Maqtan tutar uly tulǵa
Taqyryby:Maqtan tutar uly tulǵa
Maqsaty: Oqýshylarǵa Dinmuhamed Ahmetuly Qonaev týraly málimet berý, ómiri, atqarǵan eńbekteri týraly aqparat berý.
Jospary:
1. Ómirbaıany
2. Otbasy
3. Murajaıy
4. Kózkórgen zamandastarynyń estelikteri
1-bólim Ómirbaıany
1-oqýshy:
D. A. Qonaev 1912 jyly qańtardyń 12-de Almaty qalasynda týdy. Eńbek jolyn 1936 jyly Máskeýdegi altyn jáne tústi metaldar ınstıtýtyn bitirgennen keıin Qońyrat kenishinde bastady. Ol dıplomyn Qońyrat kareriniń qýattylyǵyn 90 myń tonna qara mys berýge jetkizý jóninde jazyp, ony úzdik baǵamen qorǵap shyǵady.
2-oqýshy:
Ózi jumys istegen úsh jylda burǵylaý stanoginiń jumyskerliginen bastap seh bastyǵy, rýdnıktiń tehnıka bóliminiń meńgerýshisi, bas ınjeneri, dırektory bolyp qyzmet atqardy.
3-oqýshy:
Sol jyldary Qońyrat qurylysy qaryshtap damyǵan edi. D. Qonaevtyń ózi turǵan úı, balabaqsha, aýrýhana, mádenıet úıi salyndy. Osyndaı qajyrly eńbegi úshin 1938 jyldyń shilde aıynda "Erekshe eńbegi úshin" medalimen marapattaldy.
4-oqýshy:
Dımash Ahmetuly Qonaevtyń el basqarǵan kezeńi 1955-1986 jyldary. Osy jyldarda Qazaqstannyń ekonomıkasy 7 ese ósipti. Myńdaǵan eldi mekender paıda bolǵan, 68 jumysshy poselkesi, 43 qala salynypty. Halyqtyń sany ósti, ol respýblıka qýatynyń órkendeýine qol jetkizdi.
5-oqýshy:
25 qabatty «Qazaqstan» qonaq úıi, M. Áýezov atyndaǵy akademıalyq drama teatry, M. Lermontov atyndaǵy orys drama teatry, Qazaq sırki, jastardyń Neke saraıy, Ulttyq kitaphana, «Arasan» monshasy, jabyq Kókbazar kesheni, toǵyz qabatty Baspasóz úıi, Almaty temir jol vokzaldary, áýejaı ǵımaraty, respýblıkalyq Pıonerler saraıy men «Medeý» sport kesheni Dinmuhamedtiń bastamashylyǵy arqasynda dúnıege kelgen.
6-oqýshy:
Zamanymyzdyń zańǵar tulǵasy Dımash Ahmetuly Qonaevtyń halyq úshin, elimiz úshin jasaǵan eńbegi kezinde joǵary baǵalandy. Oǵan KSRO-daı alyp derjavanyń eń joǵary – Sosıalısik Eńbek Eri ataǵy úsh ret berildi, eń joǵary ordeni – Lenın ordenimen 8 ret marapattaldy.
2-bólim Otbasy
Dinmuhamed Qonaev zaıyby - Zýhramen
7-oqýshy:
Sara QONAEVA, qaryndasy:
Biz – Dımekeń ekeýimiz bir áke, bir shesheden týdyq. Ol — úıdegi úshinshi bala. Úlkenimiz – Ámına degen apamyz. Ol kisi — kóterilisshi Aıtjan Túrkebaevtyń jubaıy. Odan keıingi apamyzdyń aty – Máımýna. Kamal Qadyrjanovtyń jary. Úshinshisi – Dımekeń. Dımekeńnen keıin Naıza, Nabıla, Fazıla degen apalarymyz bolǵan. Nazıla men Fazıla oqý oqyp júrgen jerinen ózderi suranyp, soǵysqa attanǵan. Odan keıingi — Gaýhar, ataqty sáýletshi Básenovtyń áıeli. Gaýhardan keıin Edige degen ul bolǵan eken. Ony ákemiz kishkentaı kezinde dalaǵa alyp shyqqanynda kóldeneń jurttyń kózi tıgen desedi, sol kúni-aq murttaı ushypty. Shetinep ketken. Odan keıin – men. Dımekeń ekeýimizdiń aramyz — on bes jas. Menen keıin Asqar degen ul, Roza atty sińlim bar.
8-oqýshy:
Keıinde ákem eki ret qatty qýandym deıtin kórinedi. Onyń birinshisi — «Dımashymnyń oqýyn bitirip, dıplomyn alyp kelgeni, — deıdi eken, — Al ekinshi qýanyshym – onyń qyzmetke turǵannan keıin «úılenemin» degeni.
Dımash aǵam «úılenemin» degen habardy jetkizgende – jıyrma jeti jasta. Zýhra jeńgemiz bizge sheshedeı bolyp ketti. Minezi kórkem, aqylǵa da, parasatqa da baı, ázız jan edi
9-oqýshy:
1990 jyly Dımekeńe jarty ǵasyr jar bolǵan Zýhra jeńgemiz dúnıe saldy. Sol jyly men otbasymmen Dımekeńniń shańyraǵyna kóship bardym. Sóıtip úsh jyl boıy ol kisimen birge turdym. Bul úsh jyl – Dımekeńniń Zýhrasynsyz ótken úsh jyly edi. Bul úsh jyl – ol kisiniń ómirin qorytyndylaǵan, sońǵy úsh jyly edi.
3-bólim Murajaıy
Almatydaǵy murajaı úıindegi sýretteri.
10-oqýshy:
Almaty qalasyndaǵy qazaq jurtynyń zıaly qaýym ókilderi turatyn Muqan Tólebaev kóshesiniń boıyna ornalasqan D. A. Qonaev atyndaǵy murajaı-úıi 2002 jyldyń 12 qańtarynda ashylǵan. Óıtkeni 12 qańtar – qazaq halqynyń birtýar daryndy uly, kórnekti memleket jáne qoǵam qaıratkeri Dinmuhammed Ahmetuly Qonaevtyń týǵan kúni. Osy murajaıdyń irgetasyn qalaýshylardyń biri ári tuńǵysh dırektory Bolysbek Battalhanovtyń aıtýyna qaraǵanda, eń alǵash jeke otaý tikken kezde bul murajaıda 21-aq jádiger bolǵan kórinedi.
11-oqýshy:
Qazir olardyń sany 2, 8 myńnan asyp jyǵylady. Olardyń qatarynda Dinmuhammed Ahmetulynyń Úkimet tarapynan alǵan 40-tan astam orden-medaldary – 3 Sosıalısik Eńbek Eri ataǵynyń «Altyn juldyzy», 8 «Lenın» ordeni, Mońǵolıanyń «Sýhebator» altyn juldyzy jáne Chehoslovakıa, Kýba, Qytaı elderiniń memlekettik ordenderi, Mınıstrler Keńesiniń tóraǵasy bolǵan kezde paıdalanǵan jazý ústeli, qazaqtyń tuńǵysh músinshisi Kákimjan Naýryzbaevtyń 1952 jyly, ıaǵnı uly qaıratkerdiń 40 jasynda soqqan músini, taǵy basqa ózi tutynǵan zattary bar. Osy jádigerlerdiń bári qundy ári baǵaly.
12-oqýshy:
Murajaıdyń Bas qor saqtaýshysy Gúlmıra Bekmuratovanyń aıtýyna qaraǵanda, Dımash atamyzdyń 81 qarý-jaraǵy bolǵan eken. Olardyń 12-si – myltyq, 1 «Braýnıń» tapanshasy, qalǵandary – pyshaq, qanjar, semser, qylyshtar. Bul jádigerlerdiń basym kópshiligin shetel memleketteriniń basshylary men elimizdiń belgili qoǵam qaıratkerleri syıǵa tartqan.
13-oqýshy:
Osy jádigerlerdiń ishinde Germanıa, Kýba, Iýgoslavıa, Chehoslovakıa elderiniń basshylary Erık Honneker, Fıdel Kastro, Iossıf Broz Tıto, Gýsak Gýstovtardyń qos aýyzdy karabıni, Orta Azıa Áskerı okrýgynyń sol kezdegi qolbasshysy D. Iazovtyń 1647 jyly jasalǵan «Petr» myltyǵy jáne general P. Lýshevtiń 1777 jyly soǵylǵan «Toledo» dep atalatyn qynsyz semseri bar. Al kavkazdyq qanjardyń birine «Qaıǵyǵa emes, sulýlyqqa qyzmet et!» degen tańba soǵylypty. Osy qarý-jaraqtardyń ishindegi eń qundy jádigerlerdiń biri de biregeıi – Qazaqstan Respýblıkasynyń tuńǵysh prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń Dinmuhammed Ahmetulynyń 70 jasqa tolýyna oraı syılaǵan qanjary. Asyl da baǵaly tastarmen kómkerilgen qanjardyń bir betine «D. A. K» al ekinshi jaǵyna «N. A. N» degen belgi salynǵan. Bul – «D. A. Qonaevqa N. Á. Nazarbaevtan» degen uǵymdy bildiredi.
14-oqýshy:
Dinmuhammed Ahmetuly Qonaev bala kezinde synyptas dosy, keıinirek belgili jazýshy bolǵan Dmıtrıı Snegınmen birge jıi-jıi ańǵa shyqqan kórinedi. Al Qazaqstan Kompartıasy Ortalyq Komıtetiniń Birinshi hatshysy qyzmetin atqarǵan jyldary sol kezdegi Mınıstrler Keńesiniń tóraǵasy Báıken Áshimov jáne onyń orynbasary Sultan Jıenbaev, qazaqtyń kórnekti aqyny Oljas Súleımenov, jeke dárigeri Ahat Múlikovtermen ańǵa shyǵyp turǵan. Olardyń aıtýyna qaraǵanda, Dinmuhammed Ahmetuly quralaıdy kózge atqan mergen bolǵan desedi. Ol ańǵa shyǵý merzimin qatań ustanyp, tek astyq jınaý naýqany aıaqtalǵan kezde ǵana ózine demalys jarıalap, ań-qus atýǵa ýaqyt bólgen. Al basqa kezde memlekettik mańyzdy istermen aınalysqan. 1986 jyldyń qyrkúıek aıynda sońǵy ret ańǵa shyqqan eken, – deıdi murajaı qyzmetkeri Gúlmıra Bekmuratova.
4-bólim «Kózkórgen zamandastarynyń estelikteri»
QONAEV TÝRALY 300 ÓLEŃ JAZǴAN AQYN
Ótesh QYRǴYZBAI «Kemeńger» atty kitaby
«Tirisinde bıikke túlep órlegen,
Táni ólse de, ulynyń júregi ólmegen.
Tań nuryna shomylyp, kúnde azanda,
Taýlar bar ma, Dımash bop túregelmegen.
15-oqýshy:
Dımash desem, janarym nurǵa tolǵan,
Saýyt keýdem patsha óleń, jyrǵa tolǵan.
Dımash desem, samǵaǵan kókti aınalyp,
Qyran qusym sańqyldap qyrǵa qonǵan.
Ol kisideı meni jurt túsingende,
It júgirtip, kim bassyn mysymdy elde,
Dımash jaıly jyr jazam, Dımash nury,
Kókiregime sáýlesin túsirgende»
16-oqýshy:
«Qonaevtyń zıaly zamanynda,
Qadaý-qadaý jaıǵasqan dala, qumda.
Jurttyń bári kógerip, kóktep ósken,
Dán jınaǵan bıdaıdyń sabaǵynda», — dep keshegi «qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan» beıbit zamannan habar beredi. Ǵalymdar jumyr jerdi jaılaǵan búkil eldiń basshylaryn kompúterge túsirip ekshep, tarazylaǵanda Dinmuhammed Ahmetuly Qonaev jetinshi oryndy ıelenip, álemdegi jeti ulynyń biri atanǵan.
17-oqýshy.
«Úzilmegen dostyǵy, sálemderi,
Basshylar da árqıly ár eldegi.
Dımashqa arnap jyr jazdym jeti shýmaq,
Jetinshi uly atanǵan álemdegi
18-oqýshy:
«Jalǵanda, mynaý jalǵanda,
Jurt túgel jumaq armanda.
Muhtardaı uly tulǵanyń,
Juldyzy bıik janǵanda.
Tur nege, Dúnıe toılamaı,
Lenındik syılyq alǵanda?».
19-oqýshy:
«Qazaq qalaı kún keshsin shyraılanyp,
Úkimetten qol úzgen bylaı qalyp.
Biraq elin jasytpaı jebep áli,
Dımash rýhy aspanda júr aınalyp»
20-oqýshy: Ómirzaq Sársenov:
Mynaý Almaty oblysynda Balqash degen aýdan Ileniń Balqashqa quıatyn jaǵyn mekendeıdi. Dımekeńniń arǵy atasy Aznabaı osy jerdi, Kúrti men Ile ózenderiniń arasyn mekendegen. Munda sen aıtqan munaı men gaz, temir men kómir joq. Osy aýdanda kúrish ósirý jobasyn Dinmuhamed Qonaev jasattyrdy. Buǵan deıin kúrish daqyly jer betinde mundaı soltústik beldikte ósirilmegen. Qonaev ǵalymdarǵa osy Balqash aýdanynyń Baqbaqty, Aqdala aımaqtarynda kúrish ósirýge bolatyndyǵyn dáleldettirdi. Sodan soń arnaıy qarjy bólip, kúrish tanaptaryn jasatty. Ile darıasynan beri qaraı kanaldar qazdyrdy. Joldar saldy. Jańa sharýashylyqtar ashty. Sóıtip, munda iri kúrish alqaby paıda boldy. Keńes Odaǵy osy daqylǵa degen zárýlikten qutyldy. Jergilikti halyqqa kásip te, násip te keldi. Aýyldar kórkeıdi. Jumys oryndary ashyldy. Qanshama tehnıka keldi. Árbir aýylǵa mádenıet, densaýlyq saqtaý oshaqtary salyndy. Jergilikti halyq osynyń ıgiligin áli kórip otyr. Burynǵydaı samoletter ushpasa da, basqasyn saqtap qaldy. Jekesheniń qolyna tıgen sharýashylyqtar sol kúrishin egip, satyp óz kúnin kórip otyr. Munaı men temirsiz de tentirep ketken joq. Osyny Qonaevtyń kóregendigi der edim.
21-oqýshy: Qasymhan Begmanov:
«Dinmuhamed Qonaev jaıly jyr»
Dımash aǵa aıaýly aǵataıym,
Saǵyndy ǵoı ózen, kel, bala qaıyń.
Altyn nurdan jaralǵan asylym-aı,
Qazaǵymnyń ózindeı qarapaıym.
Máńgilikke ótseń de aramyzdan,
Shyqpaı qoıdyń bir sát te sanamyzdan.
Júrip ótken jolynda oısha sholyp,
Saǵym júzgen izdedim dalamyzdan.
Qorytyndy:
1993 jyldyń 22 tamyzynda ol dúnıeden ótkende, onymen qoshtasýǵa kelgen halyqta esep bolmady. Opera teatrynan Keńsaı zıratyna deıin joldyń eki jaǵy adamǵa tolyp, súıikti perzentin aqyrǵy saparǵa shyǵaryp saldy.
Sirá sıaqty adamdardy áste de óldi deýge bolmaıdy. Ol artynda ólmeıtuǵyn is qaldyrǵan tulǵa. Ol árqashan halyqpen birge jasaıdy. Olardyń jadynda ómir súredi.
Dinmuhamed Ahmetuly Qonaev ómirden ótken soń, 1994 jyly D. A. Qonaevty este qaldyrý jóninde Prezıdent N. Á. Nazarbaev qol qoıǵan Jarlyq shyqty. Soǵan oraı ol jumys istegen mekemege, ınstıtýtqa onyń aty berildi. Tek Almatyda ǵana emes, respýblıkanyń jer-jerinde, eldi mekenderde de Qonaev atyndaǵy kósheler bar. Tipti jer-jerlerde oǵan eskertkish te qoıylyp jatyr
Osymen Ahmetuly Qonaevtyń 110 jyldyǵyna oraı ótkizilgen
«Maqtan tutar uly tulǵa» atty tárbıe saǵatymyz aıaqtaldy.
Maqsaty: Oqýshylarǵa Dinmuhamed Ahmetuly Qonaev týraly málimet berý, ómiri, atqarǵan eńbekteri týraly aqparat berý.
Jospary:
1. Ómirbaıany
2. Otbasy
3. Murajaıy
4. Kózkórgen zamandastarynyń estelikteri
1-bólim Ómirbaıany
1-oqýshy:
D. A. Qonaev 1912 jyly qańtardyń 12-de Almaty qalasynda týdy. Eńbek jolyn 1936 jyly Máskeýdegi altyn jáne tústi metaldar ınstıtýtyn bitirgennen keıin Qońyrat kenishinde bastady. Ol dıplomyn Qońyrat kareriniń qýattylyǵyn 90 myń tonna qara mys berýge jetkizý jóninde jazyp, ony úzdik baǵamen qorǵap shyǵady.
2-oqýshy:
Ózi jumys istegen úsh jylda burǵylaý stanoginiń jumyskerliginen bastap seh bastyǵy, rýdnıktiń tehnıka bóliminiń meńgerýshisi, bas ınjeneri, dırektory bolyp qyzmet atqardy.
3-oqýshy:
Sol jyldary Qońyrat qurylysy qaryshtap damyǵan edi. D. Qonaevtyń ózi turǵan úı, balabaqsha, aýrýhana, mádenıet úıi salyndy. Osyndaı qajyrly eńbegi úshin 1938 jyldyń shilde aıynda "Erekshe eńbegi úshin" medalimen marapattaldy.
4-oqýshy:
Dımash Ahmetuly Qonaevtyń el basqarǵan kezeńi 1955-1986 jyldary. Osy jyldarda Qazaqstannyń ekonomıkasy 7 ese ósipti. Myńdaǵan eldi mekender paıda bolǵan, 68 jumysshy poselkesi, 43 qala salynypty. Halyqtyń sany ósti, ol respýblıka qýatynyń órkendeýine qol jetkizdi.
5-oqýshy:
25 qabatty «Qazaqstan» qonaq úıi, M. Áýezov atyndaǵy akademıalyq drama teatry, M. Lermontov atyndaǵy orys drama teatry, Qazaq sırki, jastardyń Neke saraıy, Ulttyq kitaphana, «Arasan» monshasy, jabyq Kókbazar kesheni, toǵyz qabatty Baspasóz úıi, Almaty temir jol vokzaldary, áýejaı ǵımaraty, respýblıkalyq Pıonerler saraıy men «Medeý» sport kesheni Dinmuhamedtiń bastamashylyǵy arqasynda dúnıege kelgen.
6-oqýshy:
Zamanymyzdyń zańǵar tulǵasy Dımash Ahmetuly Qonaevtyń halyq úshin, elimiz úshin jasaǵan eńbegi kezinde joǵary baǵalandy. Oǵan KSRO-daı alyp derjavanyń eń joǵary – Sosıalısik Eńbek Eri ataǵy úsh ret berildi, eń joǵary ordeni – Lenın ordenimen 8 ret marapattaldy.
2-bólim Otbasy
Dinmuhamed Qonaev zaıyby - Zýhramen
7-oqýshy:
Sara QONAEVA, qaryndasy:
Biz – Dımekeń ekeýimiz bir áke, bir shesheden týdyq. Ol — úıdegi úshinshi bala. Úlkenimiz – Ámına degen apamyz. Ol kisi — kóterilisshi Aıtjan Túrkebaevtyń jubaıy. Odan keıingi apamyzdyń aty – Máımýna. Kamal Qadyrjanovtyń jary. Úshinshisi – Dımekeń. Dımekeńnen keıin Naıza, Nabıla, Fazıla degen apalarymyz bolǵan. Nazıla men Fazıla oqý oqyp júrgen jerinen ózderi suranyp, soǵysqa attanǵan. Odan keıingi — Gaýhar, ataqty sáýletshi Básenovtyń áıeli. Gaýhardan keıin Edige degen ul bolǵan eken. Ony ákemiz kishkentaı kezinde dalaǵa alyp shyqqanynda kóldeneń jurttyń kózi tıgen desedi, sol kúni-aq murttaı ushypty. Shetinep ketken. Odan keıin – men. Dımekeń ekeýimizdiń aramyz — on bes jas. Menen keıin Asqar degen ul, Roza atty sińlim bar.
8-oqýshy:
Keıinde ákem eki ret qatty qýandym deıtin kórinedi. Onyń birinshisi — «Dımashymnyń oqýyn bitirip, dıplomyn alyp kelgeni, — deıdi eken, — Al ekinshi qýanyshym – onyń qyzmetke turǵannan keıin «úılenemin» degeni.
Dımash aǵam «úılenemin» degen habardy jetkizgende – jıyrma jeti jasta. Zýhra jeńgemiz bizge sheshedeı bolyp ketti. Minezi kórkem, aqylǵa da, parasatqa da baı, ázız jan edi
9-oqýshy:
1990 jyly Dımekeńe jarty ǵasyr jar bolǵan Zýhra jeńgemiz dúnıe saldy. Sol jyly men otbasymmen Dımekeńniń shańyraǵyna kóship bardym. Sóıtip úsh jyl boıy ol kisimen birge turdym. Bul úsh jyl – Dımekeńniń Zýhrasynsyz ótken úsh jyly edi. Bul úsh jyl – ol kisiniń ómirin qorytyndylaǵan, sońǵy úsh jyly edi.
3-bólim Murajaıy
Almatydaǵy murajaı úıindegi sýretteri.
10-oqýshy:
Almaty qalasyndaǵy qazaq jurtynyń zıaly qaýym ókilderi turatyn Muqan Tólebaev kóshesiniń boıyna ornalasqan D. A. Qonaev atyndaǵy murajaı-úıi 2002 jyldyń 12 qańtarynda ashylǵan. Óıtkeni 12 qańtar – qazaq halqynyń birtýar daryndy uly, kórnekti memleket jáne qoǵam qaıratkeri Dinmuhammed Ahmetuly Qonaevtyń týǵan kúni. Osy murajaıdyń irgetasyn qalaýshylardyń biri ári tuńǵysh dırektory Bolysbek Battalhanovtyń aıtýyna qaraǵanda, eń alǵash jeke otaý tikken kezde bul murajaıda 21-aq jádiger bolǵan kórinedi.
11-oqýshy:
Qazir olardyń sany 2, 8 myńnan asyp jyǵylady. Olardyń qatarynda Dinmuhammed Ahmetulynyń Úkimet tarapynan alǵan 40-tan astam orden-medaldary – 3 Sosıalısik Eńbek Eri ataǵynyń «Altyn juldyzy», 8 «Lenın» ordeni, Mońǵolıanyń «Sýhebator» altyn juldyzy jáne Chehoslovakıa, Kýba, Qytaı elderiniń memlekettik ordenderi, Mınıstrler Keńesiniń tóraǵasy bolǵan kezde paıdalanǵan jazý ústeli, qazaqtyń tuńǵysh músinshisi Kákimjan Naýryzbaevtyń 1952 jyly, ıaǵnı uly qaıratkerdiń 40 jasynda soqqan músini, taǵy basqa ózi tutynǵan zattary bar. Osy jádigerlerdiń bári qundy ári baǵaly.
12-oqýshy:
Murajaıdyń Bas qor saqtaýshysy Gúlmıra Bekmuratovanyń aıtýyna qaraǵanda, Dımash atamyzdyń 81 qarý-jaraǵy bolǵan eken. Olardyń 12-si – myltyq, 1 «Braýnıń» tapanshasy, qalǵandary – pyshaq, qanjar, semser, qylyshtar. Bul jádigerlerdiń basym kópshiligin shetel memleketteriniń basshylary men elimizdiń belgili qoǵam qaıratkerleri syıǵa tartqan.
13-oqýshy:
Osy jádigerlerdiń ishinde Germanıa, Kýba, Iýgoslavıa, Chehoslovakıa elderiniń basshylary Erık Honneker, Fıdel Kastro, Iossıf Broz Tıto, Gýsak Gýstovtardyń qos aýyzdy karabıni, Orta Azıa Áskerı okrýgynyń sol kezdegi qolbasshysy D. Iazovtyń 1647 jyly jasalǵan «Petr» myltyǵy jáne general P. Lýshevtiń 1777 jyly soǵylǵan «Toledo» dep atalatyn qynsyz semseri bar. Al kavkazdyq qanjardyń birine «Qaıǵyǵa emes, sulýlyqqa qyzmet et!» degen tańba soǵylypty. Osy qarý-jaraqtardyń ishindegi eń qundy jádigerlerdiń biri de biregeıi – Qazaqstan Respýblıkasynyń tuńǵysh prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń Dinmuhammed Ahmetulynyń 70 jasqa tolýyna oraı syılaǵan qanjary. Asyl da baǵaly tastarmen kómkerilgen qanjardyń bir betine «D. A. K» al ekinshi jaǵyna «N. A. N» degen belgi salynǵan. Bul – «D. A. Qonaevqa N. Á. Nazarbaevtan» degen uǵymdy bildiredi.
14-oqýshy:
Dinmuhammed Ahmetuly Qonaev bala kezinde synyptas dosy, keıinirek belgili jazýshy bolǵan Dmıtrıı Snegınmen birge jıi-jıi ańǵa shyqqan kórinedi. Al Qazaqstan Kompartıasy Ortalyq Komıtetiniń Birinshi hatshysy qyzmetin atqarǵan jyldary sol kezdegi Mınıstrler Keńesiniń tóraǵasy Báıken Áshimov jáne onyń orynbasary Sultan Jıenbaev, qazaqtyń kórnekti aqyny Oljas Súleımenov, jeke dárigeri Ahat Múlikovtermen ańǵa shyǵyp turǵan. Olardyń aıtýyna qaraǵanda, Dinmuhammed Ahmetuly quralaıdy kózge atqan mergen bolǵan desedi. Ol ańǵa shyǵý merzimin qatań ustanyp, tek astyq jınaý naýqany aıaqtalǵan kezde ǵana ózine demalys jarıalap, ań-qus atýǵa ýaqyt bólgen. Al basqa kezde memlekettik mańyzdy istermen aınalysqan. 1986 jyldyń qyrkúıek aıynda sońǵy ret ańǵa shyqqan eken, – deıdi murajaı qyzmetkeri Gúlmıra Bekmuratova.
4-bólim «Kózkórgen zamandastarynyń estelikteri»
QONAEV TÝRALY 300 ÓLEŃ JAZǴAN AQYN
Ótesh QYRǴYZBAI «Kemeńger» atty kitaby
«Tirisinde bıikke túlep órlegen,
Táni ólse de, ulynyń júregi ólmegen.
Tań nuryna shomylyp, kúnde azanda,
Taýlar bar ma, Dımash bop túregelmegen.
15-oqýshy:
Dımash desem, janarym nurǵa tolǵan,
Saýyt keýdem patsha óleń, jyrǵa tolǵan.
Dımash desem, samǵaǵan kókti aınalyp,
Qyran qusym sańqyldap qyrǵa qonǵan.
Ol kisideı meni jurt túsingende,
It júgirtip, kim bassyn mysymdy elde,
Dımash jaıly jyr jazam, Dımash nury,
Kókiregime sáýlesin túsirgende»
16-oqýshy:
«Qonaevtyń zıaly zamanynda,
Qadaý-qadaý jaıǵasqan dala, qumda.
Jurttyń bári kógerip, kóktep ósken,
Dán jınaǵan bıdaıdyń sabaǵynda», — dep keshegi «qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan» beıbit zamannan habar beredi. Ǵalymdar jumyr jerdi jaılaǵan búkil eldiń basshylaryn kompúterge túsirip ekshep, tarazylaǵanda Dinmuhammed Ahmetuly Qonaev jetinshi oryndy ıelenip, álemdegi jeti ulynyń biri atanǵan.
17-oqýshy.
«Úzilmegen dostyǵy, sálemderi,
Basshylar da árqıly ár eldegi.
Dımashqa arnap jyr jazdym jeti shýmaq,
Jetinshi uly atanǵan álemdegi
18-oqýshy:
«Jalǵanda, mynaý jalǵanda,
Jurt túgel jumaq armanda.
Muhtardaı uly tulǵanyń,
Juldyzy bıik janǵanda.
Tur nege, Dúnıe toılamaı,
Lenındik syılyq alǵanda?».
19-oqýshy:
«Qazaq qalaı kún keshsin shyraılanyp,
Úkimetten qol úzgen bylaı qalyp.
Biraq elin jasytpaı jebep áli,
Dımash rýhy aspanda júr aınalyp»
20-oqýshy: Ómirzaq Sársenov:
Mynaý Almaty oblysynda Balqash degen aýdan Ileniń Balqashqa quıatyn jaǵyn mekendeıdi. Dımekeńniń arǵy atasy Aznabaı osy jerdi, Kúrti men Ile ózenderiniń arasyn mekendegen. Munda sen aıtqan munaı men gaz, temir men kómir joq. Osy aýdanda kúrish ósirý jobasyn Dinmuhamed Qonaev jasattyrdy. Buǵan deıin kúrish daqyly jer betinde mundaı soltústik beldikte ósirilmegen. Qonaev ǵalymdarǵa osy Balqash aýdanynyń Baqbaqty, Aqdala aımaqtarynda kúrish ósirýge bolatyndyǵyn dáleldettirdi. Sodan soń arnaıy qarjy bólip, kúrish tanaptaryn jasatty. Ile darıasynan beri qaraı kanaldar qazdyrdy. Joldar saldy. Jańa sharýashylyqtar ashty. Sóıtip, munda iri kúrish alqaby paıda boldy. Keńes Odaǵy osy daqylǵa degen zárýlikten qutyldy. Jergilikti halyqqa kásip te, násip te keldi. Aýyldar kórkeıdi. Jumys oryndary ashyldy. Qanshama tehnıka keldi. Árbir aýylǵa mádenıet, densaýlyq saqtaý oshaqtary salyndy. Jergilikti halyq osynyń ıgiligin áli kórip otyr. Burynǵydaı samoletter ushpasa da, basqasyn saqtap qaldy. Jekesheniń qolyna tıgen sharýashylyqtar sol kúrishin egip, satyp óz kúnin kórip otyr. Munaı men temirsiz de tentirep ketken joq. Osyny Qonaevtyń kóregendigi der edim.
21-oqýshy: Qasymhan Begmanov:
«Dinmuhamed Qonaev jaıly jyr»
Dımash aǵa aıaýly aǵataıym,
Saǵyndy ǵoı ózen, kel, bala qaıyń.
Altyn nurdan jaralǵan asylym-aı,
Qazaǵymnyń ózindeı qarapaıym.
Máńgilikke ótseń de aramyzdan,
Shyqpaı qoıdyń bir sát te sanamyzdan.
Júrip ótken jolynda oısha sholyp,
Saǵym júzgen izdedim dalamyzdan.
Qorytyndy:
1993 jyldyń 22 tamyzynda ol dúnıeden ótkende, onymen qoshtasýǵa kelgen halyqta esep bolmady. Opera teatrynan Keńsaı zıratyna deıin joldyń eki jaǵy adamǵa tolyp, súıikti perzentin aqyrǵy saparǵa shyǵaryp saldy.
Sirá sıaqty adamdardy áste de óldi deýge bolmaıdy. Ol artynda ólmeıtuǵyn is qaldyrǵan tulǵa. Ol árqashan halyqpen birge jasaıdy. Olardyń jadynda ómir súredi.
Dinmuhamed Ahmetuly Qonaev ómirden ótken soń, 1994 jyly D. A. Qonaevty este qaldyrý jóninde Prezıdent N. Á. Nazarbaev qol qoıǵan Jarlyq shyqty. Soǵan oraı ol jumys istegen mekemege, ınstıtýtqa onyń aty berildi. Tek Almatyda ǵana emes, respýblıkanyń jer-jerinde, eldi mekenderde de Qonaev atyndaǵy kósheler bar. Tipti jer-jerlerde oǵan eskertkish te qoıylyp jatyr
Osymen Ahmetuly Qonaevtyń 110 jyldyǵyna oraı ótkizilgen
«Maqtan tutar uly tulǵa» atty tárbıe saǵatymyz aıaqtaldy.
You Might Also Like
-
Qorshaǵan orta dıdaktıkalyq oıyndar kartotekasy
