InfoHub Logo

Baıaǵy ótken zamanda Amerıkanyń bir túkpirindegi jalǵyz úıde Dorotı atty ádemi qyz apasymen birge ómir súripti. Apasy tań atqannan kesh batqanǵa deıin jumys istep, úı kórmeı di eken. Al nemeresi úıde jalǵyz qalady. Sol sebepti Dorotı ózin baqytsyz sezinetin. Ol — adamdarmen sóılesýdi, aralasýdy jaqsy kóretin kishipeıil, meıirimdi qyz. Onyń bar qýanyshy — Toto atty kishkentaı qara kúshigi edi. Dorotı ýaqytyn sol kúshigimen oınap ótkizetin, sol kezde ǵana ózin baqytty sezinetin. Kúnderdiń bir kúninde apasy ádettegideı jumysta bolatyn. Bir kezde dala kenetten túnerip, qatty alaıdúleı jel turady. Dorotı kúshigimen úıde oınap otyrǵan edi. Kishkentaı qyz taban astynda ne bolyp ketkenin bilmeı sasady. Súıikti kúshigi — Totony baýyryna basyp, terezeden dalaǵa qaraıdy. Oǵan búkil úı dirildep, aqyryn qozǵala bastaǵandaı bolady. Dorotıdi «Súıikti kúshigimdi joǵaltyp alamyn ba?» degen qorqynysh bıleıdi. Dorotıdiń óte qatty shaıqalyp, astań-kesteń bolǵan úıdi kórgende záre-quty qalmady. Jel údeı soqqan saıyn úı de shaıqala berdi. Bir kezde daýyl úıdi aspanǵa tik kóterip, ushyryp ala jóneldi. Dorotı óz kózine ózi sener emes. Al úı bolsa, asp and a qalyqtap ushyp baryp, jemis-jıdekterge toly baqtyń ishine kelip qonady. Dorotı aqyryn baryp úıdiń esi gin ashyp qalyp edi, san alýan gúlder men qustarǵa toly, ıisi ańqyǵan, kózdiń jaýyn alatyn jemis-jıdekti aǵashtardy kóredi. Aınalasyna qarap tań-tamasha bolyp turǵan Dorotı «Manchkın jerine qosh keldiń!» degen daýysty es tıdi. Tamasha daýystyń ıesin izdegen qyz ózine qaraı bir sulý áıeldiń jaqyndap kele jatqanyn kóredi. Ol bul áıeldiń kim ekenin jáne ózin nege qarsy alyp turǵanyn bile almaı dal bolady. Dorotı áıelden:

— Siz kimsiz? Men qazir qaıdamyn, bul jerge qalaı tap boldym? — dep suraıdy.

Sonda áıel:

— Súıiktim, men Soltústiktiń meıirimdi sıqyrshysymyn. Qazir sen Manchkın jerindesiń. Munda seni jel aıdap ákeldi. Qýanyshqa oraı, seniń úıiń Manchkınniń Ońtústiginde turatyn zulym sıqyrshynyń dál ústine qulap, ol o dúnıege attandy. Manchkın halqy ony jek kóretin, sondyqtan saǵan óz rızashylyqtaryn bildirýde, — deıdi. Dorotı úıine qaıtqysy kelgen edi, meıirimdi sıqyrshy oǵan úıine qaıtpas buryn, Merýert qalasynda turatyn Oz eliniń ataqty sıqyrshysyna kómektesýi qajet tigin aıtady. Kishkentaı qyz Oz eli men Merýert qalasynyń qaıda ornalasqany týraly beıhabar bolatyn.

Soltústiktiń meıirimdi sıqyrshysy:

— Qoryqpa, men saǵan kómektese min, — dep, Dorotıge sıqyrly aıaq kıim syılaıdy. Sonymen birge, sıqyrshy oǵan jolda kezigetin jamandyqtardan qorǵanysh bolsyn dep betinen súıedi de, qoshtasyp, qalyp qoıady. Dorotı Totomen birge jolǵa shyǵady. Olar uzaq júredi. Sharshaǵan qyz demalatyn jer izdeıdi. Úlken-úlken egistik alqaptaryna jetip, sol mańdaǵy bir tasqa demalý úshin otyra ketedi. Sol kezde Dorotıdiń janyna egin kúzetshisi kelip, óziniń oılaý qabiletiniń nasharlyǵyn jáne qyzdy kópten kútip júrgenin aıtady.

— Men sıqyrshyǵa bara jatyrmyn. Bizben birge júr, — deıdi Dorotı oǵan.

Osylaısha Dorotı, Toto jáne egin kúzetshisi úsheýi Oz eliniń sıqyrshysyn izdep jolǵa shyǵady. Bir jerge jetkende olar syqyrlaǵan bir dybysty estıdi. Dybys shyqqan jaqqa burylsa, syqyrlap kele jatqan Qalaıy adam eken. Onyń denesiniń tottanyp ketkeni sonsha, ózdiginen qozǵala da almaıtyn kórinedi. Qalaıy adam Dorotıge denesin qozǵaltý úshin maımen súrtýin ótinedi. Dorotı Qalaıy adamnyń denesin úıden alyp shyqqan maımen súrtip be redi. Qalpyna kelgen Qalaıy adam Dorotıge alǵysyn jaýdyrady. Ol Dorotı men onyń serikteriniń qaıda bara jatqanyn estip:

— Men temirden jaralǵanmen, júregim joq, júregimniń bolǵanyn qalaı myn, — dep óz muńyn aıtady. Osylaı báriniń armandary toǵysyp, tilekteri oraılasqanyna qýanyp, dostar joldaryn jalǵastyrady. Jolaýshylar júre-júre bir ormanǵa kelip kiredi. Onda olar arystandy jolyqtyrady. Arys tan egin kúzetshisi men Qalaıy adamnan qorqyp, aǵashtyń tasasyna baryp tyǵylady. Birazdan keıin janyna jaqyndaǵan Totoǵatap beredi. Dorotı arystannyń tumsyǵynan perip jiberip, «qorqaq» dep aıqaılaıdy. Arystan basyn salbyratyp, Dorotıge aıanyshty túrmen qaraıdy. Ol shynymen deqorqaq ekendigin moıyndap, batyldyq, ójettiktiń jetpeı turǵanyn aıtypshaǵymdanady. Dorotı arystandy aıap, oǵan kómektespek bolady. Sóıtip, Oz eliniń sıqyr shysyna barlyǵy birge jol tartady.

Uzaq jol júrip, aqyrynda Dorotı men onyń joldastary Oz eliniń sıqyrshysy turatyn Merýert qalaǵa da jetedi. Bas qaqpanyń kúzetshi leri jolaýshylardyń sıqyrshyny kórgileri keletinin estip, ishke kirgizedi. Sar aıdyń kóz tundyrar ásemdigi kelgen qonaqtardy ózgeshe sezimge bóleıdi. Degen men, qyzǵa: «Oz eliniń sıqyrshysy jaýyz adam bolyp qalýy da ǵajap emes» degen oı keledi. Ary qaraı júrýge júreksinip qalǵan Dorotı dostary na óz oıyn aıtady. Bulaı tura bergennen eshteńe shyqpas yn túsingen olar batyldanyp ishke kiredi.

Úlken dálizben júrip otyryp, Oz eliniń sıqyrshysy otyrǵan bólmeden bir-aq shyǵady. Sıqyrshynyń túri susty eken. Dorotı oǵan ózderiniń ne maqsatpen kelgenderin túsindiredi. Sıqyrshy olarǵa:

— Eger sender meniń shartymdy oryndasańdar, tórteýińe de kómektesemin, — deıdi. Oz eli sıqyrshysynyń sharty boıynsha, bular Batystyń zulym sıqyrshysyn izdep taýyp, ony óltirýleri kerek eken. Dorotı men dostary bul shartty oryndaýǵa ýáde beredi. Sıqyrshynyń saraıynda biraz tynyǵyp alyp, olar jolǵa shyǵady. Biraq dostar Batystyń zulym sıqyrshysyn qalaı tabatyndary týraly oılanbapty. Al, óz elinde jatqan Batystyń zulym sıqyrshysy olardyń kele jatqanyn biledi de, qorǵanys qamyna kirisedi. Olardy óltirýge bir top qasqyrdy qarsy jiberedi. Dorotı men onyń dostary qasqyrlardan záre-quty qalmaı qorqyp, qasha jóneledi, tek Qalaıy adam ǵana olarǵa qarsy shyǵyp, úlken batyldyq kórsetedi. Sóıtip, olar qasqyrlardan aman-esen qutylady. Zulym sıqyrshy bul sátsizdikke qatty ashýlanady. Endi olarǵa qarsy maımyldardy attandyrady. Dorotı men onyń dostary maımyldardan da qatty qorqady. Tónip turǵan qaýipke qaramastan, Qalaıy adam men egin kúzetshisi qarsy shabýylǵa shyǵady. Aqyrynda maımyldar olardan ázer qashyp qutylady, biraq Qalaıy men egin kúzetshisi aýyr jaraqat alady. Al Dorotı, kúshigi jáne arystan din-aman bolady. Degenmen, olar jolǵa qaıta shyǵady. Kishkentaı Dorotı men onyń dostary jolda zulym sıqyrshynyń jibergen qarǵa lary men aralarynyń úlken tobyna kezigedi. Jar aqattarynyń aýyr ekenine qaramaı, Qalaıy adam men egin kúzetshisi qarsy shyǵyp, jeńiske jetedi. Kóp qıyndyqtardy jeńip, olar zulym sıqyrshy turatyn jerge keledi-aý, áıteýir. Olardy kórip, amaly taýsylǵan sıqyrshynyń saly sýǵa ketedi. Degenmen, ol:

— Sender aqyry maǵan kelgen ekensińder, budan keıin meniń qulym bolasyńdar! — dep ashýlanady.

Osy kezde zulym sıqyrshy Dorotıdiń aıaǵyndaǵy meıirimdi sıqyrshy syılaǵan aıaq kıimdi baıqap qalyp, kúshtep tartyp almaqshy bolady. Sol mezette-aq aıaq kıim ózgerip sala beredi. Ol Dorotı men onyń dostaryna qorǵan bolady. Al shashyra ǵan ottan kishkentaı qyzdy meıirimdi sıqyr shy nyń qorǵanysh retinde betinen súıgeni qutqaryp qalady. Alaıda joldan ábden sharshap kelgen Dorotı men dostarynyń zulym sıqyrshymen qarsylasýǵa shamalary kelmeı, aıtqan buıryǵyna kónýden basqa amaldary qalmaıdy. Kún artynan kún ótedi. Dorotı men dostary erteli-kesh bir tynbaı jumys jasaıdy. Olardyń kishkene otyryp tynyǵýlaryna da ýaqyt bolmaıdy.

Birde dostar sıqyrshynyń úıde joqtyǵyn paıdalanyp, onyń kózin qalaı qurtý kerektigi týraly aqyldasady. Biraq esh amalyn tappaıdy.Úıdiń ishin tazalaý Dorotıge júktelgen edi. Sıqyrshynyń sýdan alystaý júretinin baıqaǵan qyz, bir kúni ol ursyp sóılegende yzalanyp, betine bir shelek sýdy shashyp jiberedi. Sol kezde zulym sıqyrshy muz sıaqty birtindep, aıaǵynan bastap erı bastaıdy. Sıqyrshy erı-erı, moıny men basy qalady. Dorotı zulym sıqyrshynyń erekshe kúshi bar bas kıimi týraly habardar edi. Sondyqtan ol sıqyrshy tolyq erip ketpeı turǵanda, onyń sıqyrly bas kıimin alyp qalýǵa asyǵady. Doro ı basyndaǵy bas kıimdi ustap úlgeredi, sıqyrshy tolyǵymen shalshyq sýǵa aınalyp ketedi. Osylaı kishkentaı qyz zulym sıqyrshynyń kózin joıady. Dorotı bul jańalyqty dostaryna aıtady. Mundaı tamasha habardy estigen dostary zulym sıqyrshydan qutylǵand ryna qatty qýanady. Endi olar Oz eline qaıtýǵa daıyndalady. Dorotı ózimen birge sıqyrly bas kıimniń kómegimen maımyldardy áketedi. Dostar júrejúre Oz eline jetedi. Olardy Oz eliniń sıqyrshysy qarsy alady. Biraq bul joly ol kádimgi qarapaıym qart adam keıpinde otyr eken. Muny kórip, dostar tań qalysady. Sıqyrshy Dorotı men dostaryna dán rıza bolyp, Qalaıy adamǵa meıirimdi, taza júrek syılaıdy. Qalaıy adamnyń qýanyshy qoınyna syımaı, sıqyrshyǵa da, Dorotıge de óziniń alǵysyn jaýdyrady. Sıqyrshy egin kúzetshisine oılaý qabiletin tartý etedi. Kúzetshi bul syılyqqa shyn júrekten qýanyp, sıqyrshyǵa óz rızashylyǵyn bildiredi. Shattana bılep, qýanyshyn dostarymen bólisedi.

Arystan óz kezegin úlken sabyrlylyqpen kútedi. Sıqyrshy oǵan batyldandyratyn bir shyny dári beredi. Arystan bul dárini qorqaqorqa ázer alady. Ony iship jibergeni sol edi, boıynda keremet bir kúshtiń paıda bolǵanyn baıqaıdy. Sóıtip, ol da sıqyrshyǵa shyn júrekten alǵysyn aıtady. Kezek Dorotıge keledi. Sıqyrshy oǵan zulym sıqyrshydan alǵan bas kıiminiń meıirimdi sıqyrshyǵa jetýge kómektesetinin, al ol óz kezeginde úıine jetýge jol kórsetetinin túsindiredi. Dorotı sıqyrly bas kıimniń kúshimen ustap otyrǵan úsh maımyldy shaqyryp, olarǵa ózin eıirimdi sıqyrshyǵa jetkizýlerin buıyrady. Kózdi ashyp-jumǵansha tórteýi de meıirimdi sıqyrshynyń úıine jetedi. Sıqyrshy kishkentaı qyzben qaıta qaýyshqanyna qatty qýanady. Maımyldardy óz eline qaıtarady. Meıirimdi sıqyrshy Dorotıge sıqyrly aıaq kıim ony úıine deıin jetkizetinin aıtady. Osylaısha kishkentaı qyz bárimen qoshtasyp, úıine qaraı jol tartady. Dorotıdi úıinde apasy kútip otyr eken. Qyz jel kóterip ketken úıdiń qalaısha óz ornynda turǵanyna tań qalady. Ol úıge kire sala apasynyń moınyna asyla ketedi. Apasy da ony kórgenine shattanyp, qatty qýanady. Dorotı bolǵan jaıttyń bárin apasyna jaıyp salady. Ol tamasha Manchkın jeri týraly, Merýert qala, meıirimdi sıqyrshy, Oz eliniń sıqyrshysy men zulym sıqyrshy týraly bolǵan oqıǵanyń barlyǵyn baıandaıdy. Óziniń qandaı dostar tapqanyn da aıtady. Sıqyrly aıaq kıim, sıqyrly bas kıim, maımyldar jóninde áńgimelep beredi. Sıqyrshynyń «Qorǵanysh bolady» dep betinen súıgendigin de jasyrmaıdy. Apasy nemeresiniń áńgimesine senbese de, Dorotıdiń úıge amanesen oralǵanyna qatty qýanady.

---