Molekýla kınetıkalyq teorıanyń negizgi erejeleri, jáne olardy tájirıbelik negizdeý
Kúni___________ Páni: Fızıka Oqý toby: 1 «a», «b», «v» Sabaq reti ______
Sabaqtyń taqyryby: Molekýla kınetıkalyq teorıanyń negizgi erejeleri, jáne olardy tájirıbelik negizdeý.
Sabaqtyń maqsaty:
1. Bilimdilik: Oqýshylarǵa gazdardyń MKT negizgi qaǵıdalary, zat qurylysy týraly onyń erekshelikterin túsindirý.
2. Damytýshylyq: MKT negizderin oqyp – úırenýde oqýshylardyń logıkalyq oılaý júıesin damytý, júıeli túrde oılaýǵa, izdenýge baǵyttaý.
3. Tárbıelik: Ómirdiń barlyq aǵymy fızıkalyq zańdylyqqa qatysty ekendigin kórsetý. Oqýshylardy eńbektene, izdene bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas
Sabaqtyń ádisi: Túsindirmeli baıandaý, suraq - jaýap.
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, proektor, slaıd
Pánaralyq, pánishilik baılanys: fızıka 9 synyp
Sabaq barysy.
İ. Uıymdastyrý kezeńi
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý
İİİ. Jańa sabaqty túsindirý
IV. Jańa sabaqty bekitý
V. Úıge tapsyrma berý
VI. Qorytyndylaý, baǵalaý
İ Uıymdastyrý kezeńi.
a) oqýshylardy túgendeý
á) topty ekige bólý
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý:
Blıs - týrnır
1topqa suraq:
1. Zattyń agregattyq kúılerin ata? (qatty, suıyq, gaz)
2. Suıyq pen gazǵa ortaq qasıet qandaı? (formasyn saqtamaıdy)
3. Suıyqtar syǵyla ma álde gazdar syǵyla ma? (gazda)
4. Bir qalypty atmosferalyq qysymnyń máni? (105 PA)
5. Zattyń gaz kúıine tán qandaı qasıet? (Pishini men kólemin saqtamaıdy)
6. Suıyqtyń eń kishkentaı bólshegi qalaı atalady? (tamshy)
7. Bar joǵyn bilmeısiń, onsyz ómir súrmeısiń (aýa)
8. Aspandaǵy alyp top, jarqyraıdy jaryq bop (kún)
9. Ideal suıyq dep qandaı suıyqty aıtady? (İshki úıkelis kúshterin eskermeıtin suıyqtyq)
2 topqa suraq
1. Atmosferalyq qysymdy ólsheıtin qural? (barometr)
2. Lamınarlyq aǵys dep qandaı aǵysty aıtady? (Suıyq bólshekteriniń jyldamdyqtarynyń barlyq jerde tútik boıymen baǵyttalǵan jáne suıyqtyń sılındr túrindegi tútikpen qozǵalysy)
3. Ár túrli qımalary bar kóldeneń qubyrdan aǵyp jatqan suıyqtyń jyldamdyǵy qaı jerde joǵary bolady? (dıametri kishi qımada)
4. Sýdyń hımıalyq formýlasyn aıt (N20)
5. Sýdyń úsh agregattyq kúıin aıt. (Muz, sý, bý)
6. 1 tonna maqta aýyr ma, álde 1 tonna temir aýyr ma? (Teń bolady)
7. Sandyqqa neni tyǵyp qoıýǵa bolmaıdy? (jaryq)
8. Dúnıe júzinde kóp taraǵan suıyq (sý)
9. Bernýllı teńdeýin jazý (p+Pgh+pv2/2=const)
Jańa sabaq túsindirý.
Fızıkada 18 ǵasyrdyń basynda zattardyń tabıǵaty týraly birneshe kózqaras boldy. Osy kezde ǵalymdar kóptegen eńbekter jazdy. Onyń ishinde orystyń kórnekti uly aǵartýshysy M. V Lomonosovtyń da eńbekteri boldy. Ol barlyq deneler óte usaq materıaldyq bólshekterden nemese olardan turatyn irileý bólshekterden turady dep eseptedi. Ol zattyń úsh kúıiniń erekshelikterin túsindirdi.
Sonymen molekýla degenimiz zattardyń negizgi hımıalyq qasıetterin ıelenýshi eń kishi elektrlik beıtarap bólshek. Ol atomdardan turady. Atomdar degenimiz molekýlalar quralatyn eń usaq bólinbeıtin bólshek.
Bir zattyń molekýlalary bir birinen aınymaıdy, ár túrli zattardyń molekýlalary óziniń qurylymymen, qurlysymen ıaǵnı atomdyrynyń sanymen jáne túrimen erekshelenedi.
Molekýla kınetıkalyq teorıanyń negizderine úles qosqan ǵalymdar:
Qazirgi ýaqytta atomdyq molekýlalyq ilimniń shynaıylyǵy kóptegen tájirıbelerdiń negizinde dáleldendi. Sondyqtan ǵylymı molekýlaly kınetıkalyq teqrıa tolyǵymen moıyndaldy.
Zattardyń qurylysy týraly molekýlaly kınetıkalyq teorıanyń (MKT) negizgi qaǵıdalary mynalar:
1. Kez kelgen zat óte usaq bólshekterden arasynda bos aralyqtar bar molekýlalardan nemese atomdardan turady.
2. Molekýlalar men atomdar árqashanda úzdiksiz beı bereket, retsiz qozǵalysta bolady.
3. Molekýlalar (atomdar) arasynda tartylys jáne tebý kúshteri áreket etedi.
Zattar qurylysynyń MKT negizgi qaǵıdalaryn rastaıtyn kóptegen baqylaýlar men tájirıbelerdi júzege asyrýǵa bolady.
Jańa sabaqty bekitý suraqtary:
1. Zat qurylysy týraly qandaı túsinikter boldy?
2. Tabıǵattaǵy barlyq zatatrdyń alýan túrliligin ejelgi grek fılosoftary qalaı túsindirdi?
3. MKT negizgi qaǵıdalary qalaı aıtylady?
4. Molekýla degenimiz ne?
5. Atom dep neni ataıdy?
«Adasqan áripter» oıyny (2 MIN)
1. ASSENDIG - GASSENDI
2. KRITMODE - DEMOKRIT
3. PIEKÝR - EPIKÝR
4. IýTONN - NÚTON
5. ÝKRESIIL – LÝKRESII
Úıge tapsyrma: § 20 Zattardyń qurylysyna kózqaras. Molekýla kınetıkalyq teorıanyń negizgi qaǵıdalary taqyrybyn oqyp kelý.
Paıdalanylǵan ádebıetter: 1. Fızıka – 10 oqýlyǵy. 2. Fızıka kýrsy 3. MF, FA jýrnaldary.
Sabaqtyń tolyq nusqasyn júkteý
Sabaqtyń taqyryby: Molekýla kınetıkalyq teorıanyń negizgi erejeleri, jáne olardy tájirıbelik negizdeý.
Sabaqtyń maqsaty:
1. Bilimdilik: Oqýshylarǵa gazdardyń MKT negizgi qaǵıdalary, zat qurylysy týraly onyń erekshelikterin túsindirý.
2. Damytýshylyq: MKT negizderin oqyp – úırenýde oqýshylardyń logıkalyq oılaý júıesin damytý, júıeli túrde oılaýǵa, izdenýge baǵyttaý.
3. Tárbıelik: Ómirdiń barlyq aǵymy fızıkalyq zańdylyqqa qatysty ekendigin kórsetý. Oqýshylardy eńbektene, izdene bilýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas
Sabaqtyń ádisi: Túsindirmeli baıandaý, suraq - jaýap.
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, proektor, slaıd
Pánaralyq, pánishilik baılanys: fızıka 9 synyp
Sabaq barysy.
İ. Uıymdastyrý kezeńi
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý
İİİ. Jańa sabaqty túsindirý
IV. Jańa sabaqty bekitý
V. Úıge tapsyrma berý
VI. Qorytyndylaý, baǵalaý
İ Uıymdastyrý kezeńi.
a) oqýshylardy túgendeý
á) topty ekige bólý
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý:
Blıs - týrnır
1topqa suraq:
1. Zattyń agregattyq kúılerin ata? (qatty, suıyq, gaz)
2. Suıyq pen gazǵa ortaq qasıet qandaı? (formasyn saqtamaıdy)
3. Suıyqtar syǵyla ma álde gazdar syǵyla ma? (gazda)
4. Bir qalypty atmosferalyq qysymnyń máni? (105 PA)
5. Zattyń gaz kúıine tán qandaı qasıet? (Pishini men kólemin saqtamaıdy)
6. Suıyqtyń eń kishkentaı bólshegi qalaı atalady? (tamshy)
7. Bar joǵyn bilmeısiń, onsyz ómir súrmeısiń (aýa)
8. Aspandaǵy alyp top, jarqyraıdy jaryq bop (kún)
9. Ideal suıyq dep qandaı suıyqty aıtady? (İshki úıkelis kúshterin eskermeıtin suıyqtyq)
2 topqa suraq
1. Atmosferalyq qysymdy ólsheıtin qural? (barometr)
2. Lamınarlyq aǵys dep qandaı aǵysty aıtady? (Suıyq bólshekteriniń jyldamdyqtarynyń barlyq jerde tútik boıymen baǵyttalǵan jáne suıyqtyń sılındr túrindegi tútikpen qozǵalysy)
3. Ár túrli qımalary bar kóldeneń qubyrdan aǵyp jatqan suıyqtyń jyldamdyǵy qaı jerde joǵary bolady? (dıametri kishi qımada)
4. Sýdyń hımıalyq formýlasyn aıt (N20)
5. Sýdyń úsh agregattyq kúıin aıt. (Muz, sý, bý)
6. 1 tonna maqta aýyr ma, álde 1 tonna temir aýyr ma? (Teń bolady)
7. Sandyqqa neni tyǵyp qoıýǵa bolmaıdy? (jaryq)
8. Dúnıe júzinde kóp taraǵan suıyq (sý)
9. Bernýllı teńdeýin jazý (p+Pgh+pv2/2=const)
Jańa sabaq túsindirý.
Fızıkada 18 ǵasyrdyń basynda zattardyń tabıǵaty týraly birneshe kózqaras boldy. Osy kezde ǵalymdar kóptegen eńbekter jazdy. Onyń ishinde orystyń kórnekti uly aǵartýshysy M. V Lomonosovtyń da eńbekteri boldy. Ol barlyq deneler óte usaq materıaldyq bólshekterden nemese olardan turatyn irileý bólshekterden turady dep eseptedi. Ol zattyń úsh kúıiniń erekshelikterin túsindirdi.
Sonymen molekýla degenimiz zattardyń negizgi hımıalyq qasıetterin ıelenýshi eń kishi elektrlik beıtarap bólshek. Ol atomdardan turady. Atomdar degenimiz molekýlalar quralatyn eń usaq bólinbeıtin bólshek.
Bir zattyń molekýlalary bir birinen aınymaıdy, ár túrli zattardyń molekýlalary óziniń qurylymymen, qurlysymen ıaǵnı atomdyrynyń sanymen jáne túrimen erekshelenedi.
Molekýla kınetıkalyq teorıanyń negizderine úles qosqan ǵalymdar:
| Ashqan ǵalym | Ýaqyty | Qaı eldiń ǵalymy | Eńbegi |
| Tıt Lýkresıı Kar | İ ǵasyr | Rım | Zattardyń tegi jaıly |
| Demokrıt | V ǵasyr | Grekıa | Atomıstıkalyq ilim |
| Epıkýr | V ǵasyr | Grekıa | Atomıstıkalyq ilim |
| Gassendı | XVIII ǵasyr | Fransıa | Atomıstıkalyq ilim |
| Lomonosov | XVIII ǵasyr | Rossıa | MKT jasady |
Zattardyń qurylysy týraly molekýlaly kınetıkalyq teorıanyń (MKT) negizgi qaǵıdalary mynalar:
1. Kez kelgen zat óte usaq bólshekterden arasynda bos aralyqtar bar molekýlalardan nemese atomdardan turady.
2. Molekýlalar men atomdar árqashanda úzdiksiz beı bereket, retsiz qozǵalysta bolady.
3. Molekýlalar (atomdar) arasynda tartylys jáne tebý kúshteri áreket etedi.
Zattar qurylysynyń MKT negizgi qaǵıdalaryn rastaıtyn kóptegen baqylaýlar men tájirıbelerdi júzege asyrýǵa bolady.
Jańa sabaqty bekitý suraqtary:
1. Zat qurylysy týraly qandaı túsinikter boldy?
2. Tabıǵattaǵy barlyq zatatrdyń alýan túrliligin ejelgi grek fılosoftary qalaı túsindirdi?
3. MKT negizgi qaǵıdalary qalaı aıtylady?
4. Molekýla degenimiz ne?
5. Atom dep neni ataıdy?
«Adasqan áripter» oıyny (2 MIN)
1. ASSENDIG - GASSENDI
2. KRITMODE - DEMOKRIT
3. PIEKÝR - EPIKÝR
4. IýTONN - NÚTON
5. ÝKRESIIL – LÝKRESII
Úıge tapsyrma: § 20 Zattardyń qurylysyna kózqaras. Molekýla kınetıkalyq teorıanyń negizgi qaǵıdalary taqyrybyn oqyp kelý.
Paıdalanylǵan ádebıetter: 1. Fızıka – 10 oqýlyǵy. 2. Fızıka kýrsy 3. MF, FA jýrnaldary.
Sabaqtyń tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
-
Balabaqshada qoldanylatyn tıimdi tehnologıalar
-
Kúni___________ Páni: Fızıka Oqý toby: 1 «a», «b», «v» Sabaq reti ______
