Qazaq tili sabaǵynda qoldanylatyn dıktant túrleri
Qurastyrǵan Qurbanaı Shyntaeva
«Turan» mektep – gımnazıasynyń
qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Qazaq tili sabaǵynda qoldanylatyn dıktant túrleri
Dıktant ótkizýdiń de ádistemesi bar. Eń aldymen talapqa saı mátin iriktelinip alynady. Mátin irikteýde tómendegideı sharttar eskerilýi tıis:
1. Dıktant mátini mazmundy, túsinikti, ádebı til normalaryna saı bolýy;
2. Dıktanttaǵy sóz mólsheriniń synyptar boıynsha talapqa saı bolýy;
3. Sırek qoldanylatyn jazýda qıyndyq keltiretin sózderdiń meılinshe az bolýy;
4. Dıktant mátininiń ótilgen erejeler men emlelerdi qamtýy.
5. Mátin mazmunynyń tárbıelik mándi bolýy.
Tekserý barysyndaǵy shartty belgiler:
/ - emle qatesi;
V – tynys belgisi qatesi;
? – túsiniksiz;
Z – azat jol.
Jalpy bilim beretin qazaq mektepterindegi qazaq tili páni boıynsha mazmundamadaǵy sóz mólsheri:
Oqý qazaq tilinde júrgiziletin mektepterde shyǵarma jazýǵa qoıylatyn talaptar joǵary. Shyǵarma kólemi qazaq mektepterinde tómendegideı bolady:
Synypta jazylatyn shyǵarmaǵa sabaq kestesinen qatarynan eki saǵat beriledi.
Oqýshy shyǵarmasyn tekserý, baǵalaý máselesin negizinen tórt salaǵa bólip qaraıdy:
1) mazmundylyǵy men ıdeıalylyǵy;
2) oı - pikirdiń júıeliligi;
3) stıli;
4) gramatıkalyq saýattylyǵy.
Shyǵarmanyń birneshe túrleri bar sonyń ishinde mektepte keń taraǵany:
a) ádebı taqyrypqa baılanysty shyǵarma;
á) shyǵarmashylyq áńgime túrindegi shyǵarma;
b) peızajdyq shyǵarma;
v) poezıalyq týyndylar boıynsha jazylatyn shyǵarma.
Qazaq mektepterindegi shyǵarmanyń baǵalanýy:
Baǵasy. Qateler sany, sıpaty
«5» degen baǵa
Ádebı materıaldy tereń uǵynyp, óte jaqsy túsinse, ony taqyrypty ashý úshin durys qoldana bilse, taqyrypty tolyq ashsa, máseleni ózindik oı - pikir turǵysynan durys taldaı bilse, oıyn júıeli jelimen jaza bilse, tili baı, ári ádebı til normalaryna saı bolsa, shyǵarma qurysy oı júıesine saı sheber qıylysyp kelse; stıl birligi saqtalsa; faktilik qateler bolmasa; qorytyndy pikiri oryndy, tıanaqty bolsa. Mazmunynda 1, tilinde 1 eleýsiz qate bolýy múmkin.
«4» degen baǵa
Jumys mazmuny negizine taqyrypqa saı bolsa; ádebı tilmen jazylsa, biraq oıyn baıandaýda biren - saran dálsizdikter jiberse; qajetti qorytyndylar men túıindeýlerin durys jasaı alsa; oı júıesinen shamaly buzylýy baıqalsa; stıl birligi saqtalǵan, sóılem qurylysy alýan túrli, baı bolsa. Mazmunynda 2, tilinde 2 - 3 kemshilik bolýy múmkin.
«3» degen baǵa
Taqyryptan aıtarlyqtaı aýytqyǵan bolsa; materıaldy negizinen durys biraq jekelegen faktilik dálsizdikter kezdesse; baıandaý jelisi azdap buzylsa; sózdik qory jutań, sóılem qurylysy bir úlgide, birkelki bolsa, sózdi ornymen qoldana almasa; stıl birligi saqtalmasy, tili solǵyn bolsa. Mazmunynda 4, tilinde 5 kemshilik kezdesýi múmkin.
«2» degen baǵa
Jumys taqyrypqa saı kelmese; kóptegen faktiler burmalansa; shyǵarmanyń barlyq bólimderinde baıandaý júıesi buzylsa, josparǵa sáıkes kelmese; sózdik qory jutań sóılemderi qysqa, birkelki ózara baılanyspasa, sózdi ornymen qoldanbaý jıi kezdesse; stıl birligi saqtalmasa. Mazmunynda 6, tilinde 7 kemshilik bolýy múmkin.
«1» degen baǵa
Taqyrypty múlde ashyp jaza almasy; mazmunynda 7, tilinde 7 - den artyq kemshilikter kezdesse.
Dıktanttyń ótkizilý maqsatyna baılanysty birneshe túrleri bar: árip, býyn, sóz, sózdik, sóılem, túsindirme, terme, erkin, shyǵarmashylyq, kórý, ózdik, qateden saqtandyrý, baqylaý.
Árip dıktanty - áripter men dybystardyń aıyrmashylyqtaryn bilýge úıretedi. Sondyqtan bur jumys túri bastaýysh synypta kóbirek qoldanylady.
Býyn dıktantynyń – maqsaty oqýshylarǵa býyndardy, úndestik zańyn úıretý. Oqýshylar býynǵa bólip jazý arqyly dybystardyń býyn quraý erekshelikterimen tanysady.
Sóz dıktanty – sózdiń belgili bir uǵymdy bildiretinine baǵyttalǵan. Atalǵan dıktant býyn men dybys, árip erekshelikterin de qamtıdy.
Sóılem dıktanty – qazaq tilindegi sóılem túrlerin tanýǵa, sóılemdegi sózderdiń oryn tártibin saqtaýǵa úıretedi.
Baqylaý dıktanty – oqýshylardyń bilimi men saýattylyǵyn tekserý maqsatynda júrgiziledi. Bul dıktant túri kólemdi taqyryptan soń ár toqsannyń aıaǵynda, oqý jylynyń sońynda ótkiziledi. Baqylaý dıktanty týraly oqýshylarǵa aldyn ala eskertiledi, bekitý, qaıtalaý sabaqtary ótkiziledi. Daıyndyq jumystary oqýshy bilimin júıeleýmen birge jaqsy nátıjege jetýge yqpal etedi. Baqylaý dıktantyna tutas mátin alynady, dıktant taqyryby, qıyn sózder taqtaǵa jazylady.
Dıktant túrleri jáne úlgileri
Túsindirme dıktant - ótilgen taqyrypty oqýshylardyń qalaı meńgergendigin tekserý maqsatymen birden muǵalimniń aıtýymen jazylyp, kerekti túsinikter beriledi. Úlgi retinde oqýshynyń taqtada oryndaýyna bolady. Tapsyrmanyń oryndalýyna búkil synyp oqýshylary qatystyrylady, erejeni este saqtaý múmkinshiligi joǵary bolady.
Túsindirme dıktant
Myna sózderdiń aıtylýyn kórsete otyryp, sózdiń aıtylýy men jazylýyn túsindir.
Kóldik, órik, ótirik, tózim, tósek, kóńildi, kóshe, jóndeý, kómek, kóný, jónsiz, orynsyz, qonys, tolyq, joldy, qońyr, osy, oqymysty.
Túsindirme dıktant
Myna sózderge qosymshalardyń tıistisin jalǵa, túsindir, sóılem qura.
ádil ( - dyq/dik; - y, i)
tarıh ( - tyń/tiń; - y, i)
park (- ta/te;- tan/ten)
kiná (- ly/li; - la/le)
dáreje (- ǵa/ge; - sy, si)
májilis (ta/te; - tan/ten)
kúmán (- dan/den)
ádep (ti/ty; - syz/siz)
adal (- dyq/dik)
jazyq (- ty/ti)
jınalys (- ta/te; - tan/ten)
ataq (- qa/ke; - y/i)
daǵdy (- ly/li)
Erkin dıktant – mátinin muǵalim oqyp shyqqan soń oqýshylar ózdiginen jazyp shyǵady, keıin óz jazǵandaryn negizgi mátinmen salystyrady.
Meniń Otanym – Qazaqstan
Bizdiń Otanymyz – Qazaqstan Respýblıkasy. Qazaqstan iri memleketterdiń biri. Bizdiń elimizde júz otyzdan astam ult ókilderi turady. Qazaqstannyń jeri keń – baıtaq, shekarasy on alty bútin onnan bes myń shaqyrymǵa sozylyp jatyr. Otanymyz batysynda Reseımen, shyǵysynda Qytaımen, ońtústiginde Orta Azıa Respýblıkalarymen shektesedi.
Qazaqstannyń jer qoınaýy tolǵan baılyq. Qaraǵandyda – kómir, Óskemende – myrysh, Balqashta – mys, Mańǵystaýda – munaı óndiriledi. Elimizdiń tabıǵaty da erekshe, klımaty shuǵyl kontınentaldi.
Qazaqstan – táýelsiz memleket. Óziniń táýelsizdigin 1991 jyly aldy. Biz Otanymyzdy súıemiz, maqtanysh etemiz. (77sóz)
Sý – tirshilik kózi
Jerdiń úshten eki bóligin sý alyp jatyr. Muhıttar, ózen, kólderge qosa jer asty sýlary da bar. Sý bult, tuman, bý, jańbyr túrinde atmosferada bolady. Muzdyqtar men aısbergter de sý bolyp esepteledi. Adamnyń, ósimdikterdiń, janýarlardyń denesiniń belgili ber bóligi de sýdan turady. Sýsyz tirshilik joq. Búkil jan ıesi sýsyz ómir súre almaıdy.
Jer betindegi sýdyń jalpy mólsheri ózgermeıdi. Sý býǵa aınalady. Sýdan bult paıda bolady. Ol jańbyr, qar, burshaq bolyp jerge qaıta jýady. Iaǵnı, qaıtadan sýǵa aınalady. İshýge jaramdy sý óte az. Ol kúnnen – kúnge azaıyp barady. Sýǵa qamqorlyqpen qaraý kerek. Sý – tirshilik kózi. ( 96sóz)
Ózdik dıktantyn – oqýshylar muǵalimniń aıtýymen emes, jatqa jazady. Aldyn ala oqýshylarǵa sáıkes materıaldardy qaıtalap kelý tapsyrylady. Mysaly, jattaǵan óleńderin, maqal - mátelder, qanatty sózder, jumbaq, jańyltpashtar, ótken erejelerdi jatqa jazdyrýǵa bolady. Keıde oqýlyqtaǵy mátindi birneshe ret oqyp shyǵyp, jatqa jazý usynylady, keıin oqýlyqpen salystyrýǵa bolady. Mátindi taqtaǵa jazýǵa da bolady. Ózdik dıktanty oqýshylardyń orfografıalyq saýattylyǵyn, ótken taqyryptardy qalaı meńgergendikterin tekserýdiń tıimdi bir joly bolyp tabylady.
«Turan» mektep – gımnazıasynyń
qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Qazaq tili sabaǵynda qoldanylatyn dıktant túrleri
Dıktant ótkizýdiń de ádistemesi bar. Eń aldymen talapqa saı mátin iriktelinip alynady. Mátin irikteýde tómendegideı sharttar eskerilýi tıis:
1. Dıktant mátini mazmundy, túsinikti, ádebı til normalaryna saı bolýy;
2. Dıktanttaǵy sóz mólsheriniń synyptar boıynsha talapqa saı bolýy;
3. Sırek qoldanylatyn jazýda qıyndyq keltiretin sózderdiń meılinshe az bolýy;
4. Dıktant mátininiń ótilgen erejeler men emlelerdi qamtýy.
5. Mátin mazmunynyń tárbıelik mándi bolýy.
Tekserý barysyndaǵy shartty belgiler:
/ - emle qatesi;
V – tynys belgisi qatesi;
? – túsiniksiz;
Z – azat jol.
Jalpy bilim beretin qazaq mektepterindegi qazaq tili páni boıynsha mazmundamadaǵy sóz mólsheri:
Oqý qazaq tilinde júrgiziletin mektepterde shyǵarma jazýǵa qoıylatyn talaptar joǵary. Shyǵarma kólemi qazaq mektepterinde tómendegideı bolady:
Synypta jazylatyn shyǵarmaǵa sabaq kestesinen qatarynan eki saǵat beriledi.
Oqýshy shyǵarmasyn tekserý, baǵalaý máselesin negizinen tórt salaǵa bólip qaraıdy:
1) mazmundylyǵy men ıdeıalylyǵy;
2) oı - pikirdiń júıeliligi;
3) stıli;
4) gramatıkalyq saýattylyǵy.
Shyǵarmanyń birneshe túrleri bar sonyń ishinde mektepte keń taraǵany:
a) ádebı taqyrypqa baılanysty shyǵarma;
á) shyǵarmashylyq áńgime túrindegi shyǵarma;
b) peızajdyq shyǵarma;
v) poezıalyq týyndylar boıynsha jazylatyn shyǵarma.
Qazaq mektepterindegi shyǵarmanyń baǵalanýy:
Baǵasy. Qateler sany, sıpaty
«5» degen baǵa
Ádebı materıaldy tereń uǵynyp, óte jaqsy túsinse, ony taqyrypty ashý úshin durys qoldana bilse, taqyrypty tolyq ashsa, máseleni ózindik oı - pikir turǵysynan durys taldaı bilse, oıyn júıeli jelimen jaza bilse, tili baı, ári ádebı til normalaryna saı bolsa, shyǵarma qurysy oı júıesine saı sheber qıylysyp kelse; stıl birligi saqtalsa; faktilik qateler bolmasa; qorytyndy pikiri oryndy, tıanaqty bolsa. Mazmunynda 1, tilinde 1 eleýsiz qate bolýy múmkin.
«4» degen baǵa
Jumys mazmuny negizine taqyrypqa saı bolsa; ádebı tilmen jazylsa, biraq oıyn baıandaýda biren - saran dálsizdikter jiberse; qajetti qorytyndylar men túıindeýlerin durys jasaı alsa; oı júıesinen shamaly buzylýy baıqalsa; stıl birligi saqtalǵan, sóılem qurylysy alýan túrli, baı bolsa. Mazmunynda 2, tilinde 2 - 3 kemshilik bolýy múmkin.
«3» degen baǵa
Taqyryptan aıtarlyqtaı aýytqyǵan bolsa; materıaldy negizinen durys biraq jekelegen faktilik dálsizdikter kezdesse; baıandaý jelisi azdap buzylsa; sózdik qory jutań, sóılem qurylysy bir úlgide, birkelki bolsa, sózdi ornymen qoldana almasa; stıl birligi saqtalmasy, tili solǵyn bolsa. Mazmunynda 4, tilinde 5 kemshilik kezdesýi múmkin.
«2» degen baǵa
Jumys taqyrypqa saı kelmese; kóptegen faktiler burmalansa; shyǵarmanyń barlyq bólimderinde baıandaý júıesi buzylsa, josparǵa sáıkes kelmese; sózdik qory jutań sóılemderi qysqa, birkelki ózara baılanyspasa, sózdi ornymen qoldanbaý jıi kezdesse; stıl birligi saqtalmasa. Mazmunynda 6, tilinde 7 kemshilik bolýy múmkin.
«1» degen baǵa
Taqyrypty múlde ashyp jaza almasy; mazmunynda 7, tilinde 7 - den artyq kemshilikter kezdesse.
Dıktanttyń ótkizilý maqsatyna baılanysty birneshe túrleri bar: árip, býyn, sóz, sózdik, sóılem, túsindirme, terme, erkin, shyǵarmashylyq, kórý, ózdik, qateden saqtandyrý, baqylaý.
Árip dıktanty - áripter men dybystardyń aıyrmashylyqtaryn bilýge úıretedi. Sondyqtan bur jumys túri bastaýysh synypta kóbirek qoldanylady.
Býyn dıktantynyń – maqsaty oqýshylarǵa býyndardy, úndestik zańyn úıretý. Oqýshylar býynǵa bólip jazý arqyly dybystardyń býyn quraý erekshelikterimen tanysady.
Sóz dıktanty – sózdiń belgili bir uǵymdy bildiretinine baǵyttalǵan. Atalǵan dıktant býyn men dybys, árip erekshelikterin de qamtıdy.
Sóılem dıktanty – qazaq tilindegi sóılem túrlerin tanýǵa, sóılemdegi sózderdiń oryn tártibin saqtaýǵa úıretedi.
Baqylaý dıktanty – oqýshylardyń bilimi men saýattylyǵyn tekserý maqsatynda júrgiziledi. Bul dıktant túri kólemdi taqyryptan soń ár toqsannyń aıaǵynda, oqý jylynyń sońynda ótkiziledi. Baqylaý dıktanty týraly oqýshylarǵa aldyn ala eskertiledi, bekitý, qaıtalaý sabaqtary ótkiziledi. Daıyndyq jumystary oqýshy bilimin júıeleýmen birge jaqsy nátıjege jetýge yqpal etedi. Baqylaý dıktantyna tutas mátin alynady, dıktant taqyryby, qıyn sózder taqtaǵa jazylady.
Dıktant túrleri jáne úlgileri
Túsindirme dıktant - ótilgen taqyrypty oqýshylardyń qalaı meńgergendigin tekserý maqsatymen birden muǵalimniń aıtýymen jazylyp, kerekti túsinikter beriledi. Úlgi retinde oqýshynyń taqtada oryndaýyna bolady. Tapsyrmanyń oryndalýyna búkil synyp oqýshylary qatystyrylady, erejeni este saqtaý múmkinshiligi joǵary bolady.
Túsindirme dıktant
Myna sózderdiń aıtylýyn kórsete otyryp, sózdiń aıtylýy men jazylýyn túsindir.
Kóldik, órik, ótirik, tózim, tósek, kóńildi, kóshe, jóndeý, kómek, kóný, jónsiz, orynsyz, qonys, tolyq, joldy, qońyr, osy, oqymysty.
Túsindirme dıktant
Myna sózderge qosymshalardyń tıistisin jalǵa, túsindir, sóılem qura.
ádil ( - dyq/dik; - y, i)
tarıh ( - tyń/tiń; - y, i)
park (- ta/te;- tan/ten)
kiná (- ly/li; - la/le)
dáreje (- ǵa/ge; - sy, si)
májilis (ta/te; - tan/ten)
kúmán (- dan/den)
ádep (ti/ty; - syz/siz)
adal (- dyq/dik)
jazyq (- ty/ti)
jınalys (- ta/te; - tan/ten)
ataq (- qa/ke; - y/i)
daǵdy (- ly/li)
Erkin dıktant – mátinin muǵalim oqyp shyqqan soń oqýshylar ózdiginen jazyp shyǵady, keıin óz jazǵandaryn negizgi mátinmen salystyrady.
Meniń Otanym – Qazaqstan
Bizdiń Otanymyz – Qazaqstan Respýblıkasy. Qazaqstan iri memleketterdiń biri. Bizdiń elimizde júz otyzdan astam ult ókilderi turady. Qazaqstannyń jeri keń – baıtaq, shekarasy on alty bútin onnan bes myń shaqyrymǵa sozylyp jatyr. Otanymyz batysynda Reseımen, shyǵysynda Qytaımen, ońtústiginde Orta Azıa Respýblıkalarymen shektesedi.
Qazaqstannyń jer qoınaýy tolǵan baılyq. Qaraǵandyda – kómir, Óskemende – myrysh, Balqashta – mys, Mańǵystaýda – munaı óndiriledi. Elimizdiń tabıǵaty da erekshe, klımaty shuǵyl kontınentaldi.
Qazaqstan – táýelsiz memleket. Óziniń táýelsizdigin 1991 jyly aldy. Biz Otanymyzdy súıemiz, maqtanysh etemiz. (77sóz)
Sý – tirshilik kózi
Jerdiń úshten eki bóligin sý alyp jatyr. Muhıttar, ózen, kólderge qosa jer asty sýlary da bar. Sý bult, tuman, bý, jańbyr túrinde atmosferada bolady. Muzdyqtar men aısbergter de sý bolyp esepteledi. Adamnyń, ósimdikterdiń, janýarlardyń denesiniń belgili ber bóligi de sýdan turady. Sýsyz tirshilik joq. Búkil jan ıesi sýsyz ómir súre almaıdy.
Jer betindegi sýdyń jalpy mólsheri ózgermeıdi. Sý býǵa aınalady. Sýdan bult paıda bolady. Ol jańbyr, qar, burshaq bolyp jerge qaıta jýady. Iaǵnı, qaıtadan sýǵa aınalady. İshýge jaramdy sý óte az. Ol kúnnen – kúnge azaıyp barady. Sýǵa qamqorlyqpen qaraý kerek. Sý – tirshilik kózi. ( 96sóz)
Ózdik dıktantyn – oqýshylar muǵalimniń aıtýymen emes, jatqa jazady. Aldyn ala oqýshylarǵa sáıkes materıaldardy qaıtalap kelý tapsyrylady. Mysaly, jattaǵan óleńderin, maqal - mátelder, qanatty sózder, jumbaq, jańyltpashtar, ótken erejelerdi jatqa jazdyrýǵa bolady. Keıde oqýlyqtaǵy mátindi birneshe ret oqyp shyǵyp, jatqa jazý usynylady, keıin oqýlyqpen salystyrýǵa bolady. Mátindi taqtaǵa jazýǵa da bolady. Ózdik dıktanty oqýshylardyń orfografıalyq saýattylyǵyn, ótken taqyryptardy qalaı meńgergendikterin tekserýdiń tıimdi bir joly bolyp tabylady.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
