Otbasylyq álbomnyń keıipkeri
Shyǵys Qazaqstan oblysy
Úrjar aýdany
Laıbulaq aýyly
«Laıbulaq orta mektep-baqsha» KMM-siniń
11 synyp oqýshysy: Qyzyrbek Gúlim Aqylbekqyzy
Muǵalimi: hımıa-bıologıa pániniń muǵalimi
Mýsalıeva Nýrlyǵash Jýmataevna
«Otbasylyq álbomnyń keıipkeri» (soǵystyń yzǵary mańdaıyna tıgen otbasy músheleri týraly áńime)
Osydan 70 jyl buryn dúnıe júzi tarıhyndaǵy eń surapyl qantógis soǵys aıaqtaldy. Bul meıramdy burynǵy Keńes Odaǵyna 15 odaqtas soǵysy – halqymyzǵa tóngen eń aýyr kúnder boldy. Adamzat tarıhynda úlkendi-kishili on bes myńǵa jýyq soǵys ótken eken. Biraq solardyń ishinde aýqymdy, qurbandyqtary men alapattyǵy jaǵynan eń jan túrshigerligi – ekinshi dúnıejúzilik soǵys jáne onyń quramdas bóligi –Uly Otan soǵysy boldy. Soǵys jyldary bizden birte-birte alystaǵan saıyn oǵan degen kózqaras ta ózgerip keledi. Jańa kezeńniń bir qasıeti- baıaǵyda aıan bolǵan jaǵdaıattar jaıly shyndyqtyń srńy qyrynan kórinýi. Bul aıtylǵan tujyrym Uly Otan soǵysynyń tarıhynda da tikeleı, ári tolyǵymen qatysty. Osy kúnderi ár Qazaqstandyq, ár januıa, barlyq halyq esten shyǵarmas-1945 jylǵy 9 mamyrdy jadynda saqtap ómir súrip keledi.
Anany balasynan, balany ákesinen aıyryp, myńdaǵan bozdaqtardy jer jastandyryp, bóten el ómirimen, taǵdyrymen baǵalanyp, óte qymbatqa túsken ǵalamat soǵystyń jeńispen aıaqtalǵanyna -70 jyl toldy. Fashısik Germanıany jeńýde basty kúsh halyq birliginde edi. Bas kóterer el ulandary aryn da, janyn da jeńiske arnady. Qazaqstandyqtar alǵashqy mınýtynda batys shekarada jaýmen shaıqasqa qatysqandardyń arasynda da, Berlınde Reıhstag úıine shabýyl jasaǵandardyń arasynda da, basqalarmen qatar Brest qorǵanyn qorǵaǵandardyń qatarynda da bar edi. Myńdaǵan keńes jaýyngeri men ofıserleriniń tabandylyǵy men erligine qaramastan soǵys alǵashqyda qaıǵyly jaǵdaıda óristedi.soǵystyń alǵashqy aılarynda aýyr jeńiliske ushyraýymyzdyń sebebi kóp edi. Birinshiden, 12 memleketti basyp alǵan jáne 14 odaqtasy bolǵan jaýdyń kúshi basym edi. Alaıda 1941 jylǵy jeńilistiń sebebi, jaýdyń kúshi ǵana emes, sonymeen birge keńes basshylyǵynyń esebinen jańylýynan boldy. KSRO soǵysqa odaqtastarsyz kirdi. Soǵys qımyldarynyń bastalýyna deıin armıa qatary tolyqtyrylyp, qaıta qurylyp, qarýlandyrylmaǵan bolatyn. Onyń jaýyngerlik daıarlyq dárejesi men tártibi 1937-1938jyldardaǵy jazalaýdan keıin tómen edi. Osynyń báriniń saldarynan Keńes áskerleri birsypyra jeńilisterge, adam kúshi men tehnıkasy jaǵynan kóp shyǵynǵa ushyrady.
El basyna qıyn-qystaý kún týǵan Uly Otan soǵysynyń otty jyldarynda kóp ultty sovet halqy men jeke bas taǵdyryn oılap, bas saýǵalamady. Báriniń maqsaty –qasıetti jerimizdi qasyq qany qalǵansha qorǵap, jeńis kúnin jaqyndatý boldy. Partıanyń shaqyrýymen búkil elimiz óz jumysyn soǵys jaǵdaıyna laıyqtap, «Bári de maıdan úshin, bári de Jeńis úshin» degen uranmen jaýdy jeńý jolyna baǵyndyrdy. Áıelder men balalar eńbek maıdanynda aıanbaı eńbek etti. Qazaq halqynyń júz myńdaǵan uldar men qyzdary Otan soǵysy maıdanynda elimizdiń baksqa ult ókilderimen birge nemis fashıserin talqandaý urystarynda shaıqasyp júrgende tyldaǵy qyz-kelinshek, analarymyz eren eńbektiń úlgisin kórsetti. Bizdiń aldymyzda qıyndyqty jeńe bilgen, ar –namysty bıik ustaǵan aǵa-urpaq ókilderi bar, olar bizge-ónege. Otan úshin ómirin qıǵan erlerimizdiń erligi búgingi jas urpaq esinen shyǵarmaq emes. Ótkenimiz umytylmaq emes.
«Aýylyna qarap, azamatyn tany» deıme qazaq?! Erligi úlgi bolar atalarymyzdyń biri –Músalı Muqash. Ol kisiniń kishi uly –Ermek aǵa, bizdiń úı arasynda úı joq kórshimiz. Biz olarmen jaqyn týystan artyq aralasamyz. Ermek aǵa ákesiniń soǵysta bolǵanyn kishkene kezimde aıtqan bolatyn. Sol áńgime jadymda qalyp, qaıdan esime túskenin qaıdam, keıinnen Muqash ata týraly tolyǵyraq bilgim kelip, atanyń estelikteri týraly suradym. Meniń qyzyǵýshylyǵymdy oıatqysy keldi me, Ermek aǵa maǵan ol kisiniń eski foto álbomy men julym-julymy shyqqan bir býma eski qaǵazdardy qolyma ustatty. Úıge asyǵa jetip, aqtara bastadym. Oryssha jazylypty.
Músalıev Muqash 1916 jyly burynǵy Semeı oblysy Úrjar aýdany Eginsý aýylynda dúnıege kelgen eken. Ákesi Seıfýllın Músalı – kedeı sharýanyń otbasynan shyqqan. Otbasynda jeti ul. Eń úlkeni Muqash ata. Ekinshi uly Muhamedıar Uly Otan soǵysyna ketkennen oralmaǵan. Soǵysta «Qyzyl kitapqa» tirkelip, Ýkraınada jerlengen. Úshinshi uly Muqamesh tylda eńbek etken. Sheshesi Seıfýllın Chahan Bópetaıqyzy. Olar ómir boıy baılardyń qol astynda jumys istegen. Muqash atanyń óz áıeli Tanysbaeva Jańylhan Baıqonaqqyzy, qazir- 86 jasta apamyz da soǵystyń qıyn kezeńderinde qol qýsyryp otyrmaı, tylda eńbek etken. Apamyzdyń basynan keshkenderin tyńdap qaıran qaldym. «Ol kezde qazirgi kezdegideı tehnıka degen joq, shóp, astyqty ógiz arbamen tasyp-aq plandy oryndaıtynbyz. Kúndiz-túni eńbek etetinbiz. Ashtyqty da kórdik. Nan jeý degen ol kezde óńimiz turmaq, túsimizge de kirmeıtin. Sonda da sharshaý degendi bilmeı, ándetip, óleńdetip júrip jumys isteıtinbiz , dedi Jańylhan apa áńgimesinde». Estelikterin oqyp, álbomdaryn kórip otyrsam , sol Muqash atamyz álemge áıgili eki soǵysty da basynan keshiripti. 1938 jyldyń 19 qyrkúıeginde áskerge shaqyrylady. 1939 jyldyń 30 qarashasynan 1940 jyldyń 14 naýryzyna deıin Fın soǵysyna, 1940jyldan 1945 jylǵa deıin Uly Otan soǵysyna qatysady. Fın soǵysynda áskerı tapsyrmany oıdaǵydaı oryndaǵany úshin marapattalǵan. 1941 jyly Stalıngrad túbindegi shaıqasta úsh júz myń nemis áskerin qorshaýǵa alyp, oısyrata soqqy bergen. Osy shaıqasta Muqash atamyz Keńes Odaǵynyń marshaly V.I.Chýıkovtyń qaramaǵyndaǵy 62-shi armıanyń qatarynda bolǵan. 1943 jyldyń jazynda Kýrs-Orlovsk shaıqasynda joldas Smırnovtyń qaramaǵyndaǵy ekinshi moto atqyshtar brıgadasynyń qarýly kúshteri nemis basqynshylaryna joıqyn soqqy berip, betterin qaıtarǵan. Muqash ata soǵys jyldarynda bólimshe komandıri, top esep bastyǵy qyzmetterin atqarǵan. Áskerı sheni-serjant. Batyl da qaısar atamyz osy sum soǵysta birneshe jaraqat alǵan. Medısınalyq qujatyndaǵy anyqtamalarynda 1943 jyldyń 14 tamyzynda sol jaq keýdeden, oń jaq basynan oq jaryqshaqtarynan jaraqat alǵan, beldiń jumsaq etterine zaqym kelgen. Sonymen qatar jelkesi, qoldyń jumsaq etteri jaraqattanǵan.
Uly Otan soǵysyna bastan aıaq qatysqan atamyz Uly Jeńisti Býdapeshtte qarsy alady. Qanshama qıyn kezeńderdi basynan ótkerip, bárin artqa tastap, elge aman-esen oralǵan soń, beıbit eńbekke aralasady. Mamandyǵy – zootehnık. Biraq atamyz bul ǵana emes, talaı jumystardy qosa atqarǵan. Muqash atany osy qajyrly eńbegine, jazǵan estelikterine qarap «Aýyl akademıgi» deýge de bolady. Artyna estelik, kúndelik sıaqty qundy derekter jazyp qaldyrǵan. Onda soǵys dalasy, maıdandas dostarynyń erligi jazylǵan. Sonymen qatar Qazaqstanda alǵash qurylǵan sovhozdardyń biri bolǵan - Tasbulaq sovhozynyń irgetasyn qalasqan. Kásipodaq uıymynyń Tóraǵasy qyzmetin atqardy. Osy sovhozda qansha mal basy, qansha adam, soǵysqa qansha azamat attandy, qanshasy aman oraldy- bárin aty-jónimen tirkep otyrypty. Tipti saılaýǵa da at salysa qatysyp, halyqqa da úndeý berip otyrǵan. Muqash atamyz en Jańylhan apamyz 6 ul, 2 qyzdy asyrap jetkizdi. Qazir uldary ákesiniń jolyn qýyp, jer óńdep, egin egip, aýyl halqyn astyqpen qamtamasyz etip otyrǵan azamattardyń biri. Mýsalıev Muqash 1990 jyldyń 12 tamyzynda qaıtys bolyp, jan-jaqtan kelgen halyqtyń, ákimshiliktiń qurmetteýimen jerlengen. Eren erlik kórsetip, qajymaı, talmaı eńbek etken, orden – medaldardyń ıegeri Muqash atamyzdyń atyna aýylymyzda kóshe berildi. Osyndaı tanymy mol tarıhı derekterdi biz sıaqty urpaǵy saqtap, saǵyna eske alyp, soǵys pen eńbektegi erlikterine qurmetpen qaraıtynyna kámil senemiz. Biz, keleshek urpaq, jalǵyz Muqash atamyzǵa ǵana emes, Uly Otan soǵysynda erlik kórsetken ata-babalarymyzdyń erlik isterin qurmet tutyp, eske alyp, árýaqtaryna árqashanda bas ıemiz. Kir jýyp, kindik kesken jeri úshin, aıalap, álpeshtep ósirgen eli úshin, janǵan otqa túsip, jalyn keshken er-azamattar esten shyqpaıdy. Olar tarıhta óshpes iz qaldyrdy.
You Might Also Like
