InfoHub Logo

Taǵdyr oıyny

(áfsana) 

©️ Narsha Býlgakbaev 

 

Jas Batyr – Quldyqtan bosap shyǵyp, Súleımendi jaýyzdardan qorǵap qalǵan batyr 

Súleımen – asyrandy bala, 18 jasta, bolashaq Patsha

Ákesi – Súleımenniń qamqorshysy 

Anasy – Súleımenniń qamqorshysy

Jaýyz Patsha – Basty jaýyz keıipker

Ýáziri – Habar tasymaldaýshysy

Áýlıe – Patsha saraıynyń kóripkeli

Qul Dosy – Bolashaq Jas Batyrdyń quldyqta júrgen kezdegi serigi

Qul Iesi – Qul ıelenýshi

Eki jaldamaly janalǵyshtar – Jaýyz Patshanyń Súleımendi óltirýge jibergen jendentteri 

Nurly Jaryq – kórinbeıtin daýys

Náreste – 6 aılyq náreste, ózderiniń balasy 

 

 

1 Quldyqta 

 

(ekeýi dıirmen tartyp otyrady, aıaq qoldary kisendeýli) 

Jas Batyr: Ana aspandaǵy jarqyrap turǵan juldyzǵa qarashy. 

Qul Dosy: Qaıda qara deıdi? 

Jas Batyr: Sol juldyz maǵan bir nárse aıtqysy keletin sıaqty. 

Qul Dosy: Saǵan nansyz qalmaı, qojaıynnan taıaq jeme dep aıtqysy keledi, basqa ne aıtady deısiń? 

Jas Batyr: Ómir baqı qul bolyp ómir súre beremiz be? Men bul jerde máńgilik qalmaımyn. 

Qul Dosy: Armanyń kúshti eken, biraq ol eshqashan oryndalmaıdy. Jas Batyr: Bizdiń qojaıyn bar ǵoı, naǵyz tıran, biz bir úzim nan úshin kúni túni jumys isteımiz, al ol bolsa oıyna kelgenin isteıdi. Bizdi paıdalanyp, ózi túk bitirmeıdi. 

Qul Dosy: Erteń bir úzim nanǵa zárý bolyp qalyp júr me, qojaıyn eńbegimizge saı tamaǵymyzdy berip otyr, odan artyq ne kerek? 

Jas Batyr: Bilmeımin, maǵan bostandyq kerek, men sharshadym. Qul Dosy: Árıne sharshaısyń jumystyń bárin men istesem. 

Jas Batyr: Biz jabyq sheńberdi aınalyp júrik, al ýaqyt bolsa ótip jatyr. 

Qul Dosy: Bilmeımin, maǵan ýaqyttyń ótip jatqany bilinbeıdi. Óz taǵdyryma rızamyn. 

Jas Batyr: Tshsh… Qojaıyn kele jatqan sıaqty. 

Qul Dosy: Qane? 

Jas Batyr: Oınap aıtam, birden qorqa kettiń ǵoı. Sý ákep betińdi jýaıyn ba? 

Qul Dosy: Sen menimen oınama, odansha jumysyńdy adal atqar. 

Jas Batyr: Quldyqta bolý bul jumys emes. Myna shynjyrlarymyz qashan sheshiledi eken. 

Qul Dosy: Qojaıynnyń kóńil-kúıi qashan jaqsy bolady, sol kezde…

Jas Batyr: Onyń kóńil-kúıi qashan jaqsy bolyp edi. 

Qul Dosy: Malǵa qaraıtyn kezde qashýǵa talpynyp júrme, áıtpese, aldyndaǵydaı sabap tastaıdy, taǵy da ash qalasyń. 

Jas Batyr: Ótti ketti, qaı qaıdaǵyny eske túsirip. (Qojaıyndary keledi) 

Qojaıyn: Malǵa qaraıtyn ýaqyt, kisenderińdi bosataıyn. (Qojaıyny kelip, qashýǵa umtylǵan Jas Batyrdy qýalaıdy, aqyry ustap alǵan soń, uzyn qamshymen sabaıdy) 

Qojaıyn: Búgin endi, taǵy da ash qalasyń, sorly baıǵus! Endi taǵy da qashýǵa umtylatyn bolsań, onda bul ómirmen qoshtasasyń, túsindiń be? 

Batyr: Á-árıne… 

 

2 Qýanyshty habar  

 

Bala: Men sizge bir nárse aıtýym kerek? 

Ákesi: Aıta ǵoı ulym. 

Bala: Maǵan Nurly Jaryq habar berdi, Patsha bolasyń dedi. 

Ákesi: Bul tamasha jańalyq qoı. Biraq qalaı, sen áli… Jassyń ǵoı… 

Bala: Nurly Jaryq seniń qolyńnan keledi dedi. 

Ákesi: Qolyńnan kelse… Biraq qazir men eshnársege tańǵalmaıtyn boldym… Anańa bul týraly bir nárse aıtqan joqsyń ba?

Bala: Joq, biraq bizge saparǵa attaný kerek dedi, bolashaq Patsha bolyp sol jerde atanasyń dedi. 

Ákesi: Aspanda Nurly Juldyz qaıdan paıda boldy desem, sodan eken ǵoı. Mynany qara, seni shynymenen bolashaq Patsha bolasyń dedi ma? 

Bala: Iá Patsha bolasyń dedi. 

Ákesi: Nurly Jaryq men týraly esh nárse aıtqan joq pa?

Bala: Bizge dereý saparǵa daıyndalý kerek, áke! 

Ákesi: Sapardy qoıa tur. Men birinshi bul súıinshi habardy kempirime jetkizeıin. 

(sahna syrtynan) 

Anasy: Ákesi! Ákesi, qaıda joǵalyp kettiń. 

Ákesi: Mine, ózi de kelip qaldy.

(Anasy kirip keledi) 

Ákesi: Kempir, meni úsh bólmeli páterdiń ishinen qalaı joǵaltyp júrsiń? 

Anasy: Úıimiz úlken, onyń ústine kempirińdi saǵynbaı kettiń. Ulym, janym, qalyń qalaı?

Bala: Qudaı dep. Sizge jetkizgimiz kelip turǵan bir jaqsy jańalyǵymyz bar. 

Anasy: Aıtyńdar onda, ne jańalyq?

Bala: Maǵan Nurly Jaryq habar berdi, Patsha bolasyń dedi jáne qazirgi Jaýyz Patshany taqtan taıdyryp óziń otyrasyń dedi. 

Anasy: Patsha? Sonda bul qalaı bolǵany? Bul rasymenen, halyqtyń barlyǵy aıtyp júrgen, aspandaǵy jaryq juldyzdyń belgisi me? Sen buny qalaı qabyldadyń, Ákesi? 

Ákesi: Men qoldaǵym kelgen. Biraq seni… jalǵyz ózińdi, bundaı uzaq saparǵa qalaı jiberemiz? Men seni eshqaıda da jibermeımin ulym, sen maǵan renjime. 

Bala: Bul Nurly Jaryqtyń buıryǵy bolsa da ma? 

Anasy: Áı Ákesi, bizge Qudaı ul berdi. Endi ony Patsha qylmaqshy. Kempirińniń aıtqanyn tyńda. 

Ákesi: Onyń jalǵyz ózin uzaq saparǵa qalaı jiberemiz sonda? 

Súleımen: Jalǵyz emespin, árdaıym Qudaıymyz qasymyzda emes pe dep ózderińiz úıretken joqsyzdar ma? 

Ákesi: Biz alda ne bolaryn bilmeımiz Súleımen, saqtyq ózimizden, saqtyq ózimizden. 

 

3 Jaýyz Patsha 

 

Patsha: Ana aspandaǵy juldyz, ne juldyz?! Ne úshin jarqyrap tur? Qarasam kózim shydamaıdy. Halyqtyń barlyǵy men týraly birdeńe deýdi qoıdy. Barlyǵynyń áńgimeleıtini osy juldyz. Basqa ádil Patshaǵa úmit etemiz deıdi, sonda bul qalaı… halyqtyń barlyq jaǵdaıyn jasap otyrǵan menen ne, úmit joq pa ne? Álde meniń jasaǵan barlyq jaqsylyǵymdy halyq umytty ma? 

Ýáziri: Áýlıeniń aıtýy boıynsha, sizdiń ornyńyzdy basatyn bolashaq Patshaǵa on segiz jasqa tolǵan kezde, aspanda nurly juldyz paıda bolady jáne ol, on segiz jasar bala Patsha bolǵansha deıin búkil álemge jarqyrap turady. Onyń aıtýy boıynsha osy joly bul erekshe jaratylys bolady, ádildik ornatatyn Patsha, ári Dana, ári Ǵalym, búkil álemge jaqsylyq pen jańalyq ákeletin bolady. 

Patsha: Men! Búkil álemderdiń patshasy, Men! Bar biletiniń sol ǵana ma? Bilip qoı, kúlli álemniń patshasy meniń ákem bolǵan, ol patshalyqty maǵan tapsyrdy, menen keıin bul taqqa meniń urpaǵym otyrady. Basqa eshkim emes, túsindiń be? Basqa eshkim emes! Halyqty tek men, jáne meniń tuqymym ǵana basqaratyn bolady. Al myna seniń nurly juldyzyń, bizdiń asyl tuqymymyzǵa kedergi bola almaıdy. 

Ýáziri: Durys aıtasyz. 

Patsha: Sen bylaı iste, kúlli álemde halyq sanaǵyn jarıala, barlyǵyn bir jerge jınap, birtindep tirkeýden ótetin bolsyn. Men búgin tús kórdim, túsimde ákem osyndaı tapsyrma berdi. Sosyn Áýlıeni shaqyrshy maǵan. 

Ýáziri: Ókinishke oraı ol kele almaıdy, men aıtyp kórip edim, ol kúldi de qoıdy. 

Patsha: Qalaı sonda kele almaıdy, patshanyń aldyna, onyń meni kelemej etkeni úshin jazaǵa tartamyn. 

Ýáziri: Patsham! Ony bilesiz ǵoı, áýlıe emes pe, onymen abaı bolý kerek, erteń bizge bálesi tıip júrse.

Patsha: Endeshe ol maǵan kele almasa, men oǵan ózim baramyn. Áýlıe meni aldady. Meniń bolashaǵym qalaısha ózgermegen. Men barlyǵyn jasadym ǵoı. 

Ýáziri: Bálkim taǵdyr jazyp qoıǵan ómir ózgermeıtin shyǵar. 

Patsha: Ózgeredi, áli-aq kóresiń, ózgeredi. 

 

4 Quldyqtan qashý

 

Batyr: Men qaıdamyn? Nege bári qarańǵy, eı! 

Nurly Jaryq: Sen túster álemindesiń, sabr et. 

Batyr: Qyzyq eken. Al sen kimsiń? 

Nurly Jaryq: Sen uıqydan turasyń, sosyn bolashaq Patshanyń ómirin aman saqtap qalasyń. Sen bolashaq batyrsyń. Taǵdyr seni tańdady. 

Nurly Jaryq: Patsha? Batyr? Sen meniń Qul ekenimdi bilesiń be? Bunyń bári ánsheıin kezdeısoq shyǵar. 

Nurly Jaryq: Bul ómirde kezdeısoqtyq joq. Súleımen dúnıege kelgennen bastap aspanda jaryq juldyz paıda boldy, jáne de ony barsha halyq kóre alatyndaı jarqyrap turady.

Batyr: Súleımen? Toqta, toqta, toqta… (oıanady) Bul jaı tús eken ǵoı. Al ne ózgerdi, sol baıaǵy Quldyq? 

(Qul Dosynyń qasyna baryp) 

Jas Batyr: Bilesiń be? Men búgin bir tús kórdim. 

Qul Dosy: Bilmeımin, aıtpasań qaıdan bilemin... Aıtsańshy endi, adamdy qyzyqtyrmaı!

Jas Batyr: Túsimde maǵan bir Nurly Jaryq, meniń artymnan er dedi, seniń ómirińniń máni sol dedi. 

Qul Dosy: Taǵy da sol baıaǵy ótirik tústerińniń biri emes pa?

Jas Batyr: Joq, osy joly shyn tús, maǵan qalaıda myna jerden qutylyp shyǵý kerek. Qashanǵy bireýdiń malyn baǵyp, astyq tartyp júre beremiz. 

Qul Dosy: Durys aıtasyń, kisen sheshildi me?

Jas Batyr: Qandaı kisen? 

Qul Dosy: Shynjyrlaryńnyń sheshilgenin áli baıqaǵan joqsyń ba? Sen búgin quldyqtyń buǵaýyn úzdiń, nege qýanbaısyń? 

Jas Batyr: Temir shynjyrdy, qalaı? 

Qul Dosy: Taptyq qoı jolyn. Qash, mine endi seniń ańsaǵan múmkindigiń, meni ýaıymdama, qash, qojaıyn kelmeı turyp, qash! 

Jas Batyr: Rahmet saǵan, seniń jaqsylyǵyńdy eshqashan umytpaımyn. 

Qul Dosy: Umytpasań boldy. Sáttilik tileımin saǵan, jolyń bolsyn. 

Jas Batyr: Al sen she? Seniń jaǵdaıyń ne bolady?

Qul Dosy: Aıttym ǵoı men saǵan, meni ýaıymdama dep, qash, qojaıyn kele jatyr, qash!

Qul Iesi: Eı, bedirek quldar! 

Jas Batyr: Endeshe men kettim, bostandyqqa. Biz qoshtaspaımyz, saý bol, aman bol! 

 

(Qojaıyn júgirip keledi, biraq osy joly ári aınalyp, beri aınalyp, ustap alýǵa tyrysady, biraq Batyr Jigit qashyp úlgeredi) 

 

5 Úıdegilermen tanysý 

 

(Jas Batyr Nurly jaryqqa taıanady) 

Jas Batyr: Sen kimsiń, qaıdan keldiń? 

Nurly Jaryq: Qoryqpa, men saǵan artymnan er dedim. Jáne osynda aıdap alyp keldim. 

Jas Batyr: Men qorqyp turǵan joqpyn. Sonda bul jer kimniń úıi? Nege dál osy jerge? 

Nurly Jaryq: Bolashaq Patshanyń shańyraǵymen tanysqan soń bárin túsinesiń. 

 

Ákesi: Sen kimsiń? Qalaı kirdiń bizdiń úıge? Seniń ketkeniń durys bolar, beıtanys jigit. 

Batyr: Esik ashyq tur eken, sosyn kire aldym. Men qalaı ketemin. 

Nurly Jaryq meni osynda aıdap ákelse? 

Ákesi: Osy senderdiń Nurly Jaryqtaryń bále boldy

Jas Batyr: Jaraıdy, basqasha túsindireıin, meni taǵdyr aıdap alyp keldi, aspandaǵy juldyz shyraq. 

Ákesi: Iaǵnı, taǵdyrǵa senemin de? Taǵdyrǵa senseń, Qudaıǵa senesiń ba? 

Jas Batyr: Árıne, ol meni quldyqtan bosatty, armanyńdy osy jerden tabasyń dedi. 

Ákesi: Saǵan aqsha kerek bolsa, birden aıtyp qoıaıyn, biz baı emespiz, biz qarapaıym gos. slýjashılarmyz. 

Jas Batyr: Maǵan sizderden aqsha qajet emes. Sizderdiń kim ekenderińizdi suraıyn dep keldim. 

Ákesi: Ony ne qylasyń? Aqylmenen bul jerden ketkeniń durys bolady, áıtpese… Sen ózi jyndy emessiń ba? 

(Súleımen kirip keledi) 

Súleımen: Ne boldy? 

Jas Batyr: Súleımen degen kim, maǵan sol kisi kerek edi?

Ákesi: Ony ne qylasyń? 

Jas Batyr: Men durystap túsindireıin, men bir tús kórdim, ol maǵan dál osy jerge kel de, bolashaq Patshanyń qorǵaýshysy bol dedi. 

Ákesi: Eı jigit, odansha qaıdan keldiń, sonda qaıt. Qorǵaýshy (kúledi) Seniń ózińe qorǵaýshy kerek sıaqty. 

Súleımen: Múmkin ol shyn aıtyp turǵan shyǵar. 

Jas Batyr: Árıne. Men áreń degende quldyqtan bosap, óz úıimdi taptym, úıim bolǵanda, ómirimniń mánin. Keshirińiz, bolashaq Patsha siz bolasyz ba? 

Súleımen: Iá, men bolamyn, tanysqanyma qýanyshtymyn. 

Jas Batyr: Men de, rahmet. Meniń negizi esimim joq, meni jaı ǵana Jas Batyr dep atasańyzdar bolady. Endi Súleımendi jaýapty mısıa kútip tur alda. Jaýyz Patshany taqtan taıdyryp óziń otyrasyń. 

Ákesi: Onyń basy istemeıtin sıaqty (Ulynyń qulaǵyna sybyrlaıdy). 

Jas Batyr: Men bárin estip turmyn. 

Ákesi: Aqylmen ketkeniń durys bolady, shyraǵym! 

Jas Batyr: Túsimdegi berilgen tapsyrma sizderdi qorǵaý bolatyn. 

Ákesi: Nemene deıdi? Kimnen? Bizdi tek bir Jaratýshy ǵana qorǵaıdy. Sen birinshi ózińdi qorǵap úırenip al. Onyń ústine sen áli bilimsizsiń, ári ómirlik tájirıbeń joq. Biz ózimizdi ózimiz qorǵaı alamyz, Qudaıymyz barynda.

Jas Batyr: Al meniń túsimde sizder qorǵaı almadyńyzdar, Jalmaýyz Patshanyń eń myqty deıtin jendetterinen qaza taptyńyzdar. 

Ákesi: Sen ótirikti jaqsy uıqastyrady ekensiń. Men senen rasynda qorqaıyn dedim, álde bárin aldyn-ala biletin kóripkeldigiń bar ma?

Jas Batyr: Negizinde men sizderge kerekpin, qolymnan kelmeıtinim joq, tamaqty onsha kóp jemeımin, biraq jaýyngerliktiń has sheberimin! Bala kezimde ákem tárbıelegen, ákemnen aıyrylyp qalǵan soń, amal joq… teginnen-tegin quldyqqa túsip qaldym. Taǵy da qaıtalap aıtaıyn, túsimde dál sizderdi kórdim. Nurly Juldyz meni osy jerge alyp kelgen. 

Ákesi: Sen ózińniń jyndy emes ekenińe naqty senimdisiń be? Qaıda endi al, Nurly Juldyzyń? 

Senimdi bolmasań úıińe qaıtqanyń durys. 

Jas Batyr: Meniń úıim osy jer, bul jerge men óz erkimmen emes, Nurly Jaryqtyń aıdaýymen keldim. 

Súleımen: Áke! Meni tyńdasańyz, bizben birge bolsyn, serik bolady, ári saparǵa shyǵatyn bolsaq jol da qaýipti, qorǵanymyz bolady, rasymen Qudaıdyń bizge aıdap alyp kelgeni shyǵar. 

Ákesi: Qaıdan bilesiń, ony da saǵan Nurly Juldyz aıtty ma? 

Súleımen: Bul ómirde eshnárse kezdeısoq bolmaıdy, buny ózińiz emes pe maǵan úıretken. 

Batyr: Halyqtyń bári juldyzdǵa qarap, bolashaq Patshanyń túrin kórgisi keledi. Nurly Jaryq Han Táńirine saparǵa shyǵasyń dep aıtty, sizder de sol jaqqa baraıyn dep daıyndalyp jatqan shyǵarsyzdar. 

Ákesi: Amal joq, balamyz úshin kónemiz. Súleımen úshin ǵana, bolashaq ulymnyń Patsha bolýy úshin ǵana. 

Jas Batyr: Patsha, demekshi… negizinen barlyq kedergiler men tosqaýyldardyń basty sebepkeri sol!

 

6 Jaýyz Patsha 

 

Patsha: Kóripkel qaıda, kóndire aldyń ba? Bolashaqty taǵy da bir kórgim keledi. 

Ýáziri: Iá patsham, dál siz aıtqandaı ertip ákeldim, qazir keledi. 

(Áýlıe kirip keledi) 

Patsha: Anasy, kim eken, sony bilesiz be? 

Áýlte: Men bilmeımin. Patsha, myna jynnyń artynan erseń bolashaq Patshanyń januıasyna barasyń. 

Patsha: Iaǵnı… Bolashaq, kúlli álemniń patshasy ári danasynyń, qalaı áke-sheshesi bar? Sen aldynda da, osy kezde de jetim dep aıtqansyń. Sonda sen bárin aldyn ala bilgen ekensiń ǵoı? 

Áýlıe: Dál solaı! Men ne kórdim, sony aıttym. 

Patsha: Endeshe onyń asyrandy anasy men ákesi, sen aıtqan otbasynda turady de. Meniń ákemniń túsime kirgen sebebi sol eken ǵoı. Sol úıge jendetter jiber degen. 

Áýlıe: Asyqpa, olar Han Táńirine saparǵa shyǵady. Olardy báribir qýyp jete almaısyń. 

Patsha: Al, balany qalaı kózin qurtýǵa bolatyny týraly oıyń bar ma?... Nege úndemeısiń? Ol bala meniń taǵyma jolamaýy tıis, qandaı jaǵdaı bolmasyn… Sen bylaı iste, maǵan eń myqty deıtin janalǵyshtardy tap. 

Ýáziri: Sosyn… 

Patsha: Eger de meniń tapsyrmamdy múltiksiz oryndaıtyn bolsań, olardy mol baılyqqa keneltetinim jaıly aıt. 

Ýáziri: Ol sonda ne tapsyrma? 

Patsha: Kóp suraq qoıma, tap dedim ba, tap! 

Ýáziri: Tabylady, patsha, tabylady. 

Patsha: Olarǵa aıt, myna jynnyń artynan ersin de. Sonda biz Balanyń qaı úıde tyǵylyp jatqanyn bile alamyz. 

Ýáziri: Qup bolady patsham, qup bolady, sonda siz … 

Patsha: Iá, sońǵy núkteni qoısyn, anasyn onyń joq qylsyn, balasyn onyń mert qylsyn. 

Ýáziri: Sizdiń basyńyz bas qoı, tabamyn men, tabamyn. 

Patsha: Dereý tap! Bizge keshigýge bolmaıdy. 

Ýáziri: Men sizge kim kerek ekenin bilemin, onymen shartty túrde kelisim jasaımyn, jáne ol barlyǵyn dál siz aıtqandaı jasaıdy. 

Patsha: Jaraısyń! 

Ýáziri: Alǵys, patsham, alǵys. 

Patsha: Myna juldyzǵa qaıta qaıta qarap, óz-ózime maza bermeıtin boldym, osy juldyz sónbeıinshe, maǵan tynyshtyq joq! 

 

7 Saparǵa daıyndyq 

 

Ákesi: Men óz jumysymdy tastap eshqaıda da barǵym kelmeıdi. Ne sebepti Súleımen taýdyń shyńyna shyǵýy tıis? Ne úshin ekenin aıtpaısyńdar ma?  

Jas Batyr: Sebebi ol juldyz Han Táńirineń jaryq bolyp kórinedi eken, onyń ústine bul Nurly Jaryqtyń baǵyttaýy. 

Ákesi: Osy senderdiń Nurly Jaryqtaryń bále boldy. 

Súleımen: Onyń ústine bolashaq Patsha retinde Qudaıdyń batasyn alýym kerek. 

Ákesi: Men qartaıǵan shaǵymda jolǵa jaramaımyn, onyń ústine jaıaý qanshama kılometr bıiktikke. Sender meni óltireıin dedińder me? 

Súleımen: Jaqsy ushaqpen baramyz. 

Ákesi: Ýra, durys sheshim, molodes! 

Súleımen: Oınap aıtam Áke, Nurly Jaryq bizge jaıaý barý kerek degen 

Ákesi: Áı, ońbaǵan senderdiń Nurly Jaryqtaryń. Men óz jumysymdy tastap eshqaıda da barmaımyn. Ulymyz aıaq astynan ne ǵyp Patsha bola qaldy. 

Batyr: Odansha qýanbaısyzba, ulyńyz búkil álemdi bıleıtin Patsha bolady. 

Anasy: Qudaı qoldaıdy, sondyqtan táýekel etip jolǵa shyǵamyz, Batyr Jigit durys aıtady. Bizdiń qaharman qorǵanymyz. Minezi de kórkem, sabyrly, salmaqty, naǵyz bastyq bolatyn jigit. 

Súleımen: Qaıaqtyń bastyǵy anashym?! Batyr deńiz. Onyń bizdi Han Táńiriniń shyńyna deıin jetkizetinine senimdimin. 

Ákesi: Men ol jyndyǵa senbeımin, ol jyndy bizdi orta jolda óltiredi. 

Anasy: Ákesi qoı boldy, ózińniń de aqyl ıesi ekenińdi umyttyń ba? 

Ákesi: Qaıdan bileıin, onyń ústine jańa dúnıege kelgen óz sábıimizge ne bolady. Ony da taýdyń basyna shyǵaramyz ba? Qudaı súıinshilegen balany orta jolda aram óltirip alamyz. 

Anasy: Sen de bir qaı-qaıdaǵyny shyǵaryp? 

Ákesi: Onda sol Nurly Jaryq nege maǵan habar bermedi eken, a? 

Anasy: Qudaı bizge beretinniń bárin berdi, Ákesi, berdi! 

Ákesi: Qaıdan bileıin, kishkene tájirıbesi mol, joldy biletin jetekteýshi bolsa. Áıtpese… senip otyrǵan batyrlaryń, quldyqtan endi bosap shyqqan jap-jas jigit qoı. 

Jas Batyr: Men jas bolsamda, kúsh bola alamyn, jaraıdy mıym joq shyǵar. 

Anasy: Qazir eldiń barlyǵy, sol juldyzǵa qarap tur, Han Táńirine barý kerek bolsa, joldy Nurly Jaryqtyń ózi kórsetip tursa, Qudaıymyzdyń ózi qoldap tursa, nesine alańdaımyz, ıá, batyr jigit! 

Jas Batyr: Árıne, sapar aýyr bolmaıdy. Bastysy, meniń túsimde maǵan júktelgen tapsyrma, bolashaq Patshany, ári danyshpandy, qorǵap qalý. 

Anasy: Ákesi, barǵym kelmeıdi degen áńgimeni qoı. 

(Anasynyń qolynda alty aılyq sábı bolady) 

Anasy: Qarańdarshy sondaı súıkimdi. Erteń seniń aǵań Patsha atanady. Ekeýiń birge adamzattyń barlyǵyn aqıqatqa shaqyratyn bolasyńdar. Adaldyq, ádildik, teńdik jolynda kúresetin bolasyńdar. (qolyndaǵy sábımen sóılesedi) 

Anasy: Sondyqtan Ákesi, biz jolǵa shyǵamyz, kempirińniń aıtqanyn tyńda! 

Ákesi: Keıde bar ǵoı, men jumystan múldem shyqqym kelmeıdi, kempirimdi kórgim kelmeıdi. 

 

8 Sapar

 

Ákesi: Saparymyz shynymen aýyrlap barady… 

(Boran soǵady) 

Nurly Jaryq: Batyr Jigit, jemis aǵashtary, áldenip alyńdar, bulaqtyń taza sýy, shólderińdi qandyryńdar. 

Jas Batyr: Ana jerde jıdek aǵashy men bulaqty kórdińizder me? 

Ákesi: Qane, qaqaǵan qysta qaıaqtyń jemisi?

Anasy: Súleımen sen álsirep kele jatqan sıaqtysyń, bizge asyǵý kerek. 

Súleımen: Joq, bári jaqsy anashym, jaı, azdap sharshaǵanym ǵoı. 

Anasy: Bastysy ýaıymdama, bári jaqsy bolady. 

(barlyǵy jemister jep áldenip alady, bulaqtyń sýyn iship shólderin qandyrady) 

Ákesi: Saparda qyryq kún júrip kelemiz, sharshaıtyn túrleriń bar ma, joq pa? Men sharshadym. Áı, mynalar kimder? 

(Eki jaýyz jendetpen kezdesedi, bireýinde qylysh, bireýinde naıza)

Súleımen: Qalaı? bolashaq Patshanyń batyry bolǵan ońaı ma eken? 

Jas Batyr: Ońaı, batyr bolý meniń qadir-qasıetim, barlyqtaryńyz alǵa basyp júre berińizder… Men olardy… ózim jaırata salamyn. 

Ákesi: Sender shaıqasa berińder, men qolymnan kelgenshe duǵa eteıin. 

Jas Batyr: Durys ata, duǵańyz artyq bolmaıdy. Men olardy tize búktirgenshe, bulaq pen aǵash jaqqa qaraı bara berińizder.

(barlyǵy jemister jep áldenip alady, bulaqtyń sýyn iship shólderin qandyrady) 

 

(Batyr Jigittiń qolynda qylysh qana, shaıqas bastalady) 

Jas Batyr: Bolashaq Patshanyń amandyǵy, meniń amanatym. 

(Shaıqastan Patshanyń jendetteri jeńiledi) 

— Biz endi zalymdarmyz, eshqashan túzelmeımiz, óltire sal odansha. 

(qylyshty kezep turyp) 

— Qansha jerden ıt bolsańdar da, Qudaı keshirimdi, eshqashan da kesh emes. Sondyqtan jaqsy adam bolýǵa bolady. Eń bastysy Qudaıdan basqa eshkimge táýeldi bolmańdar, sonda erkindikke shyǵasyńdar. Quldyqtan ózderińdi bosatyńdar, jaýyz Patshanyń senderge bergen aqshasynda bereke joq, tańdaý senderden. 

(qylysh, naızasyn tastaıdy) 

Birinshisi: jaýyz Patshanyń dáýleti ózine, bizge bostandyq kerek, bizge jaqsy adam bolý kerek, bizge Qudaıdyń aq joly kerek. 

Ekinshisi: Men de ádildikti tańdaımyn. Zulymdyqqa qul bolýdan jalyqtym. Maǵan ózgeris kerek. Maǵan da Qudaıdyń aq joly kerek. 

Jas Batyr: Tamasha, durys tańdaý jasadyńdar. Endeshe bizben birge júrińder, bolashaq Patshanyń qalaı Han Táńirine shyqqanyn kóresińder. Kettik birge, qýyp jeteıik bolashaq Patshany. 

 

9 Jaýyz Patsha 

 

Patsha: Maǵan meniń bolashaǵymdy kórset. 

Áýlıe: Kórýden jalyqpaısyz ba, patsham. 

Patsha: Kórset dedim ba, kórset! 

Ýáziri: On segizge tolǵan, jetimder úıinen shyqqan jas jigit seniń áskerlerińdi talqandap, seniń taǵyńdy tartyp alady. 

Patsha: Men taǵdyrdy ózgertý úshin barlyǵyn jasadym. Nege ózgermeıdi endi, nege ózgermeıdi?!

Áýlıe: Taǵdyrdy ózgertý ońaı sharýa emes. 

Patsha: Endeshe bylaı isteńder, jendettermen bolsa da oıymyz iske aspady, odan da qatań sharalarǵa kóshý kerek, on segiz jasqa tolmaǵan balalardyń barlyǵynyń janyn… bildirtpeı alasyńdar. Eshkim bul týraly bilmeýi tıis, tarıhta jaýyz patsha bolyp qalǵym kelmeıdi. 

Ýáziri: Bul naǵyz jaýyzdyq emes pe, Patsham? 

Patsha: Bildirtpeı qyryńdar dedim ba, qyryńdar… tek halyq kóterilip ketpesin. Bul tek ekeýmizdiń aramyzdaǵy ǵana úlken qupıa, túsindiń be?! 

Áýlıe: Bul qaskúnemdik qoı. Balalardy aıasańshy. Qudaıdyń qaharyna ushyraısyń ǵoı. Qatygezdigiń qashan toqtaıdy? 

Patsha: Jap aýzyńdy, seni saraıdan qýatyn ýaqyt keldi. Bir jattandy taǵdyrdy maǵan kórsete beresiń. Seniń endi maǵan keregiń joq. 

Áýlıe: Jaraıdy, ózimniń de bul saraıyńda qalǵym kelip turǵany shamaly. 

Patsha: Endeshe ket, qazir ket. Kózime endi kórinbeı. Men áli bul eldi talaı jyldar basqaramyn. Onyń ústine mende… odan basqa amal joq. Salyqty kóbeıt. Adam quqyqtaryn shekte. Aýyr qylmys jasaǵandardy qýǵyn-súrginge jiber. Sybaılas jemqorlyqty kúsheıt. Ol jumyssyzdyqqa alyp keledi. Jumyssyzdyq kedeılerdiń kóbeıýine alyp keledi. Avtorıtarlyq, totalıtarlyq rejımder engiz. Avtokratıalar, dıktatýralar, senzýra, ınflásıa, kleptokratıa, olıgarhıa, bulardy halyqtyń arasynan eshkim túsinbeıdi. Sondyqtan mafıalyq memleket ekenimizdi halyq bilmeýi tıis. Menen eshkim taǵymdy tartyp ala almaıdy. Men, búkil álemniń Patshasymyn, Men, basqa eshkim emes... Men! 

(Patsha ashýlanyp ketip qalady)

Ýáziri: Rasymen… Patshamyzdyń esi aýysyp bara jatqan sıaqty. Áýlıe: Ony patshalyq jyndy qylyp jiberdi. Kórmeısiń be, men joryǵan bolashaqty ózi tilep aldy. Taǵdyrymdy ózgertemin dep, sol qalamaǵan taǵdyryn shynaıy ómirge aınaldyrdy, alaıda kúnási ózine, óz kúnási ózine. 

 

10 Sapar 

 

Jas Batyr: Shyńǵa jetip qaldyq, Súleımen, qobaljyp turǵan shyǵarsyń? 

Súleımen: Joq, bári norm. 

Ákesi: Men óleıin dep bara jatqan sıaqtymyn. 

Anasy: Sábı máz bolyp, kúlimdep jatyr. Al sen bolsań sábı qurly joqsyń. 

Ákesi: Shyńdaryń qaıda, shyńdaryń? 

Jas Batyr: Az qaldy, sál shydańyz. Batyr ataný ońaı bolypty, ózim de sharshap kelemin. 

Anasy: Ulymnyń Bolashaq Patsha bolýyn taǵatsyzdana kútýdemin. 

Ákesi: Taýdyń basyna halyqtan buryn biz jettik, bizde arman joq. 

Súleımen: Men shyńǵa shyqqanda ne isteımin, Nurly Jaryq? 

Nurly Jaryq: Qolyńdy aspanǵa soz Súleımen, qolyńdy aspanǵa soz. 

Qudaı: Jaýyz Patsha, men jaratqan, adamdardyń mekeni qylǵan jerde búlik ornatyp, halyqtyń barlyǵyna obaldyq jasady. Ózin Qudaı sanap ketti. Endi ony óziniń laıyqty ornyna qoıatyn kez keldi. Men saǵan kóp ásker men saqına beremin. 

(Súleımen joǵarǵy shyńnan tómen qaraı jerge túsedi) 

Súleımen: Qudaıdyń aq batasyn aldym, ol maǵan kóp ásker beretinin aıtty, endi tómen qaraı túsip, Jaýyz Patshany taqtan taıdyrýymyz kerek. 

 

11 Ádil Patsha 

 

Ýáziri: Patsham! Han Iem! 

Jaýyz Patsha: Jaqsy jańalyq aıtatyn bol!

Ýáziri: Bizdiń ásker jeńiliske ushyrady, bizdiń ásker jeńildi Patsham. 

(Jas Batyr men qalǵandary júgirip keledi) 

Jas Batyr: Bosat ornyńdy, áıtpese basyńdy shaýyp alamyn. 

Ýáziri: Sizdiń turǵanyńyz durys bolar, áıtpese 

Jaýyz Patsha: Áıtpese ne? Turmaımyn men óz taǵymnan. 

Súleımen: Jaqsy, endeshe sizben basqasha sóıleseıik. Saqına kózin soqyr qyl. 

(Patsha ornyn bosatady, barlyǵynyń qýanǵan sáti, Súleımen taqqa otyrady) 

Ýáziri: Onyń esimi kim? 

Ákesi: Onyń esimi… Qudaı qalaýymen Súleımen. 

Anasy: Barsha adamzatqa jiberilgen, Qudaıdyń aq batasyn alǵan, Ádil Patsha Súleımen. 

Jas Batyr: O qasıetti kún! Súleımenniń kúni. 

Anasy: Bul sátti el-jurt birneshe ǵasyrlar boıy eske alatyn bolady, sebebi bul bizdiń ulymyzdyń taqqa otyratyn kúni. 

Ákesi: Ádil Patshanyń, ulymnyń taqqa otyrýynyń qurmetine oraı bul kúndi mereke dep jarıalaý kerek dep oılaımyn.

Batyr: Sorly Qul, Patshanyń qutqarýshysy bolady dep kim oılaǵan? Batyr atanarymdy kim bilgen?

Súleımen: Ózińdi olaı aıtýshy bolma. Naǵyz geroı sensiń. 

Jas Batyr: Al, endi sizge halyqtyń aldynda sóıleıtin sát týdy. Halyq sizden teńdik pen ádildikti kútedi. 

Ádil Patsha: Meniń alǵashqy jarlyǵym… Halyq bizdiń mafıalyq emes demokratıalyq memleket ekenimizdi bilýi tıis. Saıası bıliktiń avtorıtarlyq, totalıtarlyq nemese olıgarhıalyq rejımde emes, demokratıalyq rejımde ekenin halyq túsinýi kerek. Men dıktator emespin. Jumyssyzdyq pen kedeılikti, sondaı-aq jemqorlyqty pen kleptokratıany tolyq joıý sharalary júzege asyrylady. Adam quqyqtary qorǵalatyn bolady. Saıası repressıalarǵa jol joq. Qoǵamnyń oı-pikiri men sanasyna manıpýlásıa jasalmaıdy. Jazalaý senzýrasy qoldanylmaıdy. Inflásıa — taýarlardyń baǵasy qatań baqylanatyn bolady. 

Jas Batyr: Áýlıe keldi, áýlıe keldi!

Súleımen: Áýlıe, siz bul jerde qaıdan júrsiz, ketińiz. Áýlıeniń kelgenine nege sonsha qýanyp jatsyń, bul kempir Jaýyz Patshanyń sıqyrshysy emes pe? 

Jas Batyr: Ol jaman adam emes sıaqty. Qaıta seniń bolashaǵyńdy boljap beredi. 

Súleımen: Esińde bolsyn, bul eń jaman amal, bul — adamdy adastyrady. 

Áýlıe: Meniń Súleımenge aıtar sózim bar, barsha adamzatty basqarmas buryn ol óziniń kim ekenin bilýi tıis, ashshy da bolsa shyndyqty bilýi kerek. 

Súleımen: Sonda men kim ekenmin, ol ne shyndyq sonshalyqty? 

Áýlıe: Ózińniń júregińdi tyńda, sonda barlyǵyn túsinesiń

(taıaǵyn Súleımenge baǵyttaıdy, Súleımen qatty daýyspen aıǵaı salady, tizerlep otyrady)

Áýlıe: Barlyǵyn kórdiń be? Barlyǵyn sezindiń be? 

Súleımen: Meni jetim qylǵan, týǵan áke sheshemniń janyn alǵan, Jaýyz Patsha eken ǵoı… (jylaıdy) 

Áýlıe: Jaýyz Patsha jetimder úıin órtegen kezde, sen jalǵyz aman qalǵan sábı bolatynsyń, men seni taýyp alyp, seni asyrandy áke-shesheńe tabystadym. Sen qaıǵyrma, jylama, seni Uly Bolashaq kútip tur. Endi ózińniń kim ekenińdi tanydyń ba, bildiń be?

Súleımen: Men Jaýyz Patshanyń qurbanymyn, meni jetim qylǵan. 

Áýlıe: Biraq qazir sen endi jetim emessiń ǵoı. Ózińdi nege jetim sanaısyń? Qudaıǵa shúkir áke shesheń bar. 

Súleımen: Ata-anama ókpelimin. Meniń jetim ekenimdi aıtpaǵan.

Ákesi: Biz, anań ekeýmiz, seni zańdy túrde asyrap alǵanbyz. 

Áýlıe: Ózińdi jetim sanama. 

Súleımen: Endi sonda men kimmin? 

Áýlıe: Ádildik ornatatyn Patshasyń. Seni halyq ǵasyrlar boıy ańsady. 

Súleımen: Jaýyz Patshanyń janyn alamyn. 

Áýlıe: Odan ne ózgeredi?

Súleımen: ... Bilmeımin, biraq 

Áýlıe: Ýaqyty kelgende ol da bul ómirmen qoshtasady. Sen asyqpa, taǵdyrǵa qaldyr. Sen asyqpa… 

Patsha: Kóripkel ońbaǵan sen ne bilesiń?! Men ol jetimder úıin órtep jibergenmin. Birde bir bala tiri qalmaǵan. Ata-anasynyń kózin qurttym. Nege endeshe taǵdyr ózgermedi?

Áýlıe: Men neni kórdim, sony aıttym. Osy taǵdyrdy ózińe óziń tilep aldyń. Sen men joryǵan bolashaqty ózińe óziń tilep aldyń.

(Jaýyz Patsha basy aınalyp qulaıdy) 

Ýáziri: Patsham sizge ne boldy, bári durys pa? 

Patsha: Júregim qysyp barady, júregim. 

Ýáziri: Múmkin dárigerlerdi shaqyraıyn. 

Patsha: Joq, kerek emes… dáriger kerek emes… maǵan taǵyma qaıtyp otyrý kerek! 

Ýáziri: Qazir, men dereý dárigerlerdi shaqyramyn. (ketip qalady) 

(Patsha jorǵalap, taǵyna qaraı jyljyp bara jatady) 

Patsha: Taǵym, meniń taǵym… men áli ólgen joqpyn… ólgen joqpyn… 

(shymyldyq jabylady).

 

 

 

 

 

---