Qazaq etnopedagogıkasyn paıdalana otyryp bala tilin damytý
Qyzylorda oblysy, Áıteke bı kenti,
№28 «Aqbota» balabaqshasynyń tárbıeshisi
Sánkebaeva Nurgúl Shoraqyzy
Taqyryby: Qazaq etnopedagogıkasyn paıdalana otyryp bala tilin damytý
Balalyq shaq balanyń jeke tulǵa bolyp ózin - ózi sezinýiniń alǵashqy satysy. Balanyń adamgershilik qasıetteriniń qalyptasýy osy mektepke deıingi jas shaǵynda qalyptasady. Mektep jasyna deıingi balalar túsingenin, qıalyn, oıyn til arqyly bildiredi.
Sondyqtan bala tiliniń durys damýyna basa nazar aýdarǵan jón. Qazaq halqy arnaıy bala tárbıesimen aınalysatyn qoǵamdyq oryndar bolmasada óz urpaǵyn besikte jatqan kezinen bastap - aq óleń - jyrmen, áńgime, taqpaq, sanamaq t. b arqyly tárbıelep otyrǵan. Tárbıe basy birinshiden ádeptilikke úıretýden bastalady. Ekinshiden balany qaıyrymdy, ımandy bolýǵa baýlyǵan.
Úshinshiden til alǵysh elgezek adal, shynshyl, ata - anany úlkendi syılap, kishini qurmetteýge, sonymen qatar el qorǵaǵan batyr bolyp, halyq aldynda qyzmet etýge tárbıelegen. Uly pedagog A. S. Makarenkonyń «Adam minezin qalyptastyrýda tárbıeleýde otbasy qoǵamdyq ról atqarady.»- degen pikir oryndy aıtylǵan. Ókinishke oraı bala tárbıesine ata-analardyń qoly tıe bermeıdi. Bala tárbıesine ata - anadan keıingi jaýapty adam - tárbıeshi. Qazaqtyń kórnekti qaıratkeri Júsipbek Aımaýytov «Dárigerden de tárbıeshiniń kóp bolǵany artyq, dáriger adamnyń denesin saýyqtyrsa, tárbıeshi adamnyń aqylyn, minezin, jynyn saýyqtyrady»,- degen. Balanyń aldyndaǵy óz boryshyn jaýapkershilikpen atqarý tárbıeshige tán qasıet, ol úshin bilimin kúndelikti tájirıbemen ushtastyrýy kerek.
Urpaqtan urpaqqa jalǵasyp kele jatqan ulttyq oıyndarymyz, ádet - ǵuryptar salt - dástúrlerimiz, halyq aýyz ádebıeti úlgileri ertegiler, ańyz áńgimeler, óleńder, maqal - mátelder, jumbaqtar, sanamaqtar, jańyltpashtar balalarǵa laıyqty kórkemsóz janrlarynyń ejelden-aq bala tárbıesinde zor kómekshi ekeni belgili. Halyq murasynyń mańyzy týraly keń túrde zerttep, bala tárbıesindegi mańyzyn anyqtaýda kóptegen ǵalymdarymyz óz úlesterin qosýda. Q. Jaryqbaev, S. Qalıev, B. Tótenaev t. b ǵalymdarymyzdyń eńbekteri barshylyq. Búgingi tańda balalar aýyz ádebıeti úlgileri balabaqshalarda keńinen qoldanylyp keledi. Mundaı shyǵarmalardy balalar qyzyǵyp tyńdaıdy da, jyldam jattap alady. Mysaly»Áldı - áldı», «Torǵaı», «Baqa baqa balpaq», «Qýyr - qýyr qýyrmash», «Sanamaq»t. b sıaqty halyq óleńderi oınaqy tilmen, qaıtalama sózimen bóbekterdi baýrap, sóz órnegine baýlıdy.
Jattaý arqyly balanyń tili jetildi. Al tiliniń damýy balanyń boıynda qabyldaý estı bilý sıaqty prosesterdiń birte - birte qalyptasýyna negiz bolady.
Jumbaq sheshý arqyly aınaladaǵy ómir tylsymyn, kúndelikti turmys saltyn, sıpattap aıtý arqyly balanyń qıalyn qanaǵattandyryp, oıyn óristetip otyrǵan. Jumbaqtardy ártúrli is - áreket arqyly jattaýǵa bolady.
Ásirese halyq balanyń tilin shıratý úshin oǵan sóz úıretip, dúnıe tanymyn damytý maqsatynda jańyltpashtar oılap shyǵarǵan. Til múkisin boldyrmaý úshin, durys anyq sóıleý úshin qınalyp aıtatyn dybystardy bar sózderdi bala neǵurlym jıi-jıi dybystap aıtyp jańylmaı, óz oıyn tolyq jetkizetin bolady. Jas jetkinshekterge jan-jaqty tárbıe berýde halyqtyń asyl qazynasy maqal-máteldiń de máni zor. Maqal-mátelder ǵasyrlar shejiresi. Onda ómirdiń san–alýan qubylystaryna baǵa berilip, úlken túıin jasalady. Mysaly:»Kisi elinde sultan bolǵansha óz elińde ultan bol», «Eldiń bári jaqsy, óz eliń bárinen jaqsy», «Týǵan jer altyn besik», Mundaı maqaldar balaǵa týǵan jeri ystyq ony qadirlep, aıalaı bilý kerektigin uqtyrady. Balalarǵa maqal mátelderdiń maǵynasyn túsindirý úshin maqaldaǵy árbir sózge mán bere otyryp, ár sózdiń maǵynasyn ashyp túsindirý kerek.
Sábı ómirinde sanamaqtyń mańyzy zor. Ataý uıqastyryp sanaý arqyly bala ári san úırenedi, onyń ústine sanǵa uıqasqan zattardy tanyp biledi, ári dúnıetanymyn ósiredi.
Búgingi kúni balalardy óz ana tilinde erkin sóıleýi memlekettik tildi meńgerýi mańyzdy máselege aınalyp otyr. Balalar kóp sózdiń maǵynasyn túsinbeıdi, sózdik qorlary óte az. Sol sebepti balalardyń tilin damytý úshin ádis-tásilderdiń tıimdi jaqtaryn qarastyrý árbir tárbıeshiniń mindeti bolmaq.
Kishkene sábımen sóılese bilgende úlken óner. Olar daýysty qubylta aıtyp bergen ertegini súıtip tyńdaıdy. Ertegi keıipkerleriniń ómir súrý jolyndaǵy kúresi, qarym-qatynasy, aıla tásilderi balany tań qaldyrady. Ertedegi keıipkerler arqyly shynshyldyqqa, súıispenshilikti madaqtap, ótirik, jalqaýlyq, qýlyq t. b adam boıyndaǵy kemshilikterdi synaıdy, sonymen qatar meıirimdilikke tárbıeleıdi, ári aqyl-oıynyń jetilýine kómektesedi.
Balalar tilin shıryqtyryp, belsendilikterin arttyra túsý úshin sabaqtardy túrlendirip, ótkizgen óz nátıjesin bereri sózsiz. Osy negizde balalardyń tilin damytý úshin qazaq etnopedagogıkasyn engize otyryp sabaqtar oıyn túrinde jıi uıymdastyrylyp otyrady.
Ýaqyt ótken saıyn qoıylar talaptyń da bıikteı beretini zańdy qubylys. Olaı bolsa balalardyń boıyna halqymyzdyń eń asyl muralary arqyly ulttyq sana sezimin qalyptastyrý. arqyly tilderin damytý búgingi zamannyń ózi talap etip otyrǵan birinshi kezektegi ózekti máseleleriniń biri dep bilýimiz kerek.
№28 «Aqbota» balabaqshasynyń tárbıeshisi
Sánkebaeva Nurgúl Shoraqyzy
Taqyryby: Qazaq etnopedagogıkasyn paıdalana otyryp bala tilin damytý
Balalyq shaq balanyń jeke tulǵa bolyp ózin - ózi sezinýiniń alǵashqy satysy. Balanyń adamgershilik qasıetteriniń qalyptasýy osy mektepke deıingi jas shaǵynda qalyptasady. Mektep jasyna deıingi balalar túsingenin, qıalyn, oıyn til arqyly bildiredi.
Sondyqtan bala tiliniń durys damýyna basa nazar aýdarǵan jón. Qazaq halqy arnaıy bala tárbıesimen aınalysatyn qoǵamdyq oryndar bolmasada óz urpaǵyn besikte jatqan kezinen bastap - aq óleń - jyrmen, áńgime, taqpaq, sanamaq t. b arqyly tárbıelep otyrǵan. Tárbıe basy birinshiden ádeptilikke úıretýden bastalady. Ekinshiden balany qaıyrymdy, ımandy bolýǵa baýlyǵan.
Úshinshiden til alǵysh elgezek adal, shynshyl, ata - anany úlkendi syılap, kishini qurmetteýge, sonymen qatar el qorǵaǵan batyr bolyp, halyq aldynda qyzmet etýge tárbıelegen. Uly pedagog A. S. Makarenkonyń «Adam minezin qalyptastyrýda tárbıeleýde otbasy qoǵamdyq ról atqarady.»- degen pikir oryndy aıtylǵan. Ókinishke oraı bala tárbıesine ata-analardyń qoly tıe bermeıdi. Bala tárbıesine ata - anadan keıingi jaýapty adam - tárbıeshi. Qazaqtyń kórnekti qaıratkeri Júsipbek Aımaýytov «Dárigerden de tárbıeshiniń kóp bolǵany artyq, dáriger adamnyń denesin saýyqtyrsa, tárbıeshi adamnyń aqylyn, minezin, jynyn saýyqtyrady»,- degen. Balanyń aldyndaǵy óz boryshyn jaýapkershilikpen atqarý tárbıeshige tán qasıet, ol úshin bilimin kúndelikti tájirıbemen ushtastyrýy kerek.
Urpaqtan urpaqqa jalǵasyp kele jatqan ulttyq oıyndarymyz, ádet - ǵuryptar salt - dástúrlerimiz, halyq aýyz ádebıeti úlgileri ertegiler, ańyz áńgimeler, óleńder, maqal - mátelder, jumbaqtar, sanamaqtar, jańyltpashtar balalarǵa laıyqty kórkemsóz janrlarynyń ejelden-aq bala tárbıesinde zor kómekshi ekeni belgili. Halyq murasynyń mańyzy týraly keń túrde zerttep, bala tárbıesindegi mańyzyn anyqtaýda kóptegen ǵalymdarymyz óz úlesterin qosýda. Q. Jaryqbaev, S. Qalıev, B. Tótenaev t. b ǵalymdarymyzdyń eńbekteri barshylyq. Búgingi tańda balalar aýyz ádebıeti úlgileri balabaqshalarda keńinen qoldanylyp keledi. Mundaı shyǵarmalardy balalar qyzyǵyp tyńdaıdy da, jyldam jattap alady. Mysaly»Áldı - áldı», «Torǵaı», «Baqa baqa balpaq», «Qýyr - qýyr qýyrmash», «Sanamaq»t. b sıaqty halyq óleńderi oınaqy tilmen, qaıtalama sózimen bóbekterdi baýrap, sóz órnegine baýlıdy.
Jattaý arqyly balanyń tili jetildi. Al tiliniń damýy balanyń boıynda qabyldaý estı bilý sıaqty prosesterdiń birte - birte qalyptasýyna negiz bolady.
Jumbaq sheshý arqyly aınaladaǵy ómir tylsymyn, kúndelikti turmys saltyn, sıpattap aıtý arqyly balanyń qıalyn qanaǵattandyryp, oıyn óristetip otyrǵan. Jumbaqtardy ártúrli is - áreket arqyly jattaýǵa bolady.
Ásirese halyq balanyń tilin shıratý úshin oǵan sóz úıretip, dúnıe tanymyn damytý maqsatynda jańyltpashtar oılap shyǵarǵan. Til múkisin boldyrmaý úshin, durys anyq sóıleý úshin qınalyp aıtatyn dybystardy bar sózderdi bala neǵurlym jıi-jıi dybystap aıtyp jańylmaı, óz oıyn tolyq jetkizetin bolady. Jas jetkinshekterge jan-jaqty tárbıe berýde halyqtyń asyl qazynasy maqal-máteldiń de máni zor. Maqal-mátelder ǵasyrlar shejiresi. Onda ómirdiń san–alýan qubylystaryna baǵa berilip, úlken túıin jasalady. Mysaly:»Kisi elinde sultan bolǵansha óz elińde ultan bol», «Eldiń bári jaqsy, óz eliń bárinen jaqsy», «Týǵan jer altyn besik», Mundaı maqaldar balaǵa týǵan jeri ystyq ony qadirlep, aıalaı bilý kerektigin uqtyrady. Balalarǵa maqal mátelderdiń maǵynasyn túsindirý úshin maqaldaǵy árbir sózge mán bere otyryp, ár sózdiń maǵynasyn ashyp túsindirý kerek.
Sábı ómirinde sanamaqtyń mańyzy zor. Ataý uıqastyryp sanaý arqyly bala ári san úırenedi, onyń ústine sanǵa uıqasqan zattardy tanyp biledi, ári dúnıetanymyn ósiredi.
Búgingi kúni balalardy óz ana tilinde erkin sóıleýi memlekettik tildi meńgerýi mańyzdy máselege aınalyp otyr. Balalar kóp sózdiń maǵynasyn túsinbeıdi, sózdik qorlary óte az. Sol sebepti balalardyń tilin damytý úshin ádis-tásilderdiń tıimdi jaqtaryn qarastyrý árbir tárbıeshiniń mindeti bolmaq.
Kishkene sábımen sóılese bilgende úlken óner. Olar daýysty qubylta aıtyp bergen ertegini súıtip tyńdaıdy. Ertegi keıipkerleriniń ómir súrý jolyndaǵy kúresi, qarym-qatynasy, aıla tásilderi balany tań qaldyrady. Ertedegi keıipkerler arqyly shynshyldyqqa, súıispenshilikti madaqtap, ótirik, jalqaýlyq, qýlyq t. b adam boıyndaǵy kemshilikterdi synaıdy, sonymen qatar meıirimdilikke tárbıeleıdi, ári aqyl-oıynyń jetilýine kómektesedi.
Balalar tilin shıryqtyryp, belsendilikterin arttyra túsý úshin sabaqtardy túrlendirip, ótkizgen óz nátıjesin bereri sózsiz. Osy negizde balalardyń tilin damytý úshin qazaq etnopedagogıkasyn engize otyryp sabaqtar oıyn túrinde jıi uıymdastyrylyp otyrady.
Ýaqyt ótken saıyn qoıylar talaptyń da bıikteı beretini zańdy qubylys. Olaı bolsa balalardyń boıyna halqymyzdyń eń asyl muralary arqyly ulttyq sana sezimin qalyptastyrý. arqyly tilderin damytý búgingi zamannyń ózi talap etip otyrǵan birinshi kezektegi ózekti máseleleriniń biri dep bilýimiz kerek.
You Might Also Like
