli bolyp kórinedi;
Aınalyp turǵan eki betke eki baǵytta aınalýy tipti teńselgendeı qozǵalysta bolýy múmkin.
Keıbir elester túsken aqparatty óńdeýge baılanysty týyndaıdy. Adam keıde álemdi (dúnıeni) sol turǵan qalpynda emes, óziniń kórgisi kelgen (qalyptasqan ádetterine, qupıa armanyna, tilegine saı ) jaǵdaıda kóredi.
Qabyldaý qalaýyna da baılanysta bolady. Ásirese asa mańyzdy oqıǵalarǵa qatysty. Mysaly, adamnyń bet - álpeti erekshe qabyldanady. Bet - álpet negatıvinen adam tanylmaıdy. Eger geometrıalyq fıgýralar kóleńkesiniń qalaı jatqandyǵyna baılanysty búgińki, shyǵyńqy kórinýi múmkin, al adamnyń bet júzi únemi tompaq, ıaǵnı adamnyń bet - álpeti asa mańyzdy bolǵandyqtan da, ony ádetten tys jaǵdaıda qabyldaý múmkin emes. Qabyldaýǵa irikteý júrgizý qabyldanatyn nársege degen sezimdik qatynas úlken áserin tıgizedi. Al sol zatqa beıtarap qatynasta bolsa, ol sol zatty ne elemeıdi nemese atústi ǵana sıpatta bolady, al qyzyǵýshylyq týǵyzsa onda sol nárse qabyldaý nysanyna aınalady.
Qabyldaý úshin adam basynan ótken tájirıbeler mańyzdy ról atqarady. Ol adamnyń qalaı qabyldaýyna da kúshti áser ete alady.
Almaty oblysy,
Raıymbek aýdany, Jalanash selosy
Jamal Ermegıaev atyndaǵy orta mektep
10 synyp oqýshysy Jumahan Aıgerim
Jetekshisi: Ýtegenova Saýle Batjanova
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
