InfoHub Logo

Nemis oıshyly Martın Haıdegger Qurlyqtyq fılosofıa Dástúrine muragerlik etip, ózi ómir súrgen ýaqytta tańdaýly ári talasqa toly eńbekter jaza bildi. Sol eńbekterdiń ishindegi 20 ǵasyrdaǵy tanymal biregeı týyndylarynyń biri «Bolmys jáne ýaqyt» atty eńbegi bolyp tabylady.

Jalpy ıdeıa jaǵynan ómirdiń túrli salalaryna tereń áser ete otyryp ontologıalyq taldaýlary ony ekzıstensıalızmniń asa mańyzdy bóligine aınaldyrdy. Onyń oıy da basqa fılosoftardy beı-jaı qaldyrmady. Keń etek ala otyryp kóptegen memlekette jarıalanǵanymen qatar ár túrli fılosoftyń oılaryna negizgi ıdeıa da boldy. Jalpy Martın«Bolmys jáne ýaqyt» eńbeginde shyndyq jáne qunylyq sekildi uǵymdardan ashyq bas tartty. Bul onyń álemge ıakı dúnıege kózqarasynyń ereksheligin ańǵartqandaı. Jáne ol óz oılaryn fılosofıanyń eń basty máseleleriniń biri ıaǵnı bolmysty túsiný máselelsine toqtalǵan. Jalpy bolmysqa qulaq túre bilgen Haıdegger bolmys degen sóz bolý etistiginen shyqqanyn eskere otyryp, óz eńbegin «dúnıe nege joq emes, bar?» degen saýaldan bastaýynyń ózi fılosofıaǵa zer salyp úńilgendigin óz eńbeginde shynaıy dúnıe qasıetteri bar bolýǵa tikeleı baılanysty ekendigin, ol tipti joq bolý teorıasyna saı kelmıtindigin aıtqan.

Bolmys teorıasyna ár túrli anyqtama bergen ǵulama ǵalymdardyń bolmys máselesin tek bir qyrynan, bolmysty dáleldegendigin óz tujyrymdaryna mysal etken ol bolmys teorıasyn jan-jaqty qaraý, zertteý, toqtalý basty mindeti sezingendeı kórinedi. Nege deseńiz negizgi qyzyǵýshylyǵy tikeleı fılosofıamen baılanysty bolǵandyqtan bolmystyń mánin qate túsinip taldaý barysynda kóptegen usaq túıekke deıin mán bergen. Óziniń ár sózine deıin saraptaǵan ol bolmysqa qaıta nazar aýdardy. Jáne óz dáýirinde aıtarlyqtaı júıeli teorıalardy engizdi. Ózi oqyp shyqqan fılosofıalyq kitaptardyń ózinen qate ketken tustardy anyqtap, shatasqan jerlerine de mán berip barlyǵyn óz teorıasynda naqtylap otyrdy.

Ol óz tujyrymdarynda aldyńǵy ókil qospaǵan mysaldarmen tolyqtyrýǵa da tyrysty desek artyq aıtqandyǵymmyz bolmas. Ol tipti óz oıynyń qabileti basqalarǵa uqsamaıtyndyǵyn óz oıyn, óz boıyn tehnologıalyq dúnıemen baılanys jasaýdan alshaqtatýǵa tyrysqandyǵy aıqyn dálel bolyp turǵandaı. Ol bolmystyń máni taza tabıǵattan bastaý alatyndyǵyna al oǵan kedergisin, óz zalalyn tehnologıa tıgizetindigine de birneshe ret toqtala otyryp, osy turǵyda óz oıyn tujyrymdap otyrǵan. Tipti óziniń «Bolmys jáne ýaqyt» kitabyn lashyq úıinde jazǵandyǵynyń ózi dúnıege qunyqpaı, qashanda bolmasyn ǵylymǵa, bilimge bólgendiginen habardar etetindeı. Bul kitaby bastapqyda bir taraýdan ǵana turǵandyǵy keıinnen oı jalǵastyryp kitap bolǵandyǵynyń ózi ol bir ózekti taqyrypqa bet burǵanda oǵan at ústi qaramaǵandyǵynan da syr shertetindeı.

Haıdeggerdiń tipti basqa shyǵarmalaryndaǵy tujyrymdary da keıinnen oryn oqıǵalarda óz ornyn tapqandyǵy da bárine belgili. Bolmysqa nazar aýdarý arqyly ol óz oıynan syr shertti, basqa oıy óz oıymen baılanysta bolmaǵandyqtan. Bolmys uǵymyn fılosofıalyq kategorıalar turǵysynan toptastyryp oǵan da jeke anyqtamalar berip otyrdy. Oǵan ilesýshilerde aýyz toltyryp aıtarlyqtaı birshama. Onyń bolmystyń názik qyrlaryn túsiný kez-kelgen tirshilikten bastaý alatyndyǵyn da dáleldep otyrǵan. Bul aıtylǵandardyń barlyǵy oǵan qyzyq bolǵandyqtan barlyq qyrynan zertep, jeke toqtalyp, toptastaryp, ózindik oıynyń bolýynyń ózi onyń san qyrlaryn anyq kórstekendeı. Bolmysty taný ózińnen bastalatynyn eskerip qorytyndyǵa kelý barysynda óz oıyń bolmyspen baılanysty ekendigin de este shyǵarmaý kerek degen tujyrymdy bizge mindettep turǵandaı oı qaldyrarlyq kitabyna zer salmaý ár kimge de qıyn-is ispetti.

---