InfoHub Logo

Qazaq — Qazaqstan Respýblıkasynda turatyn jergilikti halyqtyń ataýy. Eki júz jyldaı ýaqyt boıy zertteýshiler “qazaq” termıniniń shyǵý tórkinin túsindirýge áreket jasaýda. Alaıda, Qazaq sózin túsindiretin túpkilikti pikir qalyptasa qoıǵan joq.”Qazaq” sóziniń paıda bolýyna baılanysty, ǵalymdar áli bir pikirge kelgen joq. Osy sózdiń maǵynasyn túsindiretin bizge kóptegen ertegiler, ańyzdar, mıfter, ǵalymdardyń eńbekteri jetti. Keıbir ǵalymdar, ”qazaq” sózi taıpalardyń ydyraý nátıjesinde paıda bolyp, bul sóz áleýmettik maǵynaǵa ıe dep joramal jasaıdy.Al, basqa ǵalymdardyń pikirleri boıynsha ”qazaq” sózi XV ǵ 50-60 jyldary Kereı men Jánibek sultandary basqarǵan taıpalardyń jalpy ataýy bolyp keledi.

Ǵalymdardyń paıymdaýynsha, «saq», «qas-pı», «qas», «qaz», «haz», «az», «qa-saq» sekildi rýlardyń ataýlary – «qazaq» etnonıminiń týyndy túbirleri.

Belgili ǵalym, túrki tiliniń mamany V. Radlov kórsetkendeı, «qazaq» sózi «erikti, táýelsiz» degen maǵynany beredi. Ǵalym A. Samoılovıch bul pikirdi jaqtaǵan. Sh. Qudaıberdiuly osy ıdeıany qoldap, «qazaq» sóziniń maǵynasy óz aldynda el bolyp, erkin júrgen halyq dep tolyqtyryp jazdy.

Qazaq ǵalymy Shoqan Ýálıhanov «qazaq» sózi «óte qadirli sóz, kúshti, myqty, shabytty» degendi bildiredi deıdi. Tarıhshy Ibn Rýzbıhan XVI ǵasyrdyń jazbalarynda bylaı dep jazǵan: «Ár jerde qazaqtar ózderiniń erjúrektiligi, batyrlyǵy, zor kúshimen belgili bolǵan. Bul týraly arab jáne birqatar ózge tilderde kóp derekter kezdesedi».

Til mamany T. Januzaqov «qazaq» sóziniń birinshi bóligi – «qaz», «qas» – Oral, Altaı, Kavkaz, t.b. túrki tilder tobynda «erkin», «er», «jigit», «kisi» degen maǵynany bildiretinin dáleldegen.

«Qazaq» sóziniń shyǵýy týraly ǵalymdar men zertteýshilerdiń pikirlerin tujyrymdap, eki qorytyndy jasaýǵa bolady: 1) «qazaq» sózi «qas» jáne «saq» ataýlarynyń birigýinen shyqqan.2)«qazaq» sózi «erikti adam» degen maǵynany bildiredi.

Ý.M.Djoldybaeva Ál–Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń dosenti

M.Sh.Shalqarova Ál–Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Shyǵystaný fakúltetiniń 1-kýrs stýdenti

---