InfoHub Logo

Qazirgi tańda eń mańyzdysy ol adam tulǵasynyń ózin-ózi durys baǵalaı bilýi. Damý úrdisi ómir boıy toqtalmaıdy, sondyqtan sol úrdiske sáıkes ózin-ózi baǵalaý daǵdylary búkil ómir boıy qalyptasady jáne damıdy. Basqa adamdarmen qarym-qatynas tájirıbesi kóp bolsa, sonda ǵana adam tulǵa retinde ózi de damyp, kóp aqparat alady.

Ózin-ózi baǵalaýda tulǵa úshin mańyzdysy: shyndyq pen «Men jáne Ol» arasyndaǵy baılansy. Tulǵanyń óz «Men»-ine jaqyndaýy, ózin-ózi durys baǵalaý qabilettiliginiń damýy kezinde ǵana júzege asady.

Tulǵanyń ózin-ózi durys baǵalaýyna korreksıalyq trenıńter ótkizý qajet. Toptyq trenıń sabaqtary men jattyǵýlary túrli keleńsiz jaǵdaılardy jeńe bilýge, ustamdylyq pen aqyldylyq tanytýǵa, óziniń áreketine esep berýge, boıyn kernegen jaǵymsyz sezimderdi tejeýge, jalpy jeke tulǵa retinde qalyptasýyna kómegi mol.

Ózin-ózi baǵalaý – tulǵanyń ótken tájirıbesin jalpylaýy jáne óziniń «Men»-ine jańa aqparat uıymdastyrýynyń kognıtıvti syzbasy bolyp esepteledi. Sonymen qatar, ózin-ózi baǵalaý, ásirese tulǵanyń qabileti men múmkindigi týraly aıtylsa, tulǵanyń belgili bir úmittený deńgeıin kórsetedi. Tulǵanyń úmittený deńgeıi ár túrli jaǵdaılarǵa, sebepterge baılanysty. Mysaly: dostarynyń arasynda maqtanshaq bala, muǵalim men ózin basqalaı baǵalaıdy. Sol sebepten ózin-ózi baǵalaý ózin jetildirý quraly bolyp, aınalasyndaǵy adamdarǵa ózi týraly jaǵymdy áser berý úshin jaǵdaı jasaý.

Tulǵa ózin eki jolmen baǵalaıdy:

1.  óziniń úmittený deńgeıi men is-áreketiniń shynaıy nátıjesin salystyrý arqyly;
2.  ózin basqa adamdarmen salystyrý arqyly. Tulǵanyń úmittený deńgeıi joǵary bolǵan saıyn, ony qanaǵattandyrý qıynǵa túsedi. İs-árekettiń jetistikteri men sátsizdikteri ındıvıdtiń óziniń qabiletine baǵa berýine áser etedi. Jalpy ózin-ózi baǵalaýda tulǵanyń jeke-dara erekshelikterin de eskerý qajet. Tulǵanyń ózine bergen baǵasy turaqty emes, ol ár-túrli jaǵdaılarǵa baılanysty ózgeredi.

Tulǵanyń ózin-ózi baǵalaýyn qalyptastyrý úshin:

1. shynaıy «Men»-men ıdealdy «Men»-in salystyrý qajet. Tulǵa ózin qandaımyn dep esepteıdi jáne ol qandaı bolǵysy keledi;
2. basqalardyń bergen baǵasyna qarap, adam ózin-ózi baǵalaıdy;
3. óz isin baǵalaý arqyly.

Oqýshynyń ózin-ózi baǵalaý erekshelikteri. Bala óziniń ıntellektýaldyq deńgeıine óte úlken mán beredi jáne de basqalar onyń bul múmkindigine qandaı beretini jıi mazalaıdy, ol tanymdyq is-áreketinde ózin-ózi baǵalaý rólin zerttegende anyqtalǵan. Ótkizilgen zertteý boıynsha birde-bir oqýshy (sonymen qatar úlgerimi tómen oqýshylar da), ózderiniń úlgerimi tómendigi jáne turaqsyzdyǵynyń sebebin ıntellektýadlyq qabiletin tómen dep sanamaıdy. Olar ózderin jalqaý, tártipsiz, jaýapkershiliksiz dep sanaıdy

Bala ózin baqytty seziný úshin, qıyndyqtardy jeńý úshin, jaqsy jáne jańa jaǵdaıǵa tez beıimdelý úshin ol ózi týraly jaqsy oılaý qajet. Ózin-ózi baǵalaýy tómen bala árbir iste kedergilerge tap bolady. Olardyń qobaljý qurby-qurdastary men synyptastarymen qarym-qatynas qurýda qınalady, oqýda qatty qobaljıdy.

Tulǵanyń ózindik baǵalaýy men ózine senimdiligi sıaqty qasıetteriniń arasynda belgili bir táýeldilik bar. Keńes ǵalymy E.A. Serebrákova atap kórsetkendeı, ózine degen senimdiliktiń nemese senimsizdiktiń jáne ózindik senimniń kórinýi ózindik baǵalaýdyń sıpaty bolyp tabylady. Osy oraıda, ol tulǵanyń ózi týraly jaǵymdy pikirine táýeldi bolyp keledi. Ózindik baǵalaýda tulǵanyń ózine, óz múmkindigi men áleýetine degen kózqarasy kórinis.

Ózine senim arqyly tulǵa óz kúshi men múmkindikterin durys baǵalaıdy. Bul jaǵdaıda tulǵanyń áreketi áleýmettik orta talaptaryna sáıkes bolady. Senimsizdik qasıeti tulǵanyń óz múmkindikteri men áleýetin jetkilikti baǵalamaýy bolsa, al, ózindik senim asyra baǵalaý bolyp tabylady. Sondyqtan da, tulǵanyń ózindik baǵalaýynan tulǵaaralyq qarym-qatynas sıpaty, basqa adamdarǵa qatynasy, is-áreket jetistigi, tulǵanyń jan-jaqty damýy táýeldi bolyp keledi. Tulǵanyń ózin durys baǵalaýy oǵan rýhanı qanaǵattanýdy qamtamasyz etedi.

Tulǵanyń qalyptasýy áleýmettik qundylyqtarmen baılanysty bolyp keledi jáne «Men» beınesiniń kez kelgen elementteri tikeleı etnomádenı qorshaǵan ortanyń, tulǵa damyp otyrǵan etnostyq keńistiktiń áserimen qalyptasady. Tulǵa qurylymyndaǵy etnostyq quramdas bólikti elepeskermeý etnostyq dástúrlerdiń, qundylyqtardyń tegistelýine sebepker bolady, bul adamnyń mánin túsinýdi qarapaıym ete túsedi.

---