Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 4 kún buryn)
Qazaq tili sabaǵynda oıyn tehnologıasyn qoldaný
Qazaq tili sabaǵynda oıyn tehnologıasyn qoldaný

Oıyn – oqý úrdisindegi oqytýdyń ári formasy, ári ádisi retinde derbes dıdaktıkalyq kategorıa. Sonymen birge oıyndy muǵalim men oqýshylardyń birlesken oqý áreketiniń ózara baılanysty tehnologıasy retinde qoldanýǵa bolady, qazaq tili sabaǵynda oıyn formalaryn engizý barysynda ınteraktıvti taqtany da qoldanýdyń mańyzy óte zor. Bastaýysh synyp oqýshylarynyń mektepke kelgenge deıingi negizgi áreketi - oıyn bolsa, oqý - tárbıe úrdisinde olar birtindep oıyn áreketinen oqý áreketin oryndaýǵa beıimdelýi tıis. Ol sabaq barysynda paıdalanylatyn dıdaktıkalyq oıyndar arqyly júzege asady.
Oıynnyń maqsaty - baǵdarlamada alǵan bilimderin qalyptastyrý, tıanaqtaý, pysyqtaý.
Mindeti - balanyń qyzyǵýshylyǵyn oıatý, belsendiligin arttyrý.
Dıdaktıkalyq oıyndar - balalardyń bilimderin arttyrýdyń quraly. Sabaqta oıyndardy qoldanýdyń túrli joldary bar.
Dıdaktıkalyq oıyndar arnaıy maqsatty kózdeıdi jáne naqty mindetti sheshedi.
Oıyn sabaqtyń basynda – ótken sabaqty eske túsiredi.
Sabaqtyń ortasynda – kóńil - kúıin sergitedi, erik - jigerin damytady, sabaqqa yntasyn arttyrady.
Sabaqtyń sońynda – taqyrypty bekitý, sabaqta alǵan bilimdi jınaqtaý maqsatyn kózdeıdi.

Oıyn – oqýshylardyń oqýǵa degen yntasyn arttyratyn qural. Sondyqtan bastaýysh, daıyndyq synyptarynda oqýshylar sabaq ústinde oıyndy kóp qajet etedi. Olarǵa paıdalanylatyn oıyndar oqýshylardyń jas erekshelikterine qaraı kúrdelenip otyrady. Mysaly, daıyndyq synybynda qarapaıym ǵana oıyn túrlerin oınatsaq, synyby úlkeıgen saıyn balanyń jas ereksheligine saı bolyp kúrdelengeni durys. Olaı bolsa, oıyndy paıdalanýdyń mańyzy zor. Mundaı oıynnyń kóptegen túrleri bar. Sondyqtan oıyn balalardyń jas erekshelikterine jáne ótiletin sabaqtyń taqyryptaryna mazmunyna saı etilip tańdalyp alynǵany durys. Bala oıyn is - áreketi ústinde bilimdi qalaı ıgerip jatqanyn, al oqý úrdisiniń qalaı oıynǵa ulasyp ketkenin ańǵarmaı qalýy tıis.

Sonda ǵana oıyn jáne is - áreketteri tabıǵı birlikte bolyp, pándik bilim, bilik jáne daǵdyny ıgerýge tolyq yqpal jasaıdy. Mysaly, daıyndyq synyptarda san sanaýǵa zattardy sanap jáne olardyń eki tobyn salystyrýǵa, ólshemine, pishinine jáne tústerine qaraı ajyratýǵa úıretý maqsatynda túrli oıyndardy oınatýǵa bolady. Oıyn da halyq pedagogıkasynyń quramdas bir bóligi bolyp keledi. Ulttyq oıyndar halyqtyń áleýmettik - ekonomıkalyq jaǵdaılaryna baılanysty týyp, damyǵanyna qazaq halqynyń oıyndarymen tanysa otyryp, kózimiz ábden jetedi. Halyq oıyndaryn sabaqtarda paıdalaný oqýshynyń alǵan bilimin kúndelikti ómirmen berik ushtastyrýǵa qolaıly.

Oıyn – bala áreketiniń negizgi bir túri. Bala úshin oıyn – ómir súrýdiń belsendi formasy, sol arqyly eresekterge elikteıdi, olardyń is - áreketterin, qarym - qatynastaryn úırenedi, eńbektiń mánin túsine biledi, adamgershilik normalaryn ıgeredi, áleýmettik rólder atqarady.
Sabaq ústinde júrgiziletin jumys túrleri, taqyrypqa saı alynǵan tárbıelik máni bar oıyn elementteri oqýshylardyń oılaý belsendiligin kerek etedi. Sondyqtan muǵalim ár sabaǵynda oıyn túrlerin ornymen qoldanyp, ony qyzyqty etý arqyly olardyń bilimge ynta - yqylasyn, pánge degen súıispenshiligin qalyptastyrýdy maqsat etedi. Demek, muǵalim sabaǵyn balanyń qabilet - qarymyna, psıhologıalyq ereksheligine saı baılanysta josparlaý kerek. Sonda ǵana sabaq tartymdy, jeńil bolady, oqýshylardy jalyqtyrmaıdy.

Oqýshylardyń oıyn kezindegi belsendiligi kóbinese jarys nátıjesin durys esepke alýǵa baılanysty. Oqýshylar oıyndaǵy óz jetistikteri men kemshilikterin bilip otyrýy tıis. Oıyn nátıjelerin esepke alý túrlishe: árbir durys oryndalǵan gramatıkalyq oıyn úshin upaı esepteý, árbir utylys úshin kem upaı beriledi, oqýshylar taqtaǵa jazylǵan tıisti komanda baǵanyndaǵy sóz nemese sóz tirkesterin jazyp otyrý; ol sózderdi esepke ala otyrý; qol kóterip nemese tıisti orfogramlar jazylǵan kartochkalardy
kóterý arqyly bilimderin anyqtaý; jattyǵýǵa jiberilgen ýaqytty esepke alý.
Pedagogıkalyq ǵylym tarıhyna kóz salsaq, balalar oıynyna qatysty máselelerge soqpaı ketken aǵartýshy, pedagog bolmaǵan eken. Tulǵaly, kezindegi progresıvti uly pedagogtar Ia. A. Komenskıı, J. J. Rýsso, I. G. Pestalossıı halyqtyq oıynǵa nazar aýdaryp, qoldanyp, halyqtyq oıyndardyń teorıalyq negizin jasaýǵa talpynǵan. Oıynnyń balalardyń denin saýyqtyratynyn, aqyl - oıyn belsendi etetin jáne barlyq aǵzalaryn ıkemdi qozǵalýǵa baýlıtyn mánin Ia. A. Komenskıı dáriptegen. J. J. Rýsso pikirinshe bilim alý oıynnyń oıynnyń balalar ómirinde kezektesip, almasyp otyrýy bir - birimen sabaqtasa baılanysýy bala damýyndaǵy qajetti shart bolady.
Qazirgi Qazaqstan mektebindegi jańa ózgerister álemdik bilim berý tájirıbelerin paıdalana otyryp, balanyń jeke - dara kúshiniń damýyn qamtamasyz etetin jańa tehnologıalardy izdestirý jáne olardy qoldanýǵa baǵyttalǵan.

Inovasıalyq oqý oqýdyń túsindirmeli - ılústrasıalyq túrinen áreketshildikke aýysý arqyly júzege asa otyryp, oqýshynyń oqý áreketiniń belsendi sýbektisi bolýyna múmkindik beredi. Onyń ózi sabaqty ártúrli tehnologıalar boıynsha jobalaýdy qajet etedi.
Oıyndyq tehnologıa mándi ómir jaǵdaıattaryn úlgileý jáne onyń sheshýin izdestirýge qurylady. Oıynnyń uıymdastyrylý túrleri: iskerlik oıyndar, róldik jáne oqıǵalyq oıyndar, saıahattyq jáne bilimdik oıyndar.
Qazaq tili sabaǵynda ár túrli oıyn elementterin paıdalanamyn. Mysaly: "Sınonımin tabaıyq" oıyny.
Oıyndy "Sınonım" taqyrybyn bekitý sabaǵynda nemese sabaqtyń maqsatyna qaraı ótkendi eske túsire otyryp ótkizýge bolady.
Oıynnyń maqsaty. Oqýshylardyń "Sınonım" taqyrybynan meńgergen bilimderin tekserý, jyldam oı qorytýǵa baýlý, sózdik qoryn baıytý.

Oıynǵa sınonımdik qatar túzýge bolatyn maqsattaǵy sózderdi ınteraktıvti taqtaǵa engizemin.
Oıynnyń sharty. Oqýshylarǵa bir ýaqyt aralyǵynda sınonımdik qatar túzý tapsyrylady.
Oıyn sońynda sınonımdik qatardan sóılemder quralady.
Qazaq tili sabaǵynda ár túrli oıyn elementterin paıdalandym. Sóz quramy taqyrybyn júrgizgende «Oramal tastaý» qazaqtyń ulttyq oıynyn oınattym.
Bul oıynnyń sharty: Synyptaǵy qatar boıynsha 2 topqa bóldim. 2 top arasy on adymdaı belgilengen. Eki syzyqtyń boıyna qarama - qarsy qatarǵa turady. Oıyn júrgizýshi qolyndaǵy oramalyn 1 - shi toptyń óz jaǵyndaǵy shetki oıynshyǵa beredi. Ol óziniń qarsylasynyń bireýine tastaıdy da «qala» - dep daýystaıdy, ol qaǵyp alyp «shyq» - deıdi nemese «ny», «ǵa», «nyń» - deıdi. Sonda «qalashyq», «qalany», «qalaǵa», «qalanyń» taǵy basqa sózder shyǵady. Aıtylǵan sózge qosymsha jalǵaý kerek, mysaly: «oıyn» - dep daýystasa – «oıynshyq», «oıyndy», «oıyndar» t. b. Oramaldy qaǵyp alǵan oıynshy túbir sózge qosymsha jalǵap nemese ýaqytynda taýyp aıtylmaı qalsa, onda ortaǵa shyǵyp óner kórsetedi.

«Muǵalim qaı jerde qatelesti?» oıynyn júrgizemin. Bul oıynnyń sharty: Muǵalim taqtaǵa birneshe jurnaq jazady, al sender jurnaq bolmaı turǵan sózderdi tabasyńdar.
Mysaly: Jumysshy, jazǵy, t. b.
Muǵalim endi taqtaǵa birneshe jalǵaý jazady, al sender jalǵaý bolmaı turǵan sózdi tabasyńdar.
Qazaq tili sabaǵynda bir býyndy, eki býyndy sózderdi oqý, býyndarǵa bólý taqyrybyn ashý úshin «Saqına salý» qazaqtyń ulttyq oıynyn júrgizdim. Men bir oqýshynyń aldyna saqına qoıamyn da «maı» - dep daýystaımyn. Saqınany alǵan oqýshy «myl», «sham» - dep daýystaıdy. Sonymen maımyl, maısham, maıda sózderi shyǵady. Aıtylǵan bir býynǵa, ekinshi býyn jalǵaý kerek, mysaly: my - syq, ma - sa, al - ma, jú - zim.
«Kim tez?» oıynyn júrgizdim. Interaktıvti taqtada on eki sýretti kórsettim. Ár qatardan 4 oqýshy sýret boıynsha sóılem oılap aıtty. Interaktıvti taqtadaǵy sýretterdi (qozy, ańshy, bor, nan, alma, bota, kún, qyz, súrgi, aı, tyshqan) qatystyryp tez sóılem oılady. Qozy, ańshy, bor, nan t. b. sózderden dybys quramyn, nan t. b. sózderden dybys quramyn, býyn sanyn aıtty.
«Dostasqan býyndar». Qatar otyrǵan oqýshylar aýyzsha oryndaıdy. Oryndaý tártibi boıynsha birinshi oqýshy qa býynyn aıtsa, ekinshi kelesi býynyn taýyp sóz quraýy kerek.

Oıyn – oqý úrdisindegi oqytýdyń ári formasy, ári ádisi retinde derbes dıdaktıkalyq kategorıa. Sonymen birge oıyndy muǵalim men oqýshylardyń birlesken oqý áreketiniń ózara baılanysty tehnologıasy retinde qoldanýǵa bolady. Sonymen qatar, qazaq tili sabaǵynda oıyn formalaryn engizý barysynda ınteraktıvti taqtany qoldanýdyń mańyzy óte zor.
Qoryta kelgende, oıyn – balalardyń negizgi is - áreketteriniń bir túri. Bala ómiri oıynǵa baılanysty. Bala oıynsyz ósip órkendeı almaıdy. Bul – ómirdiń zańdylyǵy. Sondyqtan da qazaq tili sabaǵynda oıyn elementterin paıdalanýdyń oqýshylardyń oı belsendiligin arttyrýdaǵy mańyzy zor.

Shymkent qalasy №30 JOM qazaq tili muǵalimi
Najımetova Anar Málikaıdarqyzy

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama