InfoHub Logo

Baıaǵyda Mahmud degen elden asqan ádiletti patsha bolypty. Onyń Asan, úsen, Hasan degen úsh uly bar eken. Kúnderdiń kúninde Mahmud tús kóredi, túsinde ǵajaıyp qus kóredi. Álgi qus jer men kóktiń ortasy, kók periler shaharynda, tordyń ishinde turady. Sony qolyna túsirýdi armandap, kúndiz kúlkiden, túnde uıqydan aırylady. Tipti, taǵynan bezip, kóshedegi kúlge aýnap jatyp qalady. Sodan Asan men úsen áke armanyn oryndap kelýge jolǵa shyǵady.

Eń kishisi Hasan da suranady. Ákesi áreń jiberedi. Hasan eki aǵasyn qýyp jetedi. Úsheýi kele jatyp úsh aıryqqa tap bolady. Sol jerde tas bar eken, tastaǵy jazýda birinshi jol — «barsa keler», ekinshi jol — «keler-kelmes», úshinshi jol — «barsa kelmes» dep jazylypty. Hasan jasy kishi bolǵandyqtan úshinshi jolǵa túsipti.

Áýeli Gúlbahram periniń shaharyna keledi. Mystan kempir bar eken, ol Hasandy kıikke aınaldyryp jiberedi, biraq Gúlbahram ony qaıta adamǵa aınaldyryp, ózi ǵashyq bolyp elý kún, elý tún birge bolady da, Hasandy qımaı jolǵa salady.

Jyldar júrip bıik taýdyń basyna shyqqanda, alyp aǵash kezigedi. Aǵash basynda eki basty Samuryq qustyń uıasy bar eken, uıada balapandary jatady. Sol uıanyń astynda dem alyp jatsa, jeti basty aıdahar órmelep kele jatady. Hasan qoryqpaı jeti basty jeti jaqqa ushyryp, tynysh demala beredi. Álden ýaqta kún tutylyp, daýyl turyp, aǵash yrǵalady. Sóıtse, Samuryq ushyp kelip qonǵan eken. Hasandy kórip óltireıin degende, balapandary arasha bolady.

— Sen joqta bizdi jeti basty aıdahar jep ketýshi edi, ony óltirgen sol adam, — deıdi.

Samuryq Hasandy qasyna alady. Jón surasady. Mán-jaıdy bilgen soń:

— E... e, Hasan, jolyń uzaq. Jeti darıanyń ar jaǵynda, kók perisi — Ǵaınıjamaldyń shaharynda ol qus. Peri, jyn, dıýdyń bári sonda. Olar tek adam etimen qorektenedi. Sen oǵan bara almaısyń, barǵanmen aman oralmaısyń, keri qaıt, — deıdi.

Hasan kónbeıdi. Amal joq, Samuryq jetpis kıiktiń etin alyp, jetpis mes sý alyp, arqasyna Hasandy mingizip, jeti darıanyń ar jaǵyna qaraı ushty deıdi. Ár darıadan on kúnde ótedi eken. Samuryq kúnine bir kıiktiń etin jep, bir mes sýdy ishedi eken. Eń sońǵy kúni Hasan kıik etin túsirip alady da, óz sanynan et kesip beredi.

Jetpisinshi kúni Ǵaınıjamal periniń shaharyna jetedi. Kelse, perilerdiń bári uıqyda eken. Ǵaınıjamal da uıqyda. Tek Nurǵazaryn bulbul ǵana oıaý. Kúlse, kómeıinen gúl tógiledi eken. Hasan jónin aıtyp zarlaıdy. Nurǵazarynǵa:

— Júrshi ákeme, ákem sensiz óletin boldy, men ákemniń aldyndaǵy perzenttik paryzymdy óteý úshin sonsha azaptan ótip keldim, sózimdi jerge tastaı kórme, — deıdi.

Nurǵazaryn bulbul adamsha saıraǵanda tilinen bal tamady eken, aqyly adamzattan artyq eken, tek denesi qus eken. Onda da basy laǵyl, kózi altyn, keýdesi kúmis, qanaty jaýhar, quıryǵy zúbárjat, ár qaýyrsyny kún nurymen shaǵylysyp, kózdiń jaýyn alady eken.

Hasanǵa aıtady:

— Jaraıdy. Sen maǵan unadyń. Tek meniń aıtqanymdy orynda. Áýeli uıyqtap jatqanda Ǵaınıjamalǵa qosyl. Men nekelerińdi qıamyn. Óz júzigińdi oǵan sal, onyń júzigin ózińe sal, — deıdi.

Hasan aıtqanyn istedi. Nurǵazaryndy alyp Samuryqqa keldi. Samuryq Hasanǵa aıtty:

— Alpys toǵyzynshy kúni sen sońǵy kıikti túsirip aldyń. Sonda maǵan neniń etin berdiń? Sondaı tátti, sondaı qýatty boldy, — dedi.

Hasan aıtty:

— Óz sanymnan kesip berdim, — dedi.

Samuryq ekeýin alyp ushty. Uıasyna ákeldi. Kelgen soń:

— Sen maǵan jaqsy dos boldyń. Óz etińdi kesip berdiń. Men saǵan bir qanatymdy beremin. Osyǵan minip elińe jetesiń, — dedi.

Hasan Nurǵazaryndy alyp ushty. Jer perisi Gúlbahramǵa keldi. Gúlbahram jaqsylap qarsy aldy. Bir oq berdi.

— Osy oqpen seni kıikke aınaldyrǵan mystan perini atyp óltirip kel, áıtpese kete almaımyz, — dedi.

Hasan baryp Mystan kempirdi kózdemeı atty, oq ózi qýalap júrip zálimniń tabanynan kirip, mıynan bir-aq shyqty. Sóıtip, óldi. Gúlbahram dalada júrgen kıikterdiń bárin adamǵa aınaldyryp, til bitirdi. Bárin de álgi mystan oqyp tastaǵan eken. Bári de batyr eken. Hasanǵa erdi. Qalyń qol boldy. Eline tartty. Jolda azyp-tozyp júrgen eki aǵasyn kórdi. Azaptan qutqardy. Biraq jolda Asan men Úsen aramdyq oılady. Hasandy qudyqqa qulatyp, taspen basyp kete bardy.

Elge kelgende bir kúnde aspannan adam jaýdy. Sóıtse, Ǵaınıjamal men onyń peri, dıý, jyndary eken. Mahmudqa jolyqty. «Nurǵazaryndy urlaǵan adamdy kórset» dedi. Úsendi shaqyrdy.

— Sen qalaı aldyń Nurǵazaryndy? — dedi Ǵaını peri. Úsen aıtty:

— Atpen baryp edim, sizder túgel uıyqtap jatyr ekensińder, ala qashtym, — dedi.

Asandy shaqyrdy:

— Jelmaıamen barsam, periler uıyqtap jatyr eken. Ala qashtym, — dedi.

Ǵaınıjamal senbedi. Nurǵazaryn bulbulǵa «saıra» dedi. Bul qustyń adamsha sóıleıtinin úsen men Asan bilmedi. Nurǵazaryn barlyq oqıǵany bastan aıaq saırap berdi.

Ǵaınıjamal Úsen men Asannyń basyn aldy. Óziniń Mahmud patshaǵa kelin bolǵanyn bilip uıaldy. Bir kúnniń ishinde Hasandy alyp keltirdi.

Oń jaǵynda jer perisi Gúlbahram, sol jaǵynda kók perisi Ǵaınıjamal, ekeýin de qatyn qylǵan Hasan kóp keshikpeı ákesi usynǵan taqqa otyryp, ádil patsha boldy.

Ańyzdaǵy Hasannyń aqyl-parasatyna tamsanǵan kúıshi, «ul týsa, Hasandaı bop týsyn» dep osy kúıdi tartypty.

---