Memlekettik sanıtarıalyq-epıdemıologıalyq qaǵıdalar
Túlkibas aýdany
«Altyn dán» balabaqshasy meńgerýshisi
Kýlshat Bespaeva
Memlekettik sanıtarıalyq-epıdemıologıalyq qaǵıdalarda mynadaı uǵymdar paıdalanylady:
1) bilim berýdiń mektepke deıingi uıymdary - Qazaqstan Respýblıkasynyń zańdaryna, mektepke deıingi tárbıeleý jáne oqytýdyń memlekettik jalpy bilim berý standarttary negizinde ázirlengen baǵdarlamalar men oqý josparlaryna sáıkes tárbıe-bilim berý qyzmetin júzege asyratyn, sondaı-aq qosymsha saýyqtyrý jáne zańnamada kózdelgen basqa da qyzmetterdi kórsetetin jeke jáne zańdy tulǵalar;
2) bilim berýdiń jalpy tıptegi mektepke deıingi uıymdary – syıymdylyǵy 4-ten bastap 12-ge deıin top bolatyn, erejege saı óziniń tárbıelenýshileriniń turaqty kontıngentine pedagogıkalyq jáne medısınalyq qyzmet kórsetetin jáne jeke turǵan ǵımaratta ornalasatyn mektepke deıingi uıymdar;
3) shaǵyn mektepke deıingi bilim berý uıymdary (shaǵyn ortalyqtar) – syıymdylyǵy 3 topqa deıingi, erejege saı jeke turǵan ǵımaratta, kóp páterli turǵyn úıde, sondaı-aq qurylǵan-japsarlas úı-jaılarda ornalasatyn mektepke deıingi uıymdar;
4) toptyq bólik – bir toptyń balalaryna arnalǵan úı-jaı jıyntyǵy;
5) toptyń jınaqtalýy – toptaǵy balalardyń normalanatyn sany;
6) kún tártibi – balalarǵa arnalǵan belgilengen kún tártibi;
7) tańerteńgi súzgi - ınfeksıalyq aýrýlardyń ákelinýiniń aldyn alýǵa baǵyttalǵan profılaktıkalyq medısınalyq is-sharalar;
8) dene tárbıesi - adamnyń densaýlyǵyn nyǵaıtýǵa jáne dene qabiletin damytýǵa baǵyttalǵan qyzmet salasy;
9) tıimdi tamaqtandyrý – tamaqtanýdyń fızıologıalyq jáne jas normalaryn eskere otyryp, balanstalǵan tamaqtandyrý;
10) brakeraj – organoleptıkalyq kórsetkishter boıynsha tamaq ónimderiniń jáne daıyn taǵamnyń sapasyn baǵalaý;
11) ızolátor - naýqasty oqshaýlaýǵa arnalǵan úı-jaı;
12) ınsolásıa - úı-jaıdy gıgıenalyq baǵalaý úshin kún radıasıasyn normalaıtyn kórsetkish;
13) tabıǵı jaryqtandyrý koefısıenti (budan ári - TJK) – úı-jaıdy tabıǵı jaryqtandyrýdy normalaıtyn kórsetkish;
14) klımattyq aımaq – klımattyq belgileri (temperatýra, ylǵaldylyq) boıynsha bólinetin aýmaq;
15) septık – aǵyndy suıyqtyq aǵyp ótetin bir nemese birneshe kameradan turatyn kóldeneń tıptegi jer astyndaǵy tundyrǵysh retinde shaǵyn kólemdegi turmystyq aǵyndy sýdy tazalaýǵa arnalǵan qurylys;
16) dezınfeksıalaý quraldary – qorshaǵan orta obektilerinde ınfeksıalyq aýrýlar qozdyrǵyshtaryn joıý úshin qoldanylatyn hımıalyq zattar.
1) shaǵyn jınaqtalǵan mektep – oqýshylar kontıngenti az, birikken synyp-jıyndary jáne oqý sabaqtaryn uıymdastyrýdyń erekshe túri bar jalpy bilim berý mektebi;
2) arnaıy kıim – shıkizattardy, qosymsha materıaldardy jáne daıyn ónimdi mehanıkalyq bólshekterden, mıkroorganızmderden jáne basqa da lastanýdan qorǵaýǵa arnalǵan personaldyń qorǵanysh kıiminiń jıyny;
3) brakeraj – organoleptıkalyq kórsetkishter boıynsha tamaq ónimderiniń jáne daıyn tamaqtardyń sapasyn baǵalaý;
4) gımnazıa – oqýshylardyń beıimdiligi men qabilettiligine baılanysty bastaýysh, negizgi orta jáne gýmanıtarlyq salalar boıynsha jalpy orta bilimniń jalpy bilim beretin oqý baǵdarlamalaryn iske asyratyn oqý orny;
5) daıyndaý bólmesi – azyq-túlik shıkizattaryn daıyndaý jáne jartylaı fabrıkattardy óńdeý júrgiziletin úı-jaı;
6) daıyndaý aldyndaǵy bólme – jartylaı fabrıkattardan daıyn tamaq ónimin daıyndaýdy júzege asyratyn úı-jaı;
7) dene tárbıesi – adamnyń densaýlyǵyn nyǵaıtýǵa jáne dene kúshi qabiletin damytýǵa baǵyttalǵan qyzmet salasy;
8) jalpy bilim berý mektebi – árqaısysy jeke qyzmet isteı alatyn, bastaýysh, negizgi jáne joǵary úsh deńgeıdi qamtıtyn negizgi jáne qosymsha jalpy bilim berý baǵdarlamalaryn iske asyratyn orta bilim beretin oqý orny;
9) jartylaı fabrıkattar – aldyn ala jylýmen óńdeýge daıyndalǵan shıki tamaq ónimderi;
10) jaramdylyq merzimi – tamaq ónimin shyǵarý (daıyndaý), aınalysy úderisteriniń (satylarynyń) sharttary saqtalǵan kezde merzimi ótkenshe tamaq ónimin maqsaty boıynsha paıdalaný úshin qaýipsiz bolyp sanalatyn kezeń;
11) jetim balalar men ata-anasynyń qamqorlyǵynsyz qalǵan balalarǵa arnalǵan bilim berý uıymdary – jetim balalarǵa, ata-anasynyń qamqorlyǵynsyz qalǵan balalarǵa turatyn oryndar bere otyryp, tárbıeleý men bilim berý úshin qolaıly jaǵdaı jasalatyn bilim berý júıesiniń memlekettik mekemesi;
12) jıyntyq oqý júktemesi – fakúltatıvtik jáne seksıalyq sabaqtardy, úıirmelerdi ótkizýge bólinetin saǵattary bar oqý saǵattarynyń jıyntyǵy;
13) ınsolásıa – úı-jaıdy gıgıenalyq baǵalaý úshin kún radıasıasynyń normalanatyn kórsetkishi;
14) ınternat uıymdary – turatyn oryn bere otyryp, belgili bir sanattaǵy adamdardyń bilim alý quqyǵyna memlekettik kepildikti qamtamasyz etetin bilim berý uıymdary;
15) ınterlınáj – kitaptaǵy jáne basqa da baspa basylymdaryndaǵy eki jol arasyndaǵy aralyq, ashyq jer;
16) kámeletke tolmaǵan balalardy beıimdeý ortalyqtary (budan ári – KBBO);
17) qajý – jumysqa qabilettiliktiń, organızmniń fýnksıonaldyq múmkindiginiń ýaqytsha tómendeý jaǵdaıy;
18) qatarlastyryp ornalastyrý – jıhazdar men jabdyqtardy úı-jaıdyń ortasynda, birinen keıin birin qatar ornalastyrý;
19) kegl (kegel) – áriptiń bıiktigin (ochko) jáne onyń astyńǵy jáne ústińgi bos aralyǵyn qosa alǵandaǵy qarip ólshemi, pýnktpen ólshenedi – 1 pýnkt 0,376 mıllımetrge teń (budan ári – mm);
20) klımattyq aımaq – klımattyq belgileri (temperatýra, ylǵaldylyq) boıynsha bólinetin aýmaq;
21) qoǵamdyq tamaqtaný – tamaq ónimderin óndirýmen, qaıta óńdeýmen, ótkizýmen jáne tutynýdy uıymdastyrýmen baılanysty qyzmet;
22) balalarǵa qosymsha bilim berý mekemeleri – balalar men jasóspirimderdiń jeke tulǵasyn damytýdyń, densaýlyǵyn nyǵaıtýdyń jáne kásibin ózi belgileýdiń, shyǵarmashylyq eńbeginiń, olardyń jalpy mádenıetin qalyptastyrýdyń, jeke tulǵany qoǵamdaǵy ómirge beıimdeýdiń, bos ýaqytyn paıdaly ótkizýdi uıymdastyrýdyń qajetti jaǵdaılaryn qamtamasyz etýge arnalǵan mektepten tys mekeme;
23) kúni – balalar men jasóspirimderge arnalǵan tárbıeleý men bilim berý uıymdaryndaǵy belgilengen kún tártibi;
24) lıtera – dóńbek jaǵynda bederli árip, san nemese belgi beınelengen tıpografıalyq qorytpadan, aǵash nemese plasmassadan jasalǵan tik buryshty shaǵyn bileý;
25) lıseı – oqýshylardyń beıimdilikteri men qabiletterine sáıkes tereńdetip, beıindi, saralap oqytýdy kózdeıtin negizgi jáne qosymsha jalpy bilim berý baǵdarlamalaryn iske asyratyn orta bilim beretin oqý orny;
26) mektepke deıingi tárbıeleý men oqytý uıymy (budan ári – MDTOU) – mektepke deıingi jastaǵy balalar úshin qyzmettiń erekshe túrlerin esepke ala otyryp, mektepke deıingi tárbıeleý men oqytýdyń bilim berý baǵdarlamalaryn iske asyratyn, sondaı-aq qosymsha saýyqtyrý jáne zańnamada kózdelgen basqa da qyzmetterdi kórsetetin, syıymdylyǵy 4-ten 12-ge deıin toptar bolatyn mektepke deıingi uıymdar;
27) mektep aldy synyptary – jalpy bilim beretin mektepterde bes, alty jastaǵy balalardy tegin mindetti mektep aldy daıarlaý júrgiziletin synyptar;
28) mektep oqýlyǵy – naqty bilim salasyndaǵy materıal qazirgi zamanǵy ǵylym men mádenıettiń deńgeıinde júıeli túrde beriletin oqýshylarǵa arnalǵan kitap;
29) oqý saǵaty – tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý uıymdary úshin sabaqtyń (jattyǵýdyń) nemese dáristerdiń sabaq bastalǵannan úziliske deıingi uzaqtyǵy;
30) oqý júktemesi – árbir jas toby úshin oqý saǵattarymen ólshenetin oqý-tárbıe úderisine oqýshylar men tárbıelenýshilerdiń qatysýynyń normalanatyn jıyntyǵy;
31) oqýshylar men tárbıelenýshilerdiń oqý júktemesi, sabaq i bilim berýdiń memlekettik jalpyǵa mindetti standarttary, sanıtarlyq-epıdemıologıalyq qaǵıdalar men normalar, densaýlyq saqtaý jáne bilim berý organdarynyń oqý josparlary men usynymdary negizinde daıyndalǵan bilim berý uıymdary bekitetin erejelermen aıqyndalady;
32) oqý quraly – tıisti oqý baǵdarlamasynyń belgili bir páni boıynsha materıaly mazmundanatyn oqýshylar men tárbıelenýshilerge arnalǵan ádebıet;
33) ońtaıly mıkroklımattyq jaǵdaı – balalarǵa uzaq jáne júıeli áser etý kezinde termorettegish tetikteriniń kómeginsiz organızmniń qalypty jylýy jaǵdaıyn saqtaýdy qamtamasyz etetin mıkroklımattyń sandyq kórsetkishteriniń úılesimdigi;
34) ortasyna ornalastyrý – jıhaz ben jabdyqty úı-jaıdyń ortasynda toppen ornalastyrý;
35) ochko – lıterde, stereo úlgide dóńbek jaǵynda bederli áripterdi nemese belgilerdi basyp shyǵaratyn bet;
36) perımetrlik ornalastyrý – jıhazdardy, jabdyqtardy qabyrǵaǵa (perımetr boıynsha) jaqyn ornalastyrý;
37) petıt – 8 pýnktke (3 mm jýyq) sáıkes keletin tıpografıalyq qarip, kegl (ólshem);
38) rekreasıa – úzilis kezinde jáne sabaqtan bos ýaqytta oqýshylardyń demalýyna jáne kúshin qalpyna keltirýge arnalǵan úı-jaı;
39) rýhanı (dinı) bilim berý uıymdary – dinı qyzmetkerlerdi daıarlaýdyń kásiptik bilim berý baǵdarlamalaryn iske asyratyn oqý orny;
40) saqtaý merzimi – tamaq óniminiń normatıvtik qujattarda kórsetilgen ózderiniń barlyq qasıetterin saqtaıtyn, belgilengen sharttardy saqtaý kezeńi;
41) sanıtarıalyq - aýlalyq qondyrǵylar (SAQ) – jerústi bóligi men qazylǵan shuńqyry bar, ǵımarattan keminde 25 metr (budan ári – m) qashyqtyqta, obektiniń aýmaǵynda ornalasqan kárizdenbegen dárethana. Jerústi úı-jaılaryn tyǵyz bir birine tyǵyz jalǵasqan materıaldarmen (taqtaılarmen, kirpishtermen, bloktarmen) jasaıdy. Shuńqyr sý ótkizbeıtin materıaldan jasalady. Shuńqyrdyń tereńdigi jerasty sýynyń deńgeıine baılanysty, biraq 3 metrden aspaıdy;
42) sábıler úıi – jetim balalardy jáne ata-anasynyń qamqorlyǵynsyz qalǵan balalardy, nekesiz jas analardan týǵan balalardy, sondaı-aq aqyl-esi men dene bitimi kemtar balalardy tárbıeleýge jáne olarǵa medısınalyq kómek kórsetýge arnalǵan memlekettik mekeme;
43) septık – sarqyndy suıyqtyq aǵyp ótetin bir nemese birneshe kamerany qamtıtyn, kóldeneń úlgidegi jer astyndaǵy tundyrǵysh retinde shaǵyn kólemdegi turmystyq sarqyndy sýdy tazalaýǵa arnalǵan qurylys;
44) sport obektileri – balalar jáne jasóspirimdermen emdeý-saýyqtyrý, dene shynyqtyrý-saýyqtyrý, oqý-tárbıelik jumystardy jáne bos ýaqytty mádenı uıymdastyratyn jáne júzege asyratyn uıymdar;
45) synyptardyń tolyqtyrylýy – bul oqý synybynyń úı-jaıynyń aýdanyna qatysty synyptaǵy oqýshylardyń sany;
46) taýar kórshilestigi – taýardyń sapasyna áser etetin lastanýyn jáne bógde ıisterdiń sińýin boldyrmaıtyn, shıki jáne daıyn ónimderdiń birge saqtalýyna jáne ótkizýine jol bermeıtin jaǵdaılar;
47) tańerteńgi súzgi – ınfeksıalyq aýrýdyń ákelinýiniń aldyn alýǵa baǵyttalǵan profılaktıkalyq medısınalyq is-sharalar;
48) tez buzylatyn tamaq ónimderi – qatań reglamenttelgen merzim ishinde tasymaldaýdyń, saqtaýdyń jáne ótkizýdiń arnaıy talaptaryn qajet etetin tamaq ónimderi;
49) tehnologıalyq jabdyq – óndiris jumysy úshin qajetti mehanızmderdiń, mashınalardyń, qurylǵylardyń, quraldardyń jıyntyǵy;
50) tabıǵı jaryqtandyrý koefısıenti (budan ári – TJK) – úı-jaıdy tabıǵı jaryqtandyrýdyń normalanatyn kórsetkishi;
51) utymdy tamaqtaný – tamaqtanýdyń fızıologıalyq jáne jas erekshelik normalaryn eskere otyryp, teńestirilgen tamaqtandyrý;
52) toptyq bólik – bir toptaǵy balalardy mektepke deıingi tárbıeleýdi jáne oqytýdy uıymdastyrýǵa arnalǵan úı-jaılardyń jıyntyǵy;
53) toptyń jınaqtalýy – toptaǵy balalardyń normalanatyn sany;
54) túsirý orny – azyq-túlik shıkizattaryn jáne tamaq ónimderin qabyldaıtyn oryn;
55) forzas – eki tórt bettik paraq, onyń bireýi kitap blogynyń birinshi paraǵyn muqabanyń aldyńǵy jaǵymen biriktiredi, al ekinshisi – bloktyń sońǵy paraǵyn artqy betimen qosady;
56) halyqtyń az qozǵalatyn toptary – kreslo-arbalarmen jáne/nemese basqa da qosalqy quraldardyń kómegimen qozǵalatyn, tirek-qozǵalys apparaty buzylǵan jáne onymen aýyratyn múgedekter, sondaı-aq alyp júrýshiniń kómegimen qozǵalatyn, nashar kóretin jáne / nemese kózi kórmeıtin azamattar;
57) shaǵyn mektepke deıingi bilim berý uıymdary (shaǵyn ortalyqtar) – syıymdylyǵy 3 topqa deıin, jeke turǵan ǵımaratta, kóp páterli turǵyn úıde, sondaı-aq ishine - japsarlas salynǵan úı-jaılarda ornalasqan mektepke deıingi bilim berý uıymdary;
58) shmýs-tıtýl — jeke, taza, mátinsiz, ádette taq sandy bettegi oqýlyq bóliminiń taqyryby (aıdary);
59) kárip garnıtýrasy – ártúrli keglderi (ólshemderi) bar, biraq ochkolarynyń sýretteri birdeı káripter jıyntyǵy.
«Altyn dán» balabaqshasy meńgerýshisi
Kýlshat Bespaeva
Memlekettik sanıtarıalyq-epıdemıologıalyq qaǵıdalarda mynadaı uǵymdar paıdalanylady:
1) bilim berýdiń mektepke deıingi uıymdary - Qazaqstan Respýblıkasynyń zańdaryna, mektepke deıingi tárbıeleý jáne oqytýdyń memlekettik jalpy bilim berý standarttary negizinde ázirlengen baǵdarlamalar men oqý josparlaryna sáıkes tárbıe-bilim berý qyzmetin júzege asyratyn, sondaı-aq qosymsha saýyqtyrý jáne zańnamada kózdelgen basqa da qyzmetterdi kórsetetin jeke jáne zańdy tulǵalar;
2) bilim berýdiń jalpy tıptegi mektepke deıingi uıymdary – syıymdylyǵy 4-ten bastap 12-ge deıin top bolatyn, erejege saı óziniń tárbıelenýshileriniń turaqty kontıngentine pedagogıkalyq jáne medısınalyq qyzmet kórsetetin jáne jeke turǵan ǵımaratta ornalasatyn mektepke deıingi uıymdar;
3) shaǵyn mektepke deıingi bilim berý uıymdary (shaǵyn ortalyqtar) – syıymdylyǵy 3 topqa deıingi, erejege saı jeke turǵan ǵımaratta, kóp páterli turǵyn úıde, sondaı-aq qurylǵan-japsarlas úı-jaılarda ornalasatyn mektepke deıingi uıymdar;
4) toptyq bólik – bir toptyń balalaryna arnalǵan úı-jaı jıyntyǵy;
5) toptyń jınaqtalýy – toptaǵy balalardyń normalanatyn sany;
6) kún tártibi – balalarǵa arnalǵan belgilengen kún tártibi;
7) tańerteńgi súzgi - ınfeksıalyq aýrýlardyń ákelinýiniń aldyn alýǵa baǵyttalǵan profılaktıkalyq medısınalyq is-sharalar;
8) dene tárbıesi - adamnyń densaýlyǵyn nyǵaıtýǵa jáne dene qabiletin damytýǵa baǵyttalǵan qyzmet salasy;
9) tıimdi tamaqtandyrý – tamaqtanýdyń fızıologıalyq jáne jas normalaryn eskere otyryp, balanstalǵan tamaqtandyrý;
10) brakeraj – organoleptıkalyq kórsetkishter boıynsha tamaq ónimderiniń jáne daıyn taǵamnyń sapasyn baǵalaý;
11) ızolátor - naýqasty oqshaýlaýǵa arnalǵan úı-jaı;
12) ınsolásıa - úı-jaıdy gıgıenalyq baǵalaý úshin kún radıasıasyn normalaıtyn kórsetkish;
13) tabıǵı jaryqtandyrý koefısıenti (budan ári - TJK) – úı-jaıdy tabıǵı jaryqtandyrýdy normalaıtyn kórsetkish;
14) klımattyq aımaq – klımattyq belgileri (temperatýra, ylǵaldylyq) boıynsha bólinetin aýmaq;
15) septık – aǵyndy suıyqtyq aǵyp ótetin bir nemese birneshe kameradan turatyn kóldeneń tıptegi jer astyndaǵy tundyrǵysh retinde shaǵyn kólemdegi turmystyq aǵyndy sýdy tazalaýǵa arnalǵan qurylys;
16) dezınfeksıalaý quraldary – qorshaǵan orta obektilerinde ınfeksıalyq aýrýlar qozdyrǵyshtaryn joıý úshin qoldanylatyn hımıalyq zattar.
1) shaǵyn jınaqtalǵan mektep – oqýshylar kontıngenti az, birikken synyp-jıyndary jáne oqý sabaqtaryn uıymdastyrýdyń erekshe túri bar jalpy bilim berý mektebi;
2) arnaıy kıim – shıkizattardy, qosymsha materıaldardy jáne daıyn ónimdi mehanıkalyq bólshekterden, mıkroorganızmderden jáne basqa da lastanýdan qorǵaýǵa arnalǵan personaldyń qorǵanysh kıiminiń jıyny;
3) brakeraj – organoleptıkalyq kórsetkishter boıynsha tamaq ónimderiniń jáne daıyn tamaqtardyń sapasyn baǵalaý;
4) gımnazıa – oqýshylardyń beıimdiligi men qabilettiligine baılanysty bastaýysh, negizgi orta jáne gýmanıtarlyq salalar boıynsha jalpy orta bilimniń jalpy bilim beretin oqý baǵdarlamalaryn iske asyratyn oqý orny;
5) daıyndaý bólmesi – azyq-túlik shıkizattaryn daıyndaý jáne jartylaı fabrıkattardy óńdeý júrgiziletin úı-jaı;
6) daıyndaý aldyndaǵy bólme – jartylaı fabrıkattardan daıyn tamaq ónimin daıyndaýdy júzege asyratyn úı-jaı;
7) dene tárbıesi – adamnyń densaýlyǵyn nyǵaıtýǵa jáne dene kúshi qabiletin damytýǵa baǵyttalǵan qyzmet salasy;
8) jalpy bilim berý mektebi – árqaısysy jeke qyzmet isteı alatyn, bastaýysh, negizgi jáne joǵary úsh deńgeıdi qamtıtyn negizgi jáne qosymsha jalpy bilim berý baǵdarlamalaryn iske asyratyn orta bilim beretin oqý orny;
9) jartylaı fabrıkattar – aldyn ala jylýmen óńdeýge daıyndalǵan shıki tamaq ónimderi;
10) jaramdylyq merzimi – tamaq ónimin shyǵarý (daıyndaý), aınalysy úderisteriniń (satylarynyń) sharttary saqtalǵan kezde merzimi ótkenshe tamaq ónimin maqsaty boıynsha paıdalaný úshin qaýipsiz bolyp sanalatyn kezeń;
11) jetim balalar men ata-anasynyń qamqorlyǵynsyz qalǵan balalarǵa arnalǵan bilim berý uıymdary – jetim balalarǵa, ata-anasynyń qamqorlyǵynsyz qalǵan balalarǵa turatyn oryndar bere otyryp, tárbıeleý men bilim berý úshin qolaıly jaǵdaı jasalatyn bilim berý júıesiniń memlekettik mekemesi;
12) jıyntyq oqý júktemesi – fakúltatıvtik jáne seksıalyq sabaqtardy, úıirmelerdi ótkizýge bólinetin saǵattary bar oqý saǵattarynyń jıyntyǵy;
13) ınsolásıa – úı-jaıdy gıgıenalyq baǵalaý úshin kún radıasıasynyń normalanatyn kórsetkishi;
14) ınternat uıymdary – turatyn oryn bere otyryp, belgili bir sanattaǵy adamdardyń bilim alý quqyǵyna memlekettik kepildikti qamtamasyz etetin bilim berý uıymdary;
15) ınterlınáj – kitaptaǵy jáne basqa da baspa basylymdaryndaǵy eki jol arasyndaǵy aralyq, ashyq jer;
16) kámeletke tolmaǵan balalardy beıimdeý ortalyqtary (budan ári – KBBO);
17) qajý – jumysqa qabilettiliktiń, organızmniń fýnksıonaldyq múmkindiginiń ýaqytsha tómendeý jaǵdaıy;
18) qatarlastyryp ornalastyrý – jıhazdar men jabdyqtardy úı-jaıdyń ortasynda, birinen keıin birin qatar ornalastyrý;
19) kegl (kegel) – áriptiń bıiktigin (ochko) jáne onyń astyńǵy jáne ústińgi bos aralyǵyn qosa alǵandaǵy qarip ólshemi, pýnktpen ólshenedi – 1 pýnkt 0,376 mıllımetrge teń (budan ári – mm);
20) klımattyq aımaq – klımattyq belgileri (temperatýra, ylǵaldylyq) boıynsha bólinetin aýmaq;
21) qoǵamdyq tamaqtaný – tamaq ónimderin óndirýmen, qaıta óńdeýmen, ótkizýmen jáne tutynýdy uıymdastyrýmen baılanysty qyzmet;
22) balalarǵa qosymsha bilim berý mekemeleri – balalar men jasóspirimderdiń jeke tulǵasyn damytýdyń, densaýlyǵyn nyǵaıtýdyń jáne kásibin ózi belgileýdiń, shyǵarmashylyq eńbeginiń, olardyń jalpy mádenıetin qalyptastyrýdyń, jeke tulǵany qoǵamdaǵy ómirge beıimdeýdiń, bos ýaqytyn paıdaly ótkizýdi uıymdastyrýdyń qajetti jaǵdaılaryn qamtamasyz etýge arnalǵan mektepten tys mekeme;
23) kúni – balalar men jasóspirimderge arnalǵan tárbıeleý men bilim berý uıymdaryndaǵy belgilengen kún tártibi;
24) lıtera – dóńbek jaǵynda bederli árip, san nemese belgi beınelengen tıpografıalyq qorytpadan, aǵash nemese plasmassadan jasalǵan tik buryshty shaǵyn bileý;
25) lıseı – oqýshylardyń beıimdilikteri men qabiletterine sáıkes tereńdetip, beıindi, saralap oqytýdy kózdeıtin negizgi jáne qosymsha jalpy bilim berý baǵdarlamalaryn iske asyratyn orta bilim beretin oqý orny;
26) mektepke deıingi tárbıeleý men oqytý uıymy (budan ári – MDTOU) – mektepke deıingi jastaǵy balalar úshin qyzmettiń erekshe túrlerin esepke ala otyryp, mektepke deıingi tárbıeleý men oqytýdyń bilim berý baǵdarlamalaryn iske asyratyn, sondaı-aq qosymsha saýyqtyrý jáne zańnamada kózdelgen basqa da qyzmetterdi kórsetetin, syıymdylyǵy 4-ten 12-ge deıin toptar bolatyn mektepke deıingi uıymdar;
27) mektep aldy synyptary – jalpy bilim beretin mektepterde bes, alty jastaǵy balalardy tegin mindetti mektep aldy daıarlaý júrgiziletin synyptar;
28) mektep oqýlyǵy – naqty bilim salasyndaǵy materıal qazirgi zamanǵy ǵylym men mádenıettiń deńgeıinde júıeli túrde beriletin oqýshylarǵa arnalǵan kitap;
29) oqý saǵaty – tehnıkalyq jáne kásiptik bilim berý uıymdary úshin sabaqtyń (jattyǵýdyń) nemese dáristerdiń sabaq bastalǵannan úziliske deıingi uzaqtyǵy;
30) oqý júktemesi – árbir jas toby úshin oqý saǵattarymen ólshenetin oqý-tárbıe úderisine oqýshylar men tárbıelenýshilerdiń qatysýynyń normalanatyn jıyntyǵy;
31) oqýshylar men tárbıelenýshilerdiń oqý júktemesi, sabaq i bilim berýdiń memlekettik jalpyǵa mindetti standarttary, sanıtarlyq-epıdemıologıalyq qaǵıdalar men normalar, densaýlyq saqtaý jáne bilim berý organdarynyń oqý josparlary men usynymdary negizinde daıyndalǵan bilim berý uıymdary bekitetin erejelermen aıqyndalady;
32) oqý quraly – tıisti oqý baǵdarlamasynyń belgili bir páni boıynsha materıaly mazmundanatyn oqýshylar men tárbıelenýshilerge arnalǵan ádebıet;
33) ońtaıly mıkroklımattyq jaǵdaı – balalarǵa uzaq jáne júıeli áser etý kezinde termorettegish tetikteriniń kómeginsiz organızmniń qalypty jylýy jaǵdaıyn saqtaýdy qamtamasyz etetin mıkroklımattyń sandyq kórsetkishteriniń úılesimdigi;
34) ortasyna ornalastyrý – jıhaz ben jabdyqty úı-jaıdyń ortasynda toppen ornalastyrý;
35) ochko – lıterde, stereo úlgide dóńbek jaǵynda bederli áripterdi nemese belgilerdi basyp shyǵaratyn bet;
36) perımetrlik ornalastyrý – jıhazdardy, jabdyqtardy qabyrǵaǵa (perımetr boıynsha) jaqyn ornalastyrý;
37) petıt – 8 pýnktke (3 mm jýyq) sáıkes keletin tıpografıalyq qarip, kegl (ólshem);
38) rekreasıa – úzilis kezinde jáne sabaqtan bos ýaqytta oqýshylardyń demalýyna jáne kúshin qalpyna keltirýge arnalǵan úı-jaı;
39) rýhanı (dinı) bilim berý uıymdary – dinı qyzmetkerlerdi daıarlaýdyń kásiptik bilim berý baǵdarlamalaryn iske asyratyn oqý orny;
40) saqtaý merzimi – tamaq óniminiń normatıvtik qujattarda kórsetilgen ózderiniń barlyq qasıetterin saqtaıtyn, belgilengen sharttardy saqtaý kezeńi;
41) sanıtarıalyq - aýlalyq qondyrǵylar (SAQ) – jerústi bóligi men qazylǵan shuńqyry bar, ǵımarattan keminde 25 metr (budan ári – m) qashyqtyqta, obektiniń aýmaǵynda ornalasqan kárizdenbegen dárethana. Jerústi úı-jaılaryn tyǵyz bir birine tyǵyz jalǵasqan materıaldarmen (taqtaılarmen, kirpishtermen, bloktarmen) jasaıdy. Shuńqyr sý ótkizbeıtin materıaldan jasalady. Shuńqyrdyń tereńdigi jerasty sýynyń deńgeıine baılanysty, biraq 3 metrden aspaıdy;
42) sábıler úıi – jetim balalardy jáne ata-anasynyń qamqorlyǵynsyz qalǵan balalardy, nekesiz jas analardan týǵan balalardy, sondaı-aq aqyl-esi men dene bitimi kemtar balalardy tárbıeleýge jáne olarǵa medısınalyq kómek kórsetýge arnalǵan memlekettik mekeme;
43) septık – sarqyndy suıyqtyq aǵyp ótetin bir nemese birneshe kamerany qamtıtyn, kóldeneń úlgidegi jer astyndaǵy tundyrǵysh retinde shaǵyn kólemdegi turmystyq sarqyndy sýdy tazalaýǵa arnalǵan qurylys;
44) sport obektileri – balalar jáne jasóspirimdermen emdeý-saýyqtyrý, dene shynyqtyrý-saýyqtyrý, oqý-tárbıelik jumystardy jáne bos ýaqytty mádenı uıymdastyratyn jáne júzege asyratyn uıymdar;
45) synyptardyń tolyqtyrylýy – bul oqý synybynyń úı-jaıynyń aýdanyna qatysty synyptaǵy oqýshylardyń sany;
46) taýar kórshilestigi – taýardyń sapasyna áser etetin lastanýyn jáne bógde ıisterdiń sińýin boldyrmaıtyn, shıki jáne daıyn ónimderdiń birge saqtalýyna jáne ótkizýine jol bermeıtin jaǵdaılar;
47) tańerteńgi súzgi – ınfeksıalyq aýrýdyń ákelinýiniń aldyn alýǵa baǵyttalǵan profılaktıkalyq medısınalyq is-sharalar;
48) tez buzylatyn tamaq ónimderi – qatań reglamenttelgen merzim ishinde tasymaldaýdyń, saqtaýdyń jáne ótkizýdiń arnaıy talaptaryn qajet etetin tamaq ónimderi;
49) tehnologıalyq jabdyq – óndiris jumysy úshin qajetti mehanızmderdiń, mashınalardyń, qurylǵylardyń, quraldardyń jıyntyǵy;
50) tabıǵı jaryqtandyrý koefısıenti (budan ári – TJK) – úı-jaıdy tabıǵı jaryqtandyrýdyń normalanatyn kórsetkishi;
51) utymdy tamaqtaný – tamaqtanýdyń fızıologıalyq jáne jas erekshelik normalaryn eskere otyryp, teńestirilgen tamaqtandyrý;
52) toptyq bólik – bir toptaǵy balalardy mektepke deıingi tárbıeleýdi jáne oqytýdy uıymdastyrýǵa arnalǵan úı-jaılardyń jıyntyǵy;
53) toptyń jınaqtalýy – toptaǵy balalardyń normalanatyn sany;
54) túsirý orny – azyq-túlik shıkizattaryn jáne tamaq ónimderin qabyldaıtyn oryn;
55) forzas – eki tórt bettik paraq, onyń bireýi kitap blogynyń birinshi paraǵyn muqabanyń aldyńǵy jaǵymen biriktiredi, al ekinshisi – bloktyń sońǵy paraǵyn artqy betimen qosady;
56) halyqtyń az qozǵalatyn toptary – kreslo-arbalarmen jáne/nemese basqa da qosalqy quraldardyń kómegimen qozǵalatyn, tirek-qozǵalys apparaty buzylǵan jáne onymen aýyratyn múgedekter, sondaı-aq alyp júrýshiniń kómegimen qozǵalatyn, nashar kóretin jáne / nemese kózi kórmeıtin azamattar;
57) shaǵyn mektepke deıingi bilim berý uıymdary (shaǵyn ortalyqtar) – syıymdylyǵy 3 topqa deıin, jeke turǵan ǵımaratta, kóp páterli turǵyn úıde, sondaı-aq ishine - japsarlas salynǵan úı-jaılarda ornalasqan mektepke deıingi bilim berý uıymdary;
58) shmýs-tıtýl — jeke, taza, mátinsiz, ádette taq sandy bettegi oqýlyq bóliminiń taqyryby (aıdary);
59) kárip garnıtýrasy – ártúrli keglderi (ólshemderi) bar, biraq ochkolarynyń sýretteri birdeı káripter jıyntyǵy.
You Might Also Like
-
Zertteý maqsaty. Aloe ósimdigin zertteı otyryp emdik erekshelikterin tıimdi paıdalaný jáne nasıhattaý.
