Qazaǵymnyń dástúleri – aı!
Taqyryby: Qazaǵymnyń dástúleri – aı!
Maqsaty: oqýshylardyń boıyna halqymyzdyń rýhanı baılyǵyn sińirý, ultymyzdyń dástúrlerinen úlgi alý, oqýshylardy ulttyq salt – dástúr úlgisinde tárbıeleý.
Kórnekiligi: naqyl sózder, ulttyq buıymdar sýretteri
BARYSY:
Júrgizýshi: Bala tárbıesine, jalpy adam tárbıesine tereń mán berip, onyń sátti qaǵıdalary men erejelerin jasaǵandardyń biri - ózimizdiń qazaq halqy. Bizdiń halqymyzdyń tárbıe tásilderi men tájirıbeleri óte kóp.
Halqymyzdyń ǵasyrlar boıy jazǵan zor eńbekteri salt - dástúr, ádep-ǵuryp, úlgileri men ónegeleri – sonyń aıǵaǵy.
Baýyrlasqan tánimiz,
Buzylmaǵan saltymyz,
Keń dalanyń ejelgi
Qazaq degen halqymyz.
Ózge ulttaı bizdiń de,
Bar dástúr men saltymyz.
İ. «Salt – dástúrdi bilesiń be?»
1 – oqýshy: «Balaǵa at qoıý»
Bala dúnıege kelgennen keıin atasy men ájesi nemese aýyl aqsaqaly balaǵa at qoıady. At qoıýshy adam balanyń qulaǵyna: «Seniń atyń...» ep úsh ret qaıtalaıdy.
2 – oqýshy: «Besikke salý»
Shildehana ótkennen keıin balanyń áke – sheshesi besik toıy jasaıdy. Aǵashtan jasalǵan besikti balanyń naǵashylary nemese jasy úlken qadirli analardyń biri ákelip syıǵa beredi. Eń aldymen besikke salýshy áıel besiktiń ózin jyn – shaıtandardy qýý úshin, túrli otpen alastap shyǵady. Sodan keıin kórpesheler men jastyqshalardy baptap salady. Balany atqyzyp bóleıdi. Qolbaý, belbeý jáne aıaqbaýmen tartyp baılap qoıady. Tilekterin aıta otyryp besiktiń ústine aldymen kórpe jabady. Bala halyqshyl bolsyn dep ton, shapan jabady, at jalyn tartyp minsin dep qamshy iledi, kóz tımesin dep tumar taǵady, qyrandaı kóregen bolsyn dep tuıaǵyn baılaıdy.
3 – oqýshy: «Qyrqynan shyǵarý»
Týǵanyna qyryq kún tolǵanda balany qyrqynan shyǵarady. Qyrqynan shyǵarýǵa jınalǵan áıelder balany teńge, saqınalar salynǵan sýǵa shomyldyrady. Áıelderdiń úlkeni «Otyz omyrtqań jyldam bekisin, qyryq qabyrǵań jyldam qatsyn» dep balanyń ústine qyryq qasyq sý quıady. Saqınalardy balany shomyldyrýǵa qatysqan áıelder bólisedi. Kelesi kezekte balanyń shashyn, tyrnaǵyn alady.
Shashyn shúberekke túıip, kıiminiń ıyǵyna qadaıdy. Tyrnaǵyn adam baspaıtyn jerge kómedi. Bala qyrqynan shyqqanǵa deıin kıgen ıtkóılekke táttilerdi túıip, ıttiń moınyna baılap qoıa beredi.
Balalar ıtti qýyp jetip táttilerdi bólisedi.
4 - oqýshy: «Tusaý kesý»
Tusaý kesý – sábı qaz turǵannan keıin tez, jyǵylmaı, súrinbeı júrip ketsin, bolashaǵy jarqyn bolsyn degen tilekpen jasalatyn dástúr. Arnaıy daıyndalǵan ala jippen balanyń aıaǵyn tusap baılaıdy. Jipti qadirli, isi alǵa basyp turǵan ári jyldam, súrinbeı júretin adam kesedi. Bul – bala osy adamǵa tartsyn degen tilekpen týǵan rásim.
5 – oqýshy: «Atqa mingizý»
Bala tárbıesine baılanysty salt – dástúrdiń biri - 3 - 4 jasqa kelgen ul balany atqa mingizý. Aldymen aǵashtan ashamaı jasalǵan.
Osy jýas qunanǵa erttep, balany mingizip baılap qoıǵan. Tizgindi balaǵa ustatyp, bir adam qunandy jetektep aýyldy aınaldyra júrgizip, jınalyp turǵan úlkenderge sálem bergizetin. Áıelder ba -
lanyń atqa miný qurmetine shashý shashqan. Eresek balalar taımen jarysyp, birimen – biri kúresip, túrli oıyndar oınaǵan.
6 – oqýshy: «Toqym qaǵý»
Óziniń básire atyna ashamaıyn erttep mingen bala alǵash úıinen alysqa jolaýshylap shyqqan kezde «Toqymqaǵar» toıy jasalǵan.
Jınalǵandar dombyra tartyp, án salady. Shaǵyn aıtys bolyp, arty oıyn – saýyqqa aınalǵan.
7 – oqýshy: «Súıinshi»
Qýanyshty habar jetkizýshi adam «Súıinshi, súıinshi» dep keledi.
Mundaıda qýanyshty úı ıesi «Qalaǵanyńdy al» deıdi nemese oǵan rıza bolatyndaı syılyq beredi. Súıinshi suraýdyń da, onyń súıinshisin alýdyń da eshqandaı sókettigi joq.
8 – oqýshy: «Sálemdeme»
Sálemdeme – adamdardyń bir – birine degen syılastyǵynyń, qurmet tutýynyń aıqyn belgisi. Olar kópten kórmeı saǵynysqan adamdardyń bir – birine jibergen qymbat buıymy, asyl zaty nemese jeńsik tamaǵy, qysqy sybaǵasy. Onyń qymbat baǵaly bolýy shart emes. Sálemdeme kelgen adam jibergen adamǵa aq batasyn, shyn rızalyǵyn bildirip qatty qýanady.
9 – oqýshy: «Kórimdik»
Jańa týǵan balaǵa, jas kelinge, botaǵa t. b. alǵash kórgen sátte kórimdik suraý – qazaqtyń ejelgi jáne laıyqty dástúri. Munyń mańyzy alýda, berýde ǵana emes jaqyn – jýyqtyń adamgershiligin
nıetin, ashyqqoldyǵyn da tanytýdyń belgisi retinde qaralady.
Baıǵazy men kórimdik – ekeýi eki basqa uǵym. Kórimdik adamǵa, jandyǵa, baıǵazy kóbine jansyz dúnıelerge qatysty aıtylady.
10 – oqýshy: «Bazarlyq»
Alys saparǵa, saıahatqa, saýda jolyna shyqqan adamdar jerlesterine, kórshi – kólemderine, syılas adamdaryna, jas balalarǵa irili – usaqty syılyqtar ákeledi. Ony «Bazarlyq» dep ataıdy.
Bul jaqsy kórýdiń, syılastyqtyń belgisi jáne eskertkish retinde qabyldanady.
11 – oqýshy: «Jeti ata»
Jeti atasyn bilmegen – jetesiz. Ár adam jeti ataǵa deıin jaqyn týys sanalady. Qazaq halqy jeti atasyna deıin qyz alyspaǵan.
Burynǵy adamdar bir – birimen tanysqanda, júzdeskende rýyn, tegin suraýy osyda shyqqan. Jeti ata ákeden joǵary taratylady.
Olaı bolsa jeti ata: 1) bala 2) áke 3) ata 4) arǵy ata 5) baba 6) túp ata 7) tek ata.
12 – oqýshy: «Tyıym»
«Qyzǵa qyryq úıden, ulǵa otyz úıden tyıym». Halqymyzdyń tárbıelik quraldarynyń kúndelikti qoldanylatyn úlgi, ónege túrleriniń biri – tyıym. Bul balalar men jasóspirimderdi jaman
ádetterden saqtandyryp, jaqsylyqqa beıimdeýden shyqqan pedagogıkalyq uǵym. Osy arqyly olar árkimdi teris minez, orynsyz qımyldardan saqtandyryp otyrǵan. Halyq uǵymynda tizeni qushaqtaý – jalǵyz qalýdyń, úlkenniń jolyn kesý - ádepsizdiktiń, qoldy tóbege qoıý – el – jurttan bezinýdiń, asty tógý – ysyraptyń belgisi dep tanylǵan jáne ondaı isterge qatań tyıym salǵan, El ishinde tyıym túrlerine baılanysty sózder kóptep sanalady.
13 – oqýshy: «Qutty bolsyn» aıtý
Qýanyshqa «qutty bolsyn» aıtý – ata saltymyz. Ol – sol adamdarǵa degen ystyq yqylastyń, qýanyshqa ortaq ekendiginiń belgisi.
14 – oqýshy: «Shashý»
Shashý – qýanysh aıǵaǵy retinde jasalatyn óte sulý da saltanatty dástúr. Kelin túskende, jaqsylyq kúnderde, alys sapardan jolaýshy kelgende, quda kelgende t. b. zor qýanyshty kúnderde áıelder qurt, kámpıtten, kúmis teńgeden shashý shashady. Shashylǵan shashýdy toıǵa qatysýshylar terip alyp, yrym qylyp balalaryna aparyp beredi. Shashýdy áıelder ǵana shashady.
15 – oqýshy: «Erýlik»
Basqa jerden kóship kelgen kórshilerge sol jerde burynnan turatyndar erýlik beredi, qonaqqa shaqyrady.
16 – oqýshy: «Qalaý»
Bireýdiń jaqsy zatyna, malyna, múlkine kóńili ketken adam sol úıge baryp qalaý qalaıdy. Dástúr boıynsha úı ıesi qalaýshy adamǵa qonaqasy berip, qalaǵanyn oryndap qaıtarýǵa tıis. Bul – jomarttyq pen márttiktiń belgisi.
17 – oqýshy: «Saýyn aıtý»
Birde elde as, úlken toı bolatyn bolsa, ol kisi kúni buryn jan-jaqqa habarlasyp saýyn aıtady. Bul jaı shaqyrý emes, ár el salt – dástúrimen, ıaǵnı batyr, palýanymen, soıys malymen, saba -
qymyzymen kelsin degendi bildiredi.
18 – oqýshy: «Amanat»
Bir adamnyń ekinshi bireýge saqtaýǵa bergen zattary. Amanatty saqtaý, ony mezgilinde qaıtarý zor adamgershilikke jatady. Amanatqa qıanat jasaýǵa bolmaıdy. Ol óte aýyr kúná dep esepteledi.
19 – oqýshy: «Enshi»
Úıindegi balalary er jetip jeke úı bolǵanda ata – anasy oǵan dúnıe – múlik, mal berip, otaý tigip jeke shyǵarady. Buny enshi deıdi. Al qyzǵa beriletin dúnıe – múlik jasaý dep atalady.
İİ. «Qazaqtyń ulttyq taǵamdary»
20 – oqýshy: Et asý
Qazaq halqynyń basty taǵamy. Et sý quıylǵan qazanǵa salynyp pisiriledi. Pisken ettiń maıly sorpasyna juqa jaıylyp qoıylǵan jaıma nan salynady. Daıyn bolǵan jaıma nan tabaqqa túsirilip, týralǵan et salynyp, ústine tuzdyq quıylady. Maldyń basy, jambasy syıly qonaqtarǵa, ortan jilik jasy úlken kisige, qudaǵa asyq jilik qudaǵıǵa, tós kúıeýge, kelinge, búırek, qulaq balalarǵa tartylady.
21 – oqýshy: Qazy
Qazy maıynyń qalyńdyǵyna baılanysty kere qazy, dóńbek qazy, shyntaq qazy, bult qazy dep bólinedi. İshekke syımaǵanyn telshik dep ataıdy. Qazyny kóbine qysqa saqtaıdy. Qazy súrlengen saıyn dámdi bolady.
22 – oqýshy: İrimshik
Sútti uıytyp sýalǵansha qaınatady. Qaınaýy jetken irimshik qyzyl sary túske aınalady. Sodan keıin ony súzip, dorbaǵa salyp, jelge, kúnge qoıyp keptiredi.
23 – oqýshy: Jent
Qysta qatpaıtyn, jazda buzylmaıtyn óte dámdi taǵam. Negizi sókten jasalady. Sók jarmalanǵannan keıin sary maı, qant, irimshik untaǵy, meıiz salynyp aralastyrylady. Sodan keıin ydysqa salynyp, beti tegistelip, salqyn jerge shyǵarylyp qoıylady. Shaı dastarhanynyń sáni.
24 – oqýshy: Qymyz
Bıe sútinen ashytyp daıyndaıtyn eń qadirli sýsynnyń biri. Qymyzdyń emdik, shıpalyq qasıeti óte joǵary, ásirese qurt aýrýyna shıpaly.
25 – oqýshy: Baýyrsaq
Ashyǵan qamyrdan oqtaýmen 1 – 1, 5 sm qalyńdyqta jaıylyp, kólemi birdeı etip kesiledi, qyzdyrylǵan maıǵa qýyrylyp daıyndalady.
26 – oqýshy: Qurt
Sabada jınalyp pisilgen irkitti maıy alynǵannan keıin úlken qazanǵa quıyp qaınata beredi. Ábden qoıýlanǵan qurtty qapqa quıyp sýynan taǵy qurǵatady. Budan keıin qolmen belgili bir
qalypqa keltirip syqpalap, órege jaıyp keptiredi.
İİİ. Etten tabaq tartý dástúri
27 – oqýshy: Bas tabaq
Bas, jambas salynady. Basty mal arnaıy soıylǵan qonaqtyń eń jasy úlken nemese onyń usynýy boıynsha basqa bir beldi kisi ustaıdy.
28 – oqýshy: Syı tabaq
Syı tabaqqa da bas, jambas salynady, syıly qonaqtyń aldyna qoıylady.
29 – oqýshy: Orta tabaq
Asyq jilik, keıde jambas ta túsedi.
30 – oqýshy: Aıaq tabaq
Ettiń basqa múshelerinen jasalyp, aýyl adamdaryna qoıylady.
31 - oqýshy: Kúıeý tabaq
Kúıeý tabaqqa bir san, jilik pen tós salynady.
32 – oqýshy: Kelin tabaq (betashar tabaǵy)
Kelin tabaqqa ultabar jáne júrek salynady.
33 – oqýshy: Qyzdar tabaǵy
Qyzdar tabaǵyna júrek, búırek, jaǵy men til salynady.
34 – oqýshy: Qudaǵı tabaǵy
Qudaǵılar tabaǵyna jambas nemese asyq jilik pen súbe bolady.
Júrgizýshi: Bizder buryn kórmegen Etek – jeńi keń bolmas,
Salt - dástúrim ólmegen. Terezesi teń bolmas
Úırenemiz dáriptep Endi qazaq kem bolmas
Zamanymda órlegen.
Egemen bolmaı el bolmas,
Maqsaty: oqýshylardyń boıyna halqymyzdyń rýhanı baılyǵyn sińirý, ultymyzdyń dástúrlerinen úlgi alý, oqýshylardy ulttyq salt – dástúr úlgisinde tárbıeleý.
Kórnekiligi: naqyl sózder, ulttyq buıymdar sýretteri
BARYSY:
Júrgizýshi: Bala tárbıesine, jalpy adam tárbıesine tereń mán berip, onyń sátti qaǵıdalary men erejelerin jasaǵandardyń biri - ózimizdiń qazaq halqy. Bizdiń halqymyzdyń tárbıe tásilderi men tájirıbeleri óte kóp.
Halqymyzdyń ǵasyrlar boıy jazǵan zor eńbekteri salt - dástúr, ádep-ǵuryp, úlgileri men ónegeleri – sonyń aıǵaǵy.
Baýyrlasqan tánimiz,
Buzylmaǵan saltymyz,
Keń dalanyń ejelgi
Qazaq degen halqymyz.
Ózge ulttaı bizdiń de,
Bar dástúr men saltymyz.
İ. «Salt – dástúrdi bilesiń be?»
1 – oqýshy: «Balaǵa at qoıý»
Bala dúnıege kelgennen keıin atasy men ájesi nemese aýyl aqsaqaly balaǵa at qoıady. At qoıýshy adam balanyń qulaǵyna: «Seniń atyń...» ep úsh ret qaıtalaıdy.
2 – oqýshy: «Besikke salý»
Shildehana ótkennen keıin balanyń áke – sheshesi besik toıy jasaıdy. Aǵashtan jasalǵan besikti balanyń naǵashylary nemese jasy úlken qadirli analardyń biri ákelip syıǵa beredi. Eń aldymen besikke salýshy áıel besiktiń ózin jyn – shaıtandardy qýý úshin, túrli otpen alastap shyǵady. Sodan keıin kórpesheler men jastyqshalardy baptap salady. Balany atqyzyp bóleıdi. Qolbaý, belbeý jáne aıaqbaýmen tartyp baılap qoıady. Tilekterin aıta otyryp besiktiń ústine aldymen kórpe jabady. Bala halyqshyl bolsyn dep ton, shapan jabady, at jalyn tartyp minsin dep qamshy iledi, kóz tımesin dep tumar taǵady, qyrandaı kóregen bolsyn dep tuıaǵyn baılaıdy.
3 – oqýshy: «Qyrqynan shyǵarý»
Týǵanyna qyryq kún tolǵanda balany qyrqynan shyǵarady. Qyrqynan shyǵarýǵa jınalǵan áıelder balany teńge, saqınalar salynǵan sýǵa shomyldyrady. Áıelderdiń úlkeni «Otyz omyrtqań jyldam bekisin, qyryq qabyrǵań jyldam qatsyn» dep balanyń ústine qyryq qasyq sý quıady. Saqınalardy balany shomyldyrýǵa qatysqan áıelder bólisedi. Kelesi kezekte balanyń shashyn, tyrnaǵyn alady.
Shashyn shúberekke túıip, kıiminiń ıyǵyna qadaıdy. Tyrnaǵyn adam baspaıtyn jerge kómedi. Bala qyrqynan shyqqanǵa deıin kıgen ıtkóılekke táttilerdi túıip, ıttiń moınyna baılap qoıa beredi.
Balalar ıtti qýyp jetip táttilerdi bólisedi.
4 - oqýshy: «Tusaý kesý»
Tusaý kesý – sábı qaz turǵannan keıin tez, jyǵylmaı, súrinbeı júrip ketsin, bolashaǵy jarqyn bolsyn degen tilekpen jasalatyn dástúr. Arnaıy daıyndalǵan ala jippen balanyń aıaǵyn tusap baılaıdy. Jipti qadirli, isi alǵa basyp turǵan ári jyldam, súrinbeı júretin adam kesedi. Bul – bala osy adamǵa tartsyn degen tilekpen týǵan rásim.
5 – oqýshy: «Atqa mingizý»
Bala tárbıesine baılanysty salt – dástúrdiń biri - 3 - 4 jasqa kelgen ul balany atqa mingizý. Aldymen aǵashtan ashamaı jasalǵan.
Osy jýas qunanǵa erttep, balany mingizip baılap qoıǵan. Tizgindi balaǵa ustatyp, bir adam qunandy jetektep aýyldy aınaldyra júrgizip, jınalyp turǵan úlkenderge sálem bergizetin. Áıelder ba -
lanyń atqa miný qurmetine shashý shashqan. Eresek balalar taımen jarysyp, birimen – biri kúresip, túrli oıyndar oınaǵan.
6 – oqýshy: «Toqym qaǵý»
Óziniń básire atyna ashamaıyn erttep mingen bala alǵash úıinen alysqa jolaýshylap shyqqan kezde «Toqymqaǵar» toıy jasalǵan.
Jınalǵandar dombyra tartyp, án salady. Shaǵyn aıtys bolyp, arty oıyn – saýyqqa aınalǵan.
7 – oqýshy: «Súıinshi»
Qýanyshty habar jetkizýshi adam «Súıinshi, súıinshi» dep keledi.
Mundaıda qýanyshty úı ıesi «Qalaǵanyńdy al» deıdi nemese oǵan rıza bolatyndaı syılyq beredi. Súıinshi suraýdyń da, onyń súıinshisin alýdyń da eshqandaı sókettigi joq.
8 – oqýshy: «Sálemdeme»
Sálemdeme – adamdardyń bir – birine degen syılastyǵynyń, qurmet tutýynyń aıqyn belgisi. Olar kópten kórmeı saǵynysqan adamdardyń bir – birine jibergen qymbat buıymy, asyl zaty nemese jeńsik tamaǵy, qysqy sybaǵasy. Onyń qymbat baǵaly bolýy shart emes. Sálemdeme kelgen adam jibergen adamǵa aq batasyn, shyn rızalyǵyn bildirip qatty qýanady.
9 – oqýshy: «Kórimdik»
Jańa týǵan balaǵa, jas kelinge, botaǵa t. b. alǵash kórgen sátte kórimdik suraý – qazaqtyń ejelgi jáne laıyqty dástúri. Munyń mańyzy alýda, berýde ǵana emes jaqyn – jýyqtyń adamgershiligin
nıetin, ashyqqoldyǵyn da tanytýdyń belgisi retinde qaralady.
Baıǵazy men kórimdik – ekeýi eki basqa uǵym. Kórimdik adamǵa, jandyǵa, baıǵazy kóbine jansyz dúnıelerge qatysty aıtylady.
10 – oqýshy: «Bazarlyq»
Alys saparǵa, saıahatqa, saýda jolyna shyqqan adamdar jerlesterine, kórshi – kólemderine, syılas adamdaryna, jas balalarǵa irili – usaqty syılyqtar ákeledi. Ony «Bazarlyq» dep ataıdy.
Bul jaqsy kórýdiń, syılastyqtyń belgisi jáne eskertkish retinde qabyldanady.
11 – oqýshy: «Jeti ata»
Jeti atasyn bilmegen – jetesiz. Ár adam jeti ataǵa deıin jaqyn týys sanalady. Qazaq halqy jeti atasyna deıin qyz alyspaǵan.
Burynǵy adamdar bir – birimen tanysqanda, júzdeskende rýyn, tegin suraýy osyda shyqqan. Jeti ata ákeden joǵary taratylady.
Olaı bolsa jeti ata: 1) bala 2) áke 3) ata 4) arǵy ata 5) baba 6) túp ata 7) tek ata.
12 – oqýshy: «Tyıym»
«Qyzǵa qyryq úıden, ulǵa otyz úıden tyıym». Halqymyzdyń tárbıelik quraldarynyń kúndelikti qoldanylatyn úlgi, ónege túrleriniń biri – tyıym. Bul balalar men jasóspirimderdi jaman
ádetterden saqtandyryp, jaqsylyqqa beıimdeýden shyqqan pedagogıkalyq uǵym. Osy arqyly olar árkimdi teris minez, orynsyz qımyldardan saqtandyryp otyrǵan. Halyq uǵymynda tizeni qushaqtaý – jalǵyz qalýdyń, úlkenniń jolyn kesý - ádepsizdiktiń, qoldy tóbege qoıý – el – jurttan bezinýdiń, asty tógý – ysyraptyń belgisi dep tanylǵan jáne ondaı isterge qatań tyıym salǵan, El ishinde tyıym túrlerine baılanysty sózder kóptep sanalady.
13 – oqýshy: «Qutty bolsyn» aıtý
Qýanyshqa «qutty bolsyn» aıtý – ata saltymyz. Ol – sol adamdarǵa degen ystyq yqylastyń, qýanyshqa ortaq ekendiginiń belgisi.
14 – oqýshy: «Shashý»
Shashý – qýanysh aıǵaǵy retinde jasalatyn óte sulý da saltanatty dástúr. Kelin túskende, jaqsylyq kúnderde, alys sapardan jolaýshy kelgende, quda kelgende t. b. zor qýanyshty kúnderde áıelder qurt, kámpıtten, kúmis teńgeden shashý shashady. Shashylǵan shashýdy toıǵa qatysýshylar terip alyp, yrym qylyp balalaryna aparyp beredi. Shashýdy áıelder ǵana shashady.
15 – oqýshy: «Erýlik»
Basqa jerden kóship kelgen kórshilerge sol jerde burynnan turatyndar erýlik beredi, qonaqqa shaqyrady.
16 – oqýshy: «Qalaý»
Bireýdiń jaqsy zatyna, malyna, múlkine kóńili ketken adam sol úıge baryp qalaý qalaıdy. Dástúr boıynsha úı ıesi qalaýshy adamǵa qonaqasy berip, qalaǵanyn oryndap qaıtarýǵa tıis. Bul – jomarttyq pen márttiktiń belgisi.
17 – oqýshy: «Saýyn aıtý»
Birde elde as, úlken toı bolatyn bolsa, ol kisi kúni buryn jan-jaqqa habarlasyp saýyn aıtady. Bul jaı shaqyrý emes, ár el salt – dástúrimen, ıaǵnı batyr, palýanymen, soıys malymen, saba -
qymyzymen kelsin degendi bildiredi.
18 – oqýshy: «Amanat»
Bir adamnyń ekinshi bireýge saqtaýǵa bergen zattary. Amanatty saqtaý, ony mezgilinde qaıtarý zor adamgershilikke jatady. Amanatqa qıanat jasaýǵa bolmaıdy. Ol óte aýyr kúná dep esepteledi.
19 – oqýshy: «Enshi»
Úıindegi balalary er jetip jeke úı bolǵanda ata – anasy oǵan dúnıe – múlik, mal berip, otaý tigip jeke shyǵarady. Buny enshi deıdi. Al qyzǵa beriletin dúnıe – múlik jasaý dep atalady.
İİ. «Qazaqtyń ulttyq taǵamdary»
20 – oqýshy: Et asý
Qazaq halqynyń basty taǵamy. Et sý quıylǵan qazanǵa salynyp pisiriledi. Pisken ettiń maıly sorpasyna juqa jaıylyp qoıylǵan jaıma nan salynady. Daıyn bolǵan jaıma nan tabaqqa túsirilip, týralǵan et salynyp, ústine tuzdyq quıylady. Maldyń basy, jambasy syıly qonaqtarǵa, ortan jilik jasy úlken kisige, qudaǵa asyq jilik qudaǵıǵa, tós kúıeýge, kelinge, búırek, qulaq balalarǵa tartylady.
21 – oqýshy: Qazy
Qazy maıynyń qalyńdyǵyna baılanysty kere qazy, dóńbek qazy, shyntaq qazy, bult qazy dep bólinedi. İshekke syımaǵanyn telshik dep ataıdy. Qazyny kóbine qysqa saqtaıdy. Qazy súrlengen saıyn dámdi bolady.
22 – oqýshy: İrimshik
Sútti uıytyp sýalǵansha qaınatady. Qaınaýy jetken irimshik qyzyl sary túske aınalady. Sodan keıin ony súzip, dorbaǵa salyp, jelge, kúnge qoıyp keptiredi.
23 – oqýshy: Jent
Qysta qatpaıtyn, jazda buzylmaıtyn óte dámdi taǵam. Negizi sókten jasalady. Sók jarmalanǵannan keıin sary maı, qant, irimshik untaǵy, meıiz salynyp aralastyrylady. Sodan keıin ydysqa salynyp, beti tegistelip, salqyn jerge shyǵarylyp qoıylady. Shaı dastarhanynyń sáni.
24 – oqýshy: Qymyz
Bıe sútinen ashytyp daıyndaıtyn eń qadirli sýsynnyń biri. Qymyzdyń emdik, shıpalyq qasıeti óte joǵary, ásirese qurt aýrýyna shıpaly.
25 – oqýshy: Baýyrsaq
Ashyǵan qamyrdan oqtaýmen 1 – 1, 5 sm qalyńdyqta jaıylyp, kólemi birdeı etip kesiledi, qyzdyrylǵan maıǵa qýyrylyp daıyndalady.
26 – oqýshy: Qurt
Sabada jınalyp pisilgen irkitti maıy alynǵannan keıin úlken qazanǵa quıyp qaınata beredi. Ábden qoıýlanǵan qurtty qapqa quıyp sýynan taǵy qurǵatady. Budan keıin qolmen belgili bir
qalypqa keltirip syqpalap, órege jaıyp keptiredi.
İİİ. Etten tabaq tartý dástúri
27 – oqýshy: Bas tabaq
Bas, jambas salynady. Basty mal arnaıy soıylǵan qonaqtyń eń jasy úlken nemese onyń usynýy boıynsha basqa bir beldi kisi ustaıdy.
28 – oqýshy: Syı tabaq
Syı tabaqqa da bas, jambas salynady, syıly qonaqtyń aldyna qoıylady.
29 – oqýshy: Orta tabaq
Asyq jilik, keıde jambas ta túsedi.
30 – oqýshy: Aıaq tabaq
Ettiń basqa múshelerinen jasalyp, aýyl adamdaryna qoıylady.
31 - oqýshy: Kúıeý tabaq
Kúıeý tabaqqa bir san, jilik pen tós salynady.
32 – oqýshy: Kelin tabaq (betashar tabaǵy)
Kelin tabaqqa ultabar jáne júrek salynady.
33 – oqýshy: Qyzdar tabaǵy
Qyzdar tabaǵyna júrek, búırek, jaǵy men til salynady.
34 – oqýshy: Qudaǵı tabaǵy
Qudaǵılar tabaǵyna jambas nemese asyq jilik pen súbe bolady.
Júrgizýshi: Bizder buryn kórmegen Etek – jeńi keń bolmas,
Salt - dástúrim ólmegen. Terezesi teń bolmas
Úırenemiz dáriptep Endi qazaq kem bolmas
Zamanymda órlegen.
Egemen bolmaı el bolmas,
You Might Also Like
-
Informatıka páni muǵalimi: Ilásova Elmıra Amangeldiqyzy
