Oıý-órnek túrleri
Sabaqtyq taqyryby: Oıý - órnek túrleri.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: oqýshylarǵa oıý - órnek eriktiligin damytý týraly tolyq maǵlumat berý;
Damytýshylyq: kásibı jáne jyldamdyq daǵdylaryn damytý, alǵan bilimderin óz betinshe qoldana bilýin qadaǵalaý, estetıkalyq talǵamyn qalyptastyrý;
Tárbıelik: oqýshylardy osy óner túrimen qyzyqtyrý, uqyptylyqqa, eńbeksúıgishtikke, sulýlyqty qabyldaý sezimin oıatý, estetıkalyq talǵamdylyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq - jaýap, óz betinshe saramandyq jumys.
Sabaqtyq kórnekiligi: úlgiler, daıyn oıý - órnek sýretteri.
Pánaralyq baılanys: syzý, beıneleý óneri, tarıh
Uıymdastyrý kezeńi:
• Oqýshylarmen sálemdesemin;
• Oqýshylardy túgendeımin;
• Oqýshylardyń qural – jabdyqtaryn túgendeý;
• Oqýshylardyń zeıinderin sabaqqa aýdartý.
Úı tapsyrmasyn tekserý.
Ótken taqyrypty qaıtalaı otyryp, oqýshylarǵa taqyryp boıynsha suraqtar qoıý.
Jańa sabaq
Oıý - órnek, ornament (lat. ornamentum – ásemdeý, sándeý) – ár túrli zattardy (úı - ishi múlikteri, toqyma buıymdar, eńbek quraldary, qarý - jaraq), arhıtektýralyq ǵımarattardy áshekeıleýge arnalǵan, júıeli yrǵaqpen qaıtalanyp otyratyn ári úılesimdilikke qurylǵan órnek - naqyshtar.
Oıý - órnek isi tym erte zamannan bastap - aq qolóneriniń barlyq túrine birdeı ortaq ásemdep áshekeıleýdiń negizi bolyp keldi. Oıý degen sózben órnek degen sózdiń maǵynasy bir. Bul sózdiń uǵymynda bir nárseni oıyp, kesip alyp jasaý nemese eki zatty oıa kesip qıýlastyryp jasaý, bir nárseniń betine oıyp beder túsirý degen maǵyna jatady. Al órnek degenimiz ár túrli oıý, beder, beıneniń, kúıdirip, jalatyp, boıap, batyryp, qalyptap istegen kórkemdik túrlerdiń, áshekeılerdiń ortań ataýy ispettes. Sondyqtan kóbinese oıý - órnek dep qosarlanyp aıtyla beredi.
Qazaqstan aýmaǵynda Oıý - órnektiń eń qarapaıym elementteri Andronov dáýirinen jetken kóne áshekeılerinen baıqalady. Mundaı áshekeıler “jal”, núkte, ırek tárizdes bolyp keledi. Oıý - órnek túrli geometrıalyq pishinderden quralyp, zerleý, dánekerleý, oımalaý, kesteleý, quıma - japsyrý ádisteri arqyly jasalady. Ulttyq Oıý - órnek kóbine ózine tán belgileriniń júıelerin qazaq halqynyń qalyptasýymen ári respýblıkanyń qazirgi aýmaǵyn mekendegen Azıanyń basqa da halyqtary mádenıetimen tyǵyz baılanysta damydy. Bul ortaǵasyrlyq arhıtektýralyq ǵımarattardaǵy kógeris jáne geometıalyq oıý - órnekterden (Babajy qatyn kúmbezi. 10 - 11 ǵasyrlar Aısha - Bıbi kesenesi, 11 - 12 ǵasyrlar, Ahmet Iasaýı kesenesi, 13 - 14 ǵasyrlar t. b.) aıqyn kórinedi.
Oıý - órnek dástúrli toqyma óneri úlgisinde (gobelen, tekemet, alasha, syrmaq), kestede (kıim - keshek, turmystyq zattar), aǵash, múıiz, súıek, ǵanysh, metal men terige órnek salý meılinshe jetildirile tústi. Qazaq oıý - órneginiń negizgi túrleri: geometrıalyq, zoomorftyq pen kógeris jáne qıal - ǵajaıyp órnekter (boıtumarlar, aspan áleminiń belgisi). Olardyń asa mańyzdy elementteri: qoshqar múıiz, qus tańdaı, túıe taban, úsh japyraqty, bes japyraqty, t. b. Oıý - órnektiń geometrıalyq elementteri sharshy, romby, juldyzsha túrinde), sondaı - aq, kógeris órnekteri (gúl, japyraq, butaq túrinde) aǵash uqsatýda, ásirese úı jıhazy men ydys - aıaqtarda, mýzyka aspaptary men ańshylyq qarý - quraldarynda saqtalyp qaldy.
Oıý - órnekterdiń túrleri.
«MÚIİZ» - qazaq oıýynyń eń kóne máneri. Oıý - órnektiń bul elementi múıizdi megzeýden shyqqan. «Muıiz» oıý - órnek keıde usaq, keıde iri bolyp keledi. Usaq túrleri aǵash, súıek, múıiz sıaqty názik qolóner salasynda qoldanady. İri túrleri syrmaq, tekemet, alasha, kilem, sáýlet ónerinde san túrli mánerde qoldanylady.
«QOSMÚIİZ» oıý - órnegi qoıdyń, eshkiniń, sıyrdyń eki múıizin ǵana beıneleıdi jáne keıde «yrǵaq», keıde «ilmek» dep atalatyn oıýlardy «qosmúıiz» deıdi. Úı jıhazdary men turmystyq zattardy, kıim - keshek, qarý - jaraqtardy bezendirý úshin paıdalanatyn qoı, eshki, sıyr, buǵy, maral sıaqty janýarlardyń qos múıizin beıneleıtin oıý - órnek.
«ARQARMÚIİZ» dep atalatyn oıý - órnek qoıdyń múıizin beıneleıtin oıýdyń túri. Bul element «qoshqarmúıizge» óte uqsas, biraq, oǵan qaraǵanda shıyrshyqtanyp, tarmaǵy odan kóbirek bolyp keledi (kilem, tuskıiz, syrmaq, keste, kıim - keshek pen úı jıhazdarynda kezdesedi).
«QOSHQARMÚIİZ» oıý - órnegi qoıdyń tóbesi men eki jaqqa ıirile túsken múıiz beınesinde kelip, onyń qoltyq tusynan qoıýdyń qulaǵyn dolbarlaıtyn taǵy bir sholaq múıiz tárizdi eki býyn shyǵyp turady. Odan baıqaǵan adamǵa qoshqardyń tumsyq beınesi ańǵarylady. Tekemet, syrmaq, basqur, alasha, kilem, bylǵary, súıek, aǵash, zergerlik buıymdardyń barlyq túrlerinde kezdesedi.
«QYRYQMÚIİZ» oıý - órnegi birine - biri jalǵasa, tarmaqtala qosylǵan, kep múıizden quralǵan oıý - órnektiń bir túri. Ol kóbinese dóńgelek ne tórtburysh ishinde beınelenedi, keıde butaqtyń aǵashy tárizdi tarmaqtalyp, jaıylyp beınelenedi. Bir - birimen qosylǵan birneshe tarmaqty kóp múıizdi oıýlardan quralady
«SYNYQMÚIİZ» mort synǵan tik tórtburysh jasap, tórt ret ishke qaraı ıiledi. Bul oıý - órnek kilemderdi, shılerdi, basqur men alashalardy, sondaı - aq ár túrli qaltalardy bezendirý úshin paıdalanylady, al syrt kórinisi maldyń synǵan múıizine uqsaıdy.
«ÓRKESH» oıý - órnegi túıeniń qos órkeshin beıneleıdi. Syrmaq, tekemet, tuskıizderge salynatyn oıý - órnek kompozısıasynda kóbirek kezdesetin element. Qazaq oıýynda mal men ańnyń qos múıizin, túıeniń qos órkeshin, bıeniń qos emshegin beıneleý tek sımmetrıalyq tepe - teńdik úshin ǵana emes, sonymen qatar bereke - birliktiń, kóbeıýdiń sımvolyn bildiredi.
«SHYNYGÚL» oıý - órnegi gúldi tuspaldap turady. Bul órnek «tórtaıshyq», «ıtemshek» oıýlaryna uqsas keledi. «Shynygúl» oıý - órnegi aıǵa, múıizge, japyraqqa uqsas elementterden quralǵan.
«GÚL» oıý - órnegi gúl ósimdiginiń barlyq túrlerin tuspaldap turady. Bul órnektiń túri úsh japyraqty oıý - órnekten bastalyp, on eki japyraqty oıý - órnekke deıin qolóner buıymdarynda kezdesedi.
«SHYTYRMAN» oıý - órnegi kóp japyraqty esimdik pen kóp tarmaqty múıiz jáne geometrıalyq fıgýralar aralas keletin kúrdeli órnek. Mundaı órnekter zattardyń betine kóp tarmaq bolyp jelilenip kelýi bútin bir sújetti (jaılaý, orman, jazyq dala, keń sahara) megzep jasalady
«TİS» oıý - órnegi maldyń, ańnyń tisine uqsas, aqqara tústi shaqpaqtan quralatyn, shahmat taqtasyna uqsas oıý - órnek. Keste tigýde buryshtaryn qarama - qarsy túıistirip otyratyn tik synyq sırek tigisterdiń órneginde qoldanylady. Muny «tis», «ıttis» dep te ataı beredi.
«BÓRİKÓZ» oıý - órnegi bóriniń kózin, qasqyrdyń basyn, qulaǵyn, sondaı - aq «bóriqulaq» dep atalatyn japyraqty beıneleıdi
Sabaqty qorytyndylaý
Oqýshylar búgin biz oıý – órnek týraly tolyq maǵlumat aldyq. Sonymen myna suraqtarǵa jaýap berińder
• Oıý – órnek degenimiz ne?
• Oıý - órnektiń neshe túrin bilesińder?
• Zergerlik buıymdarǵa kóbinese qandaı órnekter paıdalanylady?
• Kilemde qandaı oıý - órnekter basym?
Oqýshy bilimin baǵalaý.
Úı tapsyrmasy. Oqyp kelý jáne oıý – órnekti qaǵazdan nemese matadan qıyp ákelý.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: oqýshylarǵa oıý - órnek eriktiligin damytý týraly tolyq maǵlumat berý;
Damytýshylyq: kásibı jáne jyldamdyq daǵdylaryn damytý, alǵan bilimderin óz betinshe qoldana bilýin qadaǵalaý, estetıkalyq talǵamyn qalyptastyrý;
Tárbıelik: oqýshylardy osy óner túrimen qyzyqtyrý, uqyptylyqqa, eńbeksúıgishtikke, sulýlyqty qabyldaý sezimin oıatý, estetıkalyq talǵamdylyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq - jaýap, óz betinshe saramandyq jumys.
Sabaqtyq kórnekiligi: úlgiler, daıyn oıý - órnek sýretteri.
Pánaralyq baılanys: syzý, beıneleý óneri, tarıh
Uıymdastyrý kezeńi:
• Oqýshylarmen sálemdesemin;
• Oqýshylardy túgendeımin;
• Oqýshylardyń qural – jabdyqtaryn túgendeý;
• Oqýshylardyń zeıinderin sabaqqa aýdartý.
Úı tapsyrmasyn tekserý.
Ótken taqyrypty qaıtalaı otyryp, oqýshylarǵa taqyryp boıynsha suraqtar qoıý.
Jańa sabaq
Oıý - órnek, ornament (lat. ornamentum – ásemdeý, sándeý) – ár túrli zattardy (úı - ishi múlikteri, toqyma buıymdar, eńbek quraldary, qarý - jaraq), arhıtektýralyq ǵımarattardy áshekeıleýge arnalǵan, júıeli yrǵaqpen qaıtalanyp otyratyn ári úılesimdilikke qurylǵan órnek - naqyshtar.
Oıý - órnek isi tym erte zamannan bastap - aq qolóneriniń barlyq túrine birdeı ortaq ásemdep áshekeıleýdiń negizi bolyp keldi. Oıý degen sózben órnek degen sózdiń maǵynasy bir. Bul sózdiń uǵymynda bir nárseni oıyp, kesip alyp jasaý nemese eki zatty oıa kesip qıýlastyryp jasaý, bir nárseniń betine oıyp beder túsirý degen maǵyna jatady. Al órnek degenimiz ár túrli oıý, beder, beıneniń, kúıdirip, jalatyp, boıap, batyryp, qalyptap istegen kórkemdik túrlerdiń, áshekeılerdiń ortań ataýy ispettes. Sondyqtan kóbinese oıý - órnek dep qosarlanyp aıtyla beredi.
Qazaqstan aýmaǵynda Oıý - órnektiń eń qarapaıym elementteri Andronov dáýirinen jetken kóne áshekeılerinen baıqalady. Mundaı áshekeıler “jal”, núkte, ırek tárizdes bolyp keledi. Oıý - órnek túrli geometrıalyq pishinderden quralyp, zerleý, dánekerleý, oımalaý, kesteleý, quıma - japsyrý ádisteri arqyly jasalady. Ulttyq Oıý - órnek kóbine ózine tán belgileriniń júıelerin qazaq halqynyń qalyptasýymen ári respýblıkanyń qazirgi aýmaǵyn mekendegen Azıanyń basqa da halyqtary mádenıetimen tyǵyz baılanysta damydy. Bul ortaǵasyrlyq arhıtektýralyq ǵımarattardaǵy kógeris jáne geometıalyq oıý - órnekterden (Babajy qatyn kúmbezi. 10 - 11 ǵasyrlar Aısha - Bıbi kesenesi, 11 - 12 ǵasyrlar, Ahmet Iasaýı kesenesi, 13 - 14 ǵasyrlar t. b.) aıqyn kórinedi.
Oıý - órnek dástúrli toqyma óneri úlgisinde (gobelen, tekemet, alasha, syrmaq), kestede (kıim - keshek, turmystyq zattar), aǵash, múıiz, súıek, ǵanysh, metal men terige órnek salý meılinshe jetildirile tústi. Qazaq oıý - órneginiń negizgi túrleri: geometrıalyq, zoomorftyq pen kógeris jáne qıal - ǵajaıyp órnekter (boıtumarlar, aspan áleminiń belgisi). Olardyń asa mańyzdy elementteri: qoshqar múıiz, qus tańdaı, túıe taban, úsh japyraqty, bes japyraqty, t. b. Oıý - órnektiń geometrıalyq elementteri sharshy, romby, juldyzsha túrinde), sondaı - aq, kógeris órnekteri (gúl, japyraq, butaq túrinde) aǵash uqsatýda, ásirese úı jıhazy men ydys - aıaqtarda, mýzyka aspaptary men ańshylyq qarý - quraldarynda saqtalyp qaldy.
Oıý - órnekterdiń túrleri.
«MÚIİZ» - qazaq oıýynyń eń kóne máneri. Oıý - órnektiń bul elementi múıizdi megzeýden shyqqan. «Muıiz» oıý - órnek keıde usaq, keıde iri bolyp keledi. Usaq túrleri aǵash, súıek, múıiz sıaqty názik qolóner salasynda qoldanady. İri túrleri syrmaq, tekemet, alasha, kilem, sáýlet ónerinde san túrli mánerde qoldanylady.
«QOSMÚIİZ» oıý - órnegi qoıdyń, eshkiniń, sıyrdyń eki múıizin ǵana beıneleıdi jáne keıde «yrǵaq», keıde «ilmek» dep atalatyn oıýlardy «qosmúıiz» deıdi. Úı jıhazdary men turmystyq zattardy, kıim - keshek, qarý - jaraqtardy bezendirý úshin paıdalanatyn qoı, eshki, sıyr, buǵy, maral sıaqty janýarlardyń qos múıizin beıneleıtin oıý - órnek.
«ARQARMÚIİZ» dep atalatyn oıý - órnek qoıdyń múıizin beıneleıtin oıýdyń túri. Bul element «qoshqarmúıizge» óte uqsas, biraq, oǵan qaraǵanda shıyrshyqtanyp, tarmaǵy odan kóbirek bolyp keledi (kilem, tuskıiz, syrmaq, keste, kıim - keshek pen úı jıhazdarynda kezdesedi).
«QOSHQARMÚIİZ» oıý - órnegi qoıdyń tóbesi men eki jaqqa ıirile túsken múıiz beınesinde kelip, onyń qoltyq tusynan qoıýdyń qulaǵyn dolbarlaıtyn taǵy bir sholaq múıiz tárizdi eki býyn shyǵyp turady. Odan baıqaǵan adamǵa qoshqardyń tumsyq beınesi ańǵarylady. Tekemet, syrmaq, basqur, alasha, kilem, bylǵary, súıek, aǵash, zergerlik buıymdardyń barlyq túrlerinde kezdesedi.
«QYRYQMÚIİZ» oıý - órnegi birine - biri jalǵasa, tarmaqtala qosylǵan, kep múıizden quralǵan oıý - órnektiń bir túri. Ol kóbinese dóńgelek ne tórtburysh ishinde beınelenedi, keıde butaqtyń aǵashy tárizdi tarmaqtalyp, jaıylyp beınelenedi. Bir - birimen qosylǵan birneshe tarmaqty kóp múıizdi oıýlardan quralady
«SYNYQMÚIİZ» mort synǵan tik tórtburysh jasap, tórt ret ishke qaraı ıiledi. Bul oıý - órnek kilemderdi, shılerdi, basqur men alashalardy, sondaı - aq ár túrli qaltalardy bezendirý úshin paıdalanylady, al syrt kórinisi maldyń synǵan múıizine uqsaıdy.
«ÓRKESH» oıý - órnegi túıeniń qos órkeshin beıneleıdi. Syrmaq, tekemet, tuskıizderge salynatyn oıý - órnek kompozısıasynda kóbirek kezdesetin element. Qazaq oıýynda mal men ańnyń qos múıizin, túıeniń qos órkeshin, bıeniń qos emshegin beıneleý tek sımmetrıalyq tepe - teńdik úshin ǵana emes, sonymen qatar bereke - birliktiń, kóbeıýdiń sımvolyn bildiredi.
«SHYNYGÚL» oıý - órnegi gúldi tuspaldap turady. Bul órnek «tórtaıshyq», «ıtemshek» oıýlaryna uqsas keledi. «Shynygúl» oıý - órnegi aıǵa, múıizge, japyraqqa uqsas elementterden quralǵan.
«GÚL» oıý - órnegi gúl ósimdiginiń barlyq túrlerin tuspaldap turady. Bul órnektiń túri úsh japyraqty oıý - órnekten bastalyp, on eki japyraqty oıý - órnekke deıin qolóner buıymdarynda kezdesedi.
«SHYTYRMAN» oıý - órnegi kóp japyraqty esimdik pen kóp tarmaqty múıiz jáne geometrıalyq fıgýralar aralas keletin kúrdeli órnek. Mundaı órnekter zattardyń betine kóp tarmaq bolyp jelilenip kelýi bútin bir sújetti (jaılaý, orman, jazyq dala, keń sahara) megzep jasalady
«TİS» oıý - órnegi maldyń, ańnyń tisine uqsas, aqqara tústi shaqpaqtan quralatyn, shahmat taqtasyna uqsas oıý - órnek. Keste tigýde buryshtaryn qarama - qarsy túıistirip otyratyn tik synyq sırek tigisterdiń órneginde qoldanylady. Muny «tis», «ıttis» dep te ataı beredi.
«BÓRİKÓZ» oıý - órnegi bóriniń kózin, qasqyrdyń basyn, qulaǵyn, sondaı - aq «bóriqulaq» dep atalatyn japyraqty beıneleıdi
Sabaqty qorytyndylaý
Oqýshylar búgin biz oıý – órnek týraly tolyq maǵlumat aldyq. Sonymen myna suraqtarǵa jaýap berińder
• Oıý – órnek degenimiz ne?
• Oıý - órnektiń neshe túrin bilesińder?
• Zergerlik buıymdarǵa kóbinese qandaı órnekter paıdalanylady?
• Kilemde qandaı oıý - órnekter basym?
Oqýshy bilimin baǵalaý.
Úı tapsyrmasy. Oqyp kelý jáne oıý – órnekti qaǵazdan nemese matadan qıyp ákelý.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Ábdildá Tájibaev “Tolaǵaı” ertegisi
