InfoHub Logo

Halyq danalyǵyndaǵy: «Oınaı bilmegen, oılaı da bilmeıdi», «oıynda ozǵan ómirde de ozady» degen ataly sózdiń syryna júginsek mektepaldy balanyń oıynǵa degen qulqy, qarym - qatynasy, minezi olar ósip eseıgende de ómirinde jalǵasa beredi.

Oıyn arqyly balalardyń oı - órisin jetildirý
Halyq danalyǵyndaǵy: «Oınaı bilmegen, oılaı da bilmeıdi», «oıynda ozǵan ómirde de ozady» degen ataly sózdiń syryna júginsek mektepaldy balanyń oıynǵa degen qulqy, qarym - qatynasy, minezi olar ósip eseıgende de ómirinde jalǵasa beredi.

Oıyn prosesi - tárbıeshiniń pármendi quraldarynyń biri. Oıyn arqyly balalardyń aqyl - oı, adamgershilik, dene tárbıesi júzege asyrylady. Balanyń jeke basynyń qalyptasýyndaǵy oıynnyń mańyzy erekshe. Oıynda balanyń dene kúshi artady, qoly qataıyp, denesi shyńdala túsedi, tapqyrlyǵy, yntasy artyp, jetile túsedi. Pedagog «Balabaqshada oqytý jáne tárbıeleý baǵdarlamasyn» basshylyqqa ala otyryp, árbir jas tobyna arnalǵan oıyn túrlerin talapqa saı iriktep alyp josparlaıdy. Balabaqshada oıynnyń mazmunyna qaraı myna túrleri usynylady.

Qurylys materıaldarmen ótkiziletin oıyndar. Qımyldy oıyndar. Dıdaktıkalyq oıyndar. Sújetti – roldi oıyndar. Mýzykalyq - dıdaktıkalyq oıyndar. Atalǵan oıyndardy, balalardyń oıynǵa beıimdiligi men qumarlyǵyna saı uıymdastyra otyryp, sypaıy, ádepti minez - qulyq daǵdylaryn jáne birlesip is - áreket etý, adamgershilik qasıetterin qalyptastyrý qajet. Oıyn prosesinde balalar joldastaryna sypaıy, dostyq yqylaspen, qaraý sezimi, basqalardyń talap tilegimen sanasa bilýge, qıyn jaǵdaıda olarǵa kómektesýge, oıynǵa qajetti quraldardy paıdalaný jóninde kelisip alýǵa úırenedi.

Bala oıyn arqyly bir áreketten ekinshi áreketke aýysa otyryp ózine túrli aqparattar alady. Bala bir nárse týraly tolyq túsinik alýy úshin ony estý, kórý, seziný arqyly júzege asatyndyǵyn praktıka dáleldep otyr. Mysaly bala birneshe sekýnd ishinde jazý ústelinde turǵan zattardy muqıat qaraıdy. Kózin jumady da, esinde saqtaǵandarynyń bárin aıtyp shyǵady. Osylaısha balalardyń tek esin ǵana emes, zeıinin damytýǵa bolady. Sábıler tobynyń balalarynyń baraban soǵý arqyly, ne bolmasa oıynnyń mazmunyna sáıkes úlken oıynshyqty joǵary kórsetý arqyly tez jınaýǵa bolady. Oıynǵa jınaý uzaqqa sozylsa, olardyń oıynǵa degen yqylastary kemip, oıyn tártibi buzylady. Olar tárbıeshi ne istese sony qaıtalaıdy, olarǵa ertegilerdiń dramalyq túrleri qolaıly. Mysaly: «Shalqan», «Baýyrsaq», t. b. ertegiler arqyly dramalaý dostyqqa, joldastyqqa degen uǵymdar qalyptastyrylady.

Balalar shyǵarmashylyq oıyn barysynda júgirip oınaýmen qatar qýyrshaqtyń kóılegin túımeleıdi, shashyn taraıdy, kıindiredi, ydys jýý, jınaý paıdaly daǵdylarǵa úırenedi. Mektep jasyna deıingi balalardyń jan - jaqty oıdaǵydaı damýy úshin oıynnyń róli erekshe. Oıyn - balalardyń oqýǵa, eńbekke degen belsendiligin arttyrýdaǵy basty qural. Sújetti - róldik oıyndy uıymdastyrýdyń eki jolyn qarastyryp kórelik.

1 - tárbıeshi sújetti - róldik oıyndy ózi usynady. Balalardy rolderge bólip, oıyn shartyn ózi aıtyp túsindiredi. 2 - tárbıeshi aralaspaıdy. Al, endi osy eki jolda da balalardyń oıynǵa degen qyzyǵýshylyqtary tez basylyp qalady. Sebebi, birinshi joly balalar tek oryndaýshylar ǵana, al ekinshi joly oıynnyń sújetin órbite almaıdy da tez arada tarqap ketedi. Ol úshin aınalada qorshaǵan dúnıeni baqylatyp, túrli qurylys obektilerine ekskýrsıaǵa aparyp, kórkem shyǵarmalardy oqyp tanystyrý qajet. Balalardy oıyn arqyly adamgershilikke tárbıeleı otyryp, olardyń boıyna kúndelikti ómirge qajet ártúrli mashyqtardy qalyptastyramyz. Olar mynalar: turmystyq mashyqtar - oıynshyqtardy retimen ornyna jınaý, óndiristik mashyqtar - óziniń jumys ornyn taza ustaý, ujymdyq ómirdiń mashyqtary - joldasyna der kezinde kómek berý, mádenıetti sóıleý mashyqtary - sypaıy qarym - qatynas jasaýy, kórkemdik mashyqtar - án aıtý, bı bıleý ertegi aıtý.

Berilgen tapsyrmany oryndaý eki kezeńnen turady: 1 - kezeńde aýyzsha nemese sýret boıynsha tapsyrmalardy oryndaýǵa baǵyt berip, balanyń este saqtaýyna, oılanýyna, belgili bir is - áreket qabyldaýyna yqpal etetin bolsa,
2 - shi kezende jattyǵýlar arqyly zeıinin turaqtandyryp, is - áreketti tikeleı oryndaý arqyly psıhıkalyq prosesterdiń damýyn anyqtaıdy. Jattyǵýlar men tapsyrmalardy oryndaýda balalarǵa qıyndyqtar kezdesse, qaıtadan túsindirý, oryndalý barysynda kómektesý qajet. Balanyń tilin damytý, baılanystyryp sóıleýge úıretý, sózdik qoryn baıytý, oılaý qabiletin jetildirý, jan - jaqty qamtylýy qajet, oǵan tárbıeshi men ata - ananyń úlesi zor. Dıdaktıkalyq oıyndardy kóbinese sabaq ústinde nemese sabaqtan keıin úlkenderdiń qatysýymen oryndalady, óıtkeni munda balalar áli ıgere almaǵan ujymdyq qarym - qatynas daǵdysy talap etiledi.
Dıdaktıkalyq oıynshyqtar balalardyń derbes áreketin uıymdastyrý úshin paıdalanylady, sebebi olar balanyń aqyl - oıyn, sensorlyq jáne til baılyǵyn damytady. Oıynnyń damýy men balalardyń turmys tirshiligin uıymdastyrýda oıynshyqtardy balanyń jasyna laıyqtap tańdap ornalastyra bilýdiń mańyzy erekshe. Eger bala óz betinshe oıyn tańdaı almaı, maqsatsyz, ár nárseni bir ustap, onymen ne isteý kerektigin bilmeı otyrsa, kómektesý qajet. Mysaly: balanyń qasyna kelip qurylys materıaldan mashına qoıatyn garaj jasaıyq dep bastap, endi óziń aıaqta da ishine mashınańdy ornalastyr - deıdi. Toptaǵy uıalshaq, jasqanshaq balalarǵa erekshe kóńil bólip, olardyń ózine degen senimin oıata bilý kerek. Jazdyń ystyq kezinde sýǵa, qumǵa qatysty oıyndar uıymdastyrýy qajet. Bul kezde balalar qumnyń sapasymen, ne úshin qajettiligin, sýdyń qasıetterimen tanysady.

Ádette, balalar qımyldy oıyndardy jaqsy kóredi, biraq balalardy der kezinde jyldam jınap oıynǵa jumyldyra qoıý tez bola bermeıdi. Bala qolyndaǵy oıynshyǵyn qımaıdy. Sondyqtan olardy oıynǵa tartý úshin qolaıly ýaqytty tańdaı bilý kerek. Qolaıly ýaqyt degen balalardyń kóńil - kúıi, sharshamaýy, qımyl qabileti t. b. jaǵymdy jaǵdaılar kiredi. Balalar ózderiniń oıynynda negizinen aınalasynda kórgenin beıneleıtindigi jáne ol oıyndar balalardyń ómir súrgen kezeńine dál keletini aqıqat. Psıhologıalyq jattyǵýlar balany úlkendermen jáne dostarymen qarym - qatynas mádenıetine tárbıelep, óz pikirlerin aıtyp jetkize bilýge kómektesedi. Oıyn jattyǵýlar arqyly balanyń bilimdik daǵdylaryn kúndelikti is - árekette qoldana bilý múmkindikteri qarastyrylady. Oınaı otyryp oılanýǵa baǵyt beriledi. Balanyń ósip jetilýine yqpal etetin basty qural - oıyn. Oıyn arqyly bala ósedi, jetiledi, damıdy.