InfoHub Logo

Otbasy tárbıesi-qoǵam negiziniń bastaýy.
Otbasy-adam balasynyń ósip-óner, qaz turar, qanat qaǵar uıasy, altyn besigi. Tárbıeniń kilti-otbasynyń ómir tirshiligine baılanysty. Ásirese, ata-ananyń adamgershilik beınesi balalardy tárbıeleýdiń negizgi kózi. «Qyran uıada ne kórse, ushqanda sony iledi» ǵoı. Bala ómiriniń alǵashqy kúninen bastap ata-ana ózderiniń negizgi boryshtaryn atqarýǵa kirisedi, ıaǵnı olarǵa tárbıeshi bola bastaıdy. Otbasynyń berik negizi mine, rýhanı múddeniń birliginde bolmaq. Onyń birtutas tatý bolýy bereke birligi eń aldymen áke-shesheniń bir-birine, balalaryna qalaı qaraıtyndyǵyna baılanysty.

Erte kezde balalar oqysa da, oqymasa da din talap etken turmys erejesin bilýge, oryndaýǵa tıisti bolǵan. Ǵasyrlar boıy qalyptasqan, halyq dástúrleri men salttary bolǵan, otbasy tártibi solar arqyly qatań rettelip otyrǵan. Mysaly: qyzǵa qandaı kıim laıyqty, shashty bir órim be, álde eki órim etip órýi durys pa, ony shashbaýmen sándeý kerek pe, ne oramaldyń, ne kımeshektiń astyna jasyryp qoıǵan jón be? deıtin jaılardy jiktegen. Al, qazirgi kezde qyzdarymyzdyń kindigin kórsetip júrýi, jarassyn-jaraspasyn kıimderdi kıýi, ómirimizdiń bir bólshegine aınalǵanyn jasyra almaımyz. Balanyń jaqsy adam bolýy tek ǵana ómirdiń aǵymynan qalmaı kıiný ǵana emes, eń negizgisi ómirden óz ornyn taba alatyn azamat retinde tárbıeleý jaǵy aqsap jatady.

Urpaq – bolashaq, ıaǵnı ol adamzattyń bolashaǵy, al otbasy kishkene memleket. Otbasynda yntymaq bolmaýynan, erli-zaıyptylar arasyndaǵy alaýyzdyqtan, biriniń sózin ekinshisi tyńdamaýy, bala tárbıesin tym qıyndatyp jiberedi sondyqtan ata-ana bedelden, til alǵyzý yqpalynan aıyrylady. Keı ata-analar ózderiniń mindetterin tek balalardyń qarnyn ashyrmaý, kıimderin bútindeý dep te oılaıdy. Balalarynyń bilimin mektepte alǵan baǵalarymen ǵana baǵalaıdy. «2» alsa jaman, «5» alsa jaqsy. Oqý jyly ishinde birde-bir ret balalarynyń sabaǵyna qatyspaıtyn ata-ana, balasy buzyq bolsa, tártipsiz bolsa ustazdar qaýymyna til tıgizip, qaralap jatatyn kezderi de az bolmaıdy. Mine, sondyqtan otbasyndaǵy bilim berý baǵytyndaǵy tárbıesi jaıyna qalady. Otbasynyń asa mańyzdy mindetteriniń biri-balany jarqyn isterge, nurly murattarǵa tárbıeleý ekendigin esten shyǵaryp alǵan qanshama ata-ana bar deseńizshi. Halqymyzdyń «Balańdy bes jasqa deıin patshadaı syıla, bes jastan on bes jasqa deıin qulyndaı jumsa, odan soń ózińe aqylshy dos sana» degen ómirlik qaǵıdasy bar emes pe!

Bala tárbıesiniń alǵashqy altyn qazyǵy týǵan uıasy, óz otynyń basyndaǵy, ata-ana tárbıesi. «Balanyń bas ustazy ata-anasy» demekshi otbasyndaǵy tanym, túsinik qalaı qalyptassa, adamnyń boıynda qalatyn sol qasıet solaı qalyptasady. «Bolsa tártip, bala ósedi somdanyp, qatań usta, bos júrmesin sandalyp» dep Júsip Balasaǵun aıtqandaı, esi kirip, tili shyǵa bastasymen-aq balany shekten tys sholjańdatpaı, baısaldy, uǵymtal, tilalǵysh etip baýlý ata-ananyń basty mindetteriniń biri.

Otbasynda bala tárbıesine teris yqpal etetin faktorlardan ata-ana árqashan aýlaq bolýy kerek. «Ákege qarap ul óser, sheshege qarap qyz óser», «Áke kórgen oq jonar, sheshe kórgen ton pisher» demekshi, jalpy otbasynda ul bala tárbıesinde ákeniń, qyz bala tárbıesinde shesheniń orny erekshe. «Qyzyń ósse qyzy jaqsymen aýyldas bol, ulyń ósse, uly jaqsymen aýyldas bol», «Ul týsa eldiń qorǵany, Qyz týsa eldiń kórki» dep halqymyz beker aıtpaǵan shyǵar. Munyń bári áke-shesheniń bala tárbıeleýdegi ózderiniń úlgi-ónegesine de tikeleı baılanysty bolmaq.
Ata-babamyz otbasy tárbıesinde eńbekke de kóp mán berip, ol týraly da ózindik oılardy qaldyrǵan. «Óziń úshin eńbek qylsań, ózi úshin ottaǵan aıýannyń biri bolasyń. Adamzattyń qamy úshin eńbek qylsań, allanyń súıgen quly bolasyń» dep otbasynda balany jastaıynan eńbekke baýlýdyń mańyzdylyǵyn joǵary qoıa bilgen. «Ata – ana balaǵa synshy». Balalardyń bos ýaqytyn durys uıymdastyryp, nemen aınalysyp júrgendigine jite kóńil bólse, merzimdik basylymdarǵa jazdyryp, ádebı shyǵarmalardy oqýǵa jasynan daǵdylandyrsa keıin barmaq tisteıtin oqıǵalardyń aldyn alýǵa bolar edi.
Úlkendi qurmetpen qadir tutý, iltıpatty qarym-qatynasta bolý, syılasa bilý, ata-anany qartaıǵanda qaraý, kishige qamqor bolý-bul qazaq halqy úshin jazylmaǵan zańdar. «Úlkendi sen syılasań, kishi seni syılaıdy, kishi seni syılasa, kisi seni syılaıdy», «Aǵa ádepti bolsa, ini ádepti, apa ádepti bolsa, sińli ádepti» t. b. maqaldardan úlgi-ónege, tálim-tárbıege erekshe nazar aýdarǵanyn kóremiz,

Sonymen, ata-ananyń tárbıesi bala mineziniń irge tasy. «Tárbıe – tabaldyryqtan bastalady» naqyly ómirden alynǵan shyndyq. Bala tárbıesi – názik te kúrdeli, ári qoǵamdyq jaýapkershilikke jatady. Bala – ómirdiń gúli, sol áleýmettiń bolashaǵy. Balany tárbıeli de, sanaly azamat etip ósirgimiz kelse, eń aldymen ózimiz kirshiksiz taza, tárbıeli adam bolýymyz kerek. Adamgershilik pen sanalyqtyń bastapqy qarapaıym belgilerin ónegeli otbasynda darytqan balanyń bolashaǵy jarqyn, ómiri mándi bolmaq. «Bizdiń balalar-bizdiń qarttyǵymyz, jaman tárbıe-bolashaqtaǵy qaıǵymyz, bul bizdiń kóz jasymyz, bul basqalar aldyndaǵy, búkil elimiz aldyndaǵy bizdiń kinámiz» demekshi keń baıtaq elimizde urpaqtan – urpaqqa jalǵasyp, uıattylyq, ádeptilik, kórgendilik, meıirimdilik, sharapattylyq saltanat quryp úılesimdilik taýyp jatsa, sol qymbat qasıetterdiń bári otbasy, oshaq qasynda búrshik atyp, butaǵyn jaıatynyn esten shyǵarmaýymyz kerek.