InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: §49 Mýtasıalyq ózgergishtik

Sabaqtyń maqsaty
Bilimdilik: Oqýshylarǵa mýtasıalyq ózgergishtik bilimderin uǵyndyrý týraly túsinik berý, olardyń mańyzyna qyzmeti toqtalyp ótý.
Damytýshylyq: Oqýshylarǵa mýtasıalyq ózgergishtik jáne olardyń mańyzdylyǵyn ashý, bilimderin jetildirý, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý, bilimderin shyńdaý.
Tárbıelik: Oqýshylarǵa túrli oıyn elementin paıdalanyp oıyn erkin jetkizýge, ashyq aıtýǵa, adamgershilik, estetıkalyq tárbıe berý.

Sabaqtyń tıpi: Dástúrli
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq
Sabaqtyń ótý ádisi: STO elementteri, aýyzsha, baıandaý, suraq jaýap,
Sabaqtyń kórnekiligi: Keste, sýret, mýláj, elektrondy oqýlyq, ınteraktıvti taqta, tirek – syzba.
Sabaqtyń pán aralyq baılanysy: Geografıa, hımıa.

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
Sálemdesý, túgeldeý oqýshy nazaryn sabaqqa aýdarý, synypty qalypqa keltirý.

İİ. Úı tapsyrmasyn suraý.
1. Bilim baspaldaǵy
İ top «Genotıp»
1. Ózgergishtik degenimiz ne?
2. Modıfıkasıalyq ózgergishtikti zertteýdiń statısıkalyq ádisteri qandaı?
3. Modıfıkasıalyq ózgergishtik degenimiz ne?
4. Modıfıkasıalyq ózgergishtikke tájirıbe jasaǵan ǵalym?

İİ top «Fenotıp»
1. Ózgergishtik neshege bólinedi?
2. Modıfıkasıalyq ózgergishtiktiń erekshelikteri qandaı?
3. Uzaq modıfıkasıalaý degenimiz ne?
4. Modıfıkasıanyń jiktelýi qandaı?
2. Sandar sóıleıdi.
İ top «Genotıp»
İİ top «Fenotıp»

İİİ. Ótken sabaqty pysyqtaý.
İÚ. Jańa sabaqty baıandaý.
Mýtasıa degenimiz organızm genotıpiniń, ıaǵnı hromosomalar men olardyń quramdy bólikteri genderdiń ózgerýine baılanysty kezdeısoq paıda bolatyn, tuqym qýalaıtyn ózgergishtik. Bul uǵymdy eń alǵash golandıalyq botanık H. De Frız qalyptastyrdy. Ol esekshóp (Enotera ) ósimdiginiń keıbir belgileriniń qalypty jaǵdaıdan aýytqıtynyn jáne olardyń tuqym qýalaıtyndyǵyn baıqady. Osy zertteýlerdiń negizinde 1901 jyly óziniń «Mýtasıalyq teorıasy» dep atalatyn eńbegin jarıalady.
Mýtasıa syrtqy orta faktorlarynyń áserinen paıda bolady, olardy mýtagender dep ataıdy.

Mýtasıalar organızmniń qandaı jasýshalarynda paıda bolatyndyǵyna baılanysty generatıvtik (jynys jasýshalaryndaǵy ) jáne somalyq (dene jasýshalaryndaǵy) bolyp ekige bólinedi. Jynys jasýshalarynda bolatyn mýtasıa kelesi urpaqqa tikeleı beriledi.

Genotıptiń ózgerý sıpatyna qaraı mýtasıalar mynadaı bólinedi.
Genomdyq mýtasıa hromosoma sanynyń gaploıdti jıyntyqqa eselenip nemese eselenbeı ózgerýine baılanysty. Eger eselenip kóbeıse, ony polıploıdıa, al eselenbeı kóbeıse ne azaısa, aneýploıdıa nemese geteroploıdıa dep ataıdy. Polıploıdıa janýarlarda óte sırek kezdesetin qubylys. Bul kóbinese jynystyq kóbeıýi partenogenez jolymen júretin jándikterde kezdesedi.

Ú. Sabaqty bekitý.
1. Keste toltyrý.
Ózgergishtik Mýtasıanyń tıpteri Mýtasıanyń paıda bolý sebepteri
Mýtasıa

2. Sańyraýqulaq jınaý.
İ top «Genotıp»
1. Mýtasıa degenimiz ne?
2. Mýtagenderdiń neshe túri bar?
3. fızıkalyq mýtagenderdi ata?
4. Somalyq degenimiz ne?
5. hromosomalyq mýtasıa degenimiz ne?
6. Genomdyq mýtasıa túrlerin ata?
7. Defıshensıa degenimiz ne?
8. V. S. Fedorov júrgizgen tájirıbe qandaı?

İİ top «Fenotıp»
1. Mýtagender degenimiz ne?
2. Bıologıalyq mýtagenderdi ata?
3. Generatıvtik degenimiz ne?
4. Gendik mýtasıa degenimiz ne?
5. Translokasıa degenimiz ne?
6. Genomdyq mýtasıa degenimiz ne?
7. Inversıa degenimiz ne?
8. Dýplıkasıa degenimiz ne?

Úİ. Jańa sabaqty qorytyndylaý.
Úİİ. Oqýshy bilimin baǵalaý.
Úİİİ. Úıge tapsyrmasyn berý. Osy taqyrypty oqyp kelý, astyndaǵy suraqtarǵa jaýap berý.