InfoHub Logo

Jospar:
Kirispe
Negizgi bólim
1. M. Áýezov shyǵarmalarynda Qazaqstan tarıhynyń beınelenýi.
2. Qazaqstan tarıhy sabaǵynda M. Áýezovtyń shyǵarmalaryn paıdalaný.
Qorytyndy

Muhtar Áýezovtyń shyǵarmalaryn tarıh sabaǵynda qoldaný.
Kirispe.
Orystyń ataqty pedagogy V. Sýhomlınskıı: «Mektep degenimiz - eń aldymen kitap» - degen eken. Baıqaısyz ba, óte tereń aıtylǵan sóz. Bala bir ǵana muǵalimniń aıtylǵanymen shektelip, oqýlyqtardy ǵana qanaǵat tutsa, qaıtip qanattanady. Aıasy tar túsiniktiń ǵana órisinde shektelip qalady. Osynyń bárine keń jol ashatyn - kitap. Kitap - ol jansyz muǵalim. Ol seni bilim nárimen sýsyndandyrady. El tarıhyn oqytýda synyptan tys oqý, qosymsha kórkem tarıhı ádebıetti sabaqta paıdalaný - oqýshylardyń biliminiń, tarıhı uǵymdardyń júıeliligine áser etedi; oqýshylardyń aqyl - oıyn, tanymyn, sezimin damytýǵa múmkindik beredi.

Álemdik iri qubylys, ǵulama jazýshy M. Áýezov qazaq halqynyń rýhanı baılyǵyn búkil dúnıe júzine pash etti. Óziniń sanaly ǵumyryn qazaqtyń ádebıeti men mádenıetine, tarıhy men ulttyq ónerine arnady. Ol ádebıettiń bar salasynda da qajyrly eńbek etti. Jazýshynyń artynan qaldyrǵan mol muralary pýblısısıka, dramatýrgıa, proza, kórkem aýdarma turǵysynan bolsa, ǵylymı murasy fólklortaný, ádebıettaný sıaqty iri salalardy qamtıdy.

Búgingi oqýshy - erteńgi maman. Sondyqtan oqýshy boıynda joǵarǵy ıdeıalyq, adamgershilik qasıetterdi qalyptastyrý, olardy ómirge, eńbekke daıyndaýǵa oqytýdyń negizgi formasy - sabaqtyń múmkindikterin barynsha tolyq paıdalaný kerek. Endeshe, jas urpaqty zaman talabyna saı tárbıeli etip daıyndaý - asa mańyzdy mindet. Uly ǵulama ǵalym ál - Farabı aıtqandaı «tárbıesiz bilim adamzat jınaǵan qundylyqqa zıanyn tıgizedi».

Synypta sapaly bilim berýdegi negizgi mindetterin ár muǵalim óz tájirıbesine qaraı túrli tvorchestvolyq jolmen ózinshe sheshetindigi belgili. Qazirgi oqýlyqtarda oqýshynyń tapsyrmany qabyldaý qabiletiniń deńgeıi eskerilmegen. Sondyqtan, mindetti túrde tarıhı faktilerge negizdelgen ǵylymı jáne kórkem ádebıetti paıdalaný tarıhı oqıǵanyń shynaıy beınesin ashýǵa múmkindik beredi..
Zertteý jumysynda M. Áýezovtyń qalamynan týǵan shyǵarmalardy tarıh sabaǵynda qosymsha materıal retinde qoldaný ádisteri men erekshelikteri taldanady.

Negizgi bólim.
&1. M. Áýezov shyǵarmalarynda Qazaqstan tarıhynyń beınelenýi.
M. Áýezov – qazaq halqynyń ǵasyrǵa jýyq ómiriniń rýhanı shejiresin jazǵan, ult kelbetin bar shyndyq aıshyqtarymen kórsete alǵan iri tulǵa. Ol XX ǵasyrdaǵy eń úzdik shyǵarmalardyń birin dúnıege ákelgen naǵyz kemel shyǵarmanyń avtory ǵana emes, talǵampaz zertteýshi. M. Áýezovtiń de ult - azattyq taqyryptarǵa boı urýy birneshe tanym talqysynan ótken. Áýezov ult - azattyq ıdeıa saryndaryn kórkem shyǵarmada sonaý aýyz ádebıetindegi epos, tarıhı jyrlar, tarıhı oqıǵalar, ult - azattyq qozǵalystar shyndyǵynan jeli tartyp ýaǵyzdaıdy. Iaǵnı, óz zamanynyń shyndyǵyn berý úshin ony ótken zamannyń eldik syrlary men oı - órisi áreketterimen sáıkestendire otyryp, tarıhı oqıǵa jelisin shyǵarma ózegine aınaldyrady.

Áýezov týǵan halqynyń basynan ótken san qıly ómir ótkelderiniń aqıqatyn sezine júrip, qaterge toly qıly zamanda batyl áreketpen tarıhı taqyryptaǵy «Han Kene», «Qıly zaman» shyǵarmalarymen birge «Ádebıet tarıhy» zertteý eńbegin jazady. Bul «Álemge tanylǵan «Abaı joly» epopeıasyna deıingi otyz jasar Muhtar qalamynan týǵan Alash urandy ádebıettiń azattyq ıdeıasyn kótergen týyndylary bolatyn» Muhtar Áýezov óziniń «Abaı joly» romany arqyly búkil dúnıe júzine, qala berdi óz otandastaryna, kerek deseńiz, tipti, qazaqtardyń ózine qazaq degeniń kim ekenin tanytty. Qazaq halqynyń ulylyǵyn, onyń ótken ómirin, tarıhyn, tarıhynyń túbirli kezeńderin, kúndelikti ómir tirshiligin, salt – sanasyn, ádet - ǵurpyn kórsete otyryp, sonymen qatar jas urpaqqa ár ádet – ǵuryptyń mán maǵynasyn ashyp aıqyndap tereń túsindirip berdi. «Qarash - qarash oqıǵasy», «Qorǵansyzdyń kúni» áńgimeleri qazaq qoǵamynda oryn alǵan áleýmettik teńsizdikti, eski men jańa arasyndaǵy kúresti baıandaıdy.