InfoHub Logo

Alla Taǵala:

 

وَآتُوا النِّسَاءَ صَدُقَاتِـهِنَّ نـِحْلَةًۚ

 

«Úılenetin áıelderińe máhirlerin shyn kóńilden tartý etińder ...»[1], – dep buıyrady.

Sharıǵat boıynsha máhir berý – ýájip. Biraq, ol nekeniń shartyna kirmeıdi, ıaǵnı máhir berilmeı qıylǵan neke durys bolyp sanalady.

Hanafı mazhaby boıynsha, máhirdiń eń az mólsheri – 10 dırham. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn):

لَا مَهْرَ أَقَلَّ مِنْ عَشرَةَ دَرَاهِمَ

 

«On dırhamnan azy máhir emes»[2], – degen. Sahabalar ómir súrgen arab halıfaty zamanynda 10 dırham bir altyn dınarǵa teń bolǵan. Al bir dınardyń salmaǵy 4,25 gramdy quraǵan[3]. Máhirdiń quny atalmysh mólsherden tómen belgilengen jaǵdaıda, ony 10 dırhamǵa toltyrý kerek. Ol aqshalaı nemese zattaı berilýi múmkin.

Máhirdiń joǵarǵy shegi joq, oǵan ǵalymdar myna aıatty dálelge alady:

وَإِنْ أَرَدتُّمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَّكَانَ زَوْجٍ وَآتَيْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنطَاراً فَلاَ تَأْخُذُواْ مِنْهُ شَيْئاً أَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَاناً وَإِثْماً مُّبِيناً

 

«Eger áıelderińmen ajyrasyp, ornyna basqa áıel alyp tósek jańǵyrtýdy qalasańdar, ajyrasqan áıelderińe kezinde úıip-tógip máhir bergen bolsańdar da, odan bir sabaq jip daǵy almańdar. Álde, ony qaıtaryp alý úshin (áıelderińe zına jasady dep) jala jaýyp, kórer kózge kúná arqalamaqsyńdar ma?»[4]. Aıattaǵy «qıntar» dep aýdarylǵan sóz kóp, mol, sheksiz degendi bildiredi.

Máhirdi birden berýge shamasy jetpese, onyń bir bóligin aldyn ala (máhir mýǵajjál) berip, qalǵanyn keıin (máhir mýájjál) bere alady.

Neke qıǵannan keıin jynystyq qatynastyń bolý­­, bolmaýyna jáne neke aqysynyń belgilený, belgilenbeýine qaraı máhirdiń mólsheri ózgeshelenedi. Mólsherine qaraı máhir 4 túrge bólinedi. Olar:

1. Máhir mólsheri naqty belgilenip, erli-zaıyptylar shymyldyqta ońasha (hılýat* sahıha) qalsa, sondaı-aq, belgilengen máhir mólsheri berilmeı turyp, kúıeýi ıakı áıeli qaıtys bolsa, belgilengen máhir tolyq beriledi. Oǵan Quran Kárimniń myna aıaty dálel:

 وَ كَيْفَ تَأْخُذُونَهُ وَقَدْ أَفْضَىٰ بَعْضُكُمْ إِلَىٰ بَعْضٍ وَ أَخَذْنَ مِنكُم مِّيثَاقًا غَلِيظًا

 

«Rasynda, sender bir tósekte qosylyp, bir-birińmen sonshalyq jaqyndastyńdar hám (nekeleskende) áıelderiń senderden (quqyǵyn aıaq-asty etpeýge qatysty) berik ýáde alǵan edi. Endeshe, bergen syılaryńdy qalaı qaıtaryp almaqsyńdar?»[5].

Sonymen qatar, Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Qalyńdyǵynyń oramalyn sheshken jáne oǵan qaraǵanǵa, erli-zaıyptyq qatynasta bolsyn, bolmasyn, máhirdi berýi – ýájip»[6], – degen

2. Máhir mólsheri naqty belgilenip, shymyldyqqa kirmeı turyp, ajyrasatyn bolsa, belgilengen máhirdiń jartysyn berýi – mindet. Óıtkeni, Alla Taǵala:

 وَإِن طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِن قَبْلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ وَ قَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِيضَةً فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ إِلَّا أَن يَعْفُونَ أَوْ يَعْفُوَ الَّذِي بِيَدِهِ عُقْدَةُ النِّكَاحِ ۚ

 

«Al eger (nekelesken) áıelderińdi múldem jaqyndaspaı turyp, alaıda máhirdi belgilep qoıǵannan keıin talaq etseńder, onda atalǵan máhirdiń teń jartysyn berýleriń kerek. Eger olar ózderine tıesili máhirdi keshse, bermeseńder de bolady. Ia bolmasa, neke sharty (ıaǵnı nekeniń tizgini) qolynda bolǵan kúıeý márttik tanytyp, ataǵan máhirdi tolyq berse, onyń jóni bólek»[7], - dep buıyrǵan.

3. Máhiri belgilenbegen áıel kúıeýimen shymyldyqta ońasha qalsa, máhir-mısl beriledi. Máhir-mısl dep qyzdyń áke jaǵynan týystary arasynda ózine teń keler áıelderge beriletin syılyq mólsherine aıtylady. Ony anyqtaǵanda áıelderdiń jasy, sulýlyǵy, mal-dúnıesi, aqyl-oıy, bilimi, dindarlyǵy, ómir súrip jatqan jeri men ýaqyty eskeriledi. Mysaly, qyz ben tul áıeldiń máhiri eki túrli bolady.

Sahaba Abdýlla ıbn Masǵýd (oǵan Alla razy bolsyn) osy máselege qatysty bylaı jaýap bergen:

قَالَ ابْنُ مَسْعُودٍ : لَهَا مِثْلُ صَدَاقِ نِسَائِهَا لا وَكْسَ وَلا شَطَطَ

 

«Áıelge óziniń (áke jaǵynan) jaqyn týystaryna (qyzdyń ápke-sińlilerine jáne olardyń qyzdaryna) berilgendeı máhir beriledi, odan azaıtylmaıdy hám arttyrylmaıdy»[8]

4. Kúıeýi máhiri belgilenbegen nemese máhirden bas tartqan áıeline jaqyndaspaı turyp, talaq beretin bolsa, onda múmkindigine qaraı qalyńdyqqa belgili syılyq beriledi. Bul jaıynda Quran Kárimde bylaı baıandalady:

لَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِنْ طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ مَا لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِيضَةً وَ مَتِّعُوهُنَّ عَلَى الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَى الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتَاعًا بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُحْسِنِينَ

 

«Eger (nekelesken) áıelderińmen jaqyndaspaı turyp nemese máhirdi belgilemesten buryn talaq aıtyp ajyrasatyn bolsańdar, kúná arqalamaısyńdar. Biraq, olarǵa dúnıe berip kóńilderin aýlańdar. Baı jaǵdaıyna qaraı, kedeı de shamasyna qaraı sharıǵat jáne dástúrge saı laıyqty dúnıesin berip, kóńilin aýlasyn. Bul izgi jandardyń moınyndaǵy borysh»[9].

Hanafı mazhabynda mundaı syılyqtyń mólsheri máhir-mısldyń jartysynan aspaýy, bes dırhamnan kem bolmaýy kerek[10].

ÚKİM

1. Máhir – qalyńdyqtyń aqysy. Kelisilgen máhirdi bermeý – kúná

 

2. Máhir aqshalaı nemese zattaı beriledi. Onyń sıpaty men mólsheri anyq kórsetilýi kerek

 

3. Máhirdiń eń az mólsheri 10 dırham, ıaǵnı 4,25 gr altyn[11] nemese onyń qunyna teń bolýy tıis. Joǵarysynyń shegi joq, biraq ony eki jaqtyń jaǵdaıyna qarap belgilegen oryndy

 

4. Máhirdi birden berýge shamasy jetpese, onyń bir bóligin aldyn ala berip, qalǵanyn keıin bere alady.

[1] «Nısa» súresi, 4-aıat.

[2] Daraqýtnı men Baıhaqı rıýaıat etken.

[3] https://ru.wikipedia.org/wiki/ Dınar Arabskogo halıfata. Taǵy basqa esepteý joly: eger 10 dırham kúmis nısabynyń (200 dırham) 1/20-i bolsa, sonda 85 gram altynnyń 1/20 bóligi 4,25 gramdy quraıdy.

[4] «Nısa» súresi, 20-aıat. * Shymyldyqta ońasha qalǵanda­­­­­­­­­­ nekedegi er men áıeldiń densaýlyq jaıy, sharıǵı jaǵdaıy (ramazan aıynyń orazasy, paryz namazy, ıhram kıý) jáne tabıǵı hali (haız jáne nıfas qandarynyń kelýi) jynystyq qatynasqa barýǵa tosqaýyl bolmaýy kerek, jynystyq qatynastyń bolýy shart emes.

[5] «Nısa» súresi, 21-aıat.

[6] Daraqýtnı rıýaıat etken.

[7] «Baqara» súresi, 237-aıat.

[8] Tırmızı rıýaıat etken.

[9] «Baqara» súresi, 236-aıat.

[10] «Ál-Fátaýa ál-hındıa», 1/334.

[11] Altynnyń quny Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq banki belgilegen baǵamen esepteledi. Mysaly, 15 qazan 2018 jyly Qazaqstanda 1 gram altynnyń baǵasy 14 606,82 teńgeni qurady.

QMDB Pátýa bólimi