InfoHub Logo

Qazirgi kezeńde bilim berýdiń ulttyq modeline ótý oqytý men tárbıeleýdiń sońǵy ádis - tásilderin, ınovasıalyq - pedagogıkalyq tehnologıalardy ıgergen, tehnologıalyq - pedagogıkalyq dıagnostıkany qabyldaı alatyn, pedagogıkalyq jumysta qalyptasqan, burynǵy eski súrleýden tez arada arylýǵa qabiletti jáne naqty tájirıbelik is - áreket ústinde ózindik dańǵyl jol salýǵa ıkemdi, shyǵarmashylyq pedagog - zertteýshi, oıshyl muǵalim, zerdeli oqytýshy bolýyn qajet etedi. Búgingi tańda qozǵalyp jatqan eń ózekti máselelerdiń biri bilim berý júıesinde jańa elektrondyq tehnologıany engizý, halyqaralyq komýnıkasıalyq jelilerge shyǵý, bilim berýde aqparattyq tehnologıalardy qoldaný, jetistikteri men jeke tulǵalardy qalyptastyrý jáne qazirgi zaman talabyna saı bilim alýǵa qajetti jaǵdaılar jasaý. Bilim berýdiń jańa júıesi jasalyp, onyń mazmunynyń túbegeıli ózgerýi, dúnıejúzilik bilim keńistigine enýi búkil oqý ádistemelik júıege, oqytýshylar aldyna jańa talaptar men mindetter qoıyp otyr.

Qazirgi kezdegi qoǵamnyń aqparattaný jaǵdaıynda aqparattyq tehnologıalardyń qarqyndy damýy adam ómiriniń ár túrli salasyna birtindep ózgerister engizýde. Qazirgi bilim berý salasynda ózgeristerdi durys qabyldap, oqytýdyń ozyq tehnologıalaryn meńgermeıinshe saýatty, búgingi zaman talabyna saı ustaz bolý múmkin emes. Aqparattandyrý isi Qazaqstannyń bilim berý júıesiniń bilim júıesiniń damý jolyna da yqpalyn tıgizýde. Aqparattyq tehnologıanyń qarqyndy damýyna sáıkes oqytýdyń jańa tehnologıasy qalyptasyp nyǵaıa túsýde. Sondyqtan pedagogıka ǵylymynyń aldynda elektrondyq ustanymdaryn anyqtaý jáne aıqyndaýǵa baılanysty birqatar mindetter qoıyldy. Sonymen qatar elektrondyq oqytý qurylymy men mazmunyna, oqytý ádisterine, oqytýdyń formasyna jáne quramyna qoıylatyn keshen talaptardy anyqtaý qajettiginen elektrondyq oqytýdyń ádistemelik júıesin qalyptastyrý maqsaty týyndap otyr. Dástúrli ádistemelik júıede oqý úrdisindegi bólikter birdeı jáne bir ýaqytta qatysady. Al klasıkalyq oqý úrdisinde ádistemelik tásilge baılanysty oqytýdy uıymdastyrýdyń ár túrli formalary, ádisteri men oqytý quraldary qoldanylýy múmkin. Elektrondyq oqytýdyń ádistemelik oqytý modelinde oqytý quraldarynyń oryn alýy ózgerdi. Olar oqytý qurylymy men mazmunyn, ádisterin jáne oqytýdyń formalaryn anyqtaıdy. Endi búgingi kúnde elektrondy oqytý sheńberinde jıi qoldanylatyn oqytý ádistemeleri men formalaryna toqtala keteıik. Elektrondyq oqytýdyń ádisterine toptyq ádis jáne jeke dara oqytý ádisi jatady. Bulardy keńinen taraǵan oqytý formalaryna jatqyzýǵa bolady [1].
«Pedagogıkalyq tehnologıa» degen uǵymynyń evolúsıasy týraly mynany aıtýǵa bolady. Alǵashqy kezeń XX ǵasyrdyń 40 – 50 - jyldaryn qamtıdy. Munda «bilim berý tehnologıasy» termıni, negizinen, oqytý barysynda qoldanylatyn kórý - estý quraldaryn bildiredi. Ekinshi kezeń — XX ǵasyrdyń 50 – 60 - jyldary dese bolady. Bul kezeńdegi bilim berý tehnologıasy degenimiz programmalap oqytýdy tanytatyn edi. Úshinshi kezeń — XX ǵasyrdyń 70 - jyldaryn qamtıdy. Munda bul termın aldyn ala aıqyn belgilengen maqsattarǵa jetý úshin uıymdastyrylǵan jobalyq oqý prosesin bildiretin bolady. Tórtinshi kezeń — HH ǵasyrdyń 80 - jyldarynan bastap, osy kezdegi bilim berý tehnologıa degenimiz oqytý úderisinde kompúter men aqparattyq quraldardy paıdalaný barysyn tanytady. Pedagogıkalyq tehnologıa dep oqytý prosesiniń ózin júıe retinde qurý men basqarý, dıagnostıkalyq maqsattar qoıyp, soǵan tıimdilikpen jetý joldaryn ǵylymı negizde uıymdastyrý barysynda tanylady. Bizdiń usynatyn baǵytymyz osy sońǵy aıtylǵanymen tyǵyz baılanysty. Bul baǵyttyń ereksheligi sonda, munyń túpnegizi oqytý úderisiniń jalpy zańdylyqtary bar, solardy belgili bir júıege túsirip taný jáne naqty bilim oqytý maqsatyna laıyqtap uıymdastyrý kerek degen ıdeıaǵa negizdeledi. Bul jerde bilim berýdiń eki jaqtylyq bolmysy da ǵylymı negizder arqyly tanylyp, júıelenýi tıis. Onyń bir jaǵy beriletin bilim mazmunynynyń teorıalyq deńgeıde oqý maqsatyna laıyq júıelenýi bolsa, ekinshi jaǵy sony oqytý úderisin júıelep taný bolmaq.
Elektrondyq oqytý quraldaryna oqytýdy uıymdastyrý jáne júrgizý úshin arnalǵan baǵdarlamalyq ónimderdi jatqyzamyz. Elektrondyq oqytý jaǵdaıynda ár túrli oqytý formalary men ádisterin, mazmunyn qalyptastyrý múmkindikterin anyqtaý úshin oqytý quraldaryn salystyrý jáne olardy baǵalaýdyń negizgi baǵyttaryn eskerý qajet. Iaǵnı, jasaý jáne qoldaný tehnologıasy, usynylatyn aspaptar jıyntyǵy, usynylatyn qyzmettiń iske asyrylý deńgeıi.
Naqty baǵdarlamalyq ónimdi jasaý men qoldaný tehnologıasy jeke dara jáne toptyq oqytý sıaqty ár túrli ádisterdi qoldana otyryp, oqytýdy iske asyrýǵa múmkindik beredi. Sonymen qatar olar — elektrondyq oqýlyqtar. Jańa tehnologıamen oqytý júıesi — sabaqta barlyq bilim alýshynyń belsendi qatysýymen uıymdastyrylatyn oqý úderisiniń biri. Bul rette oqytýshy men til úırenýshiniń kommýnıkatıvtik qatynasqa negizdelgen qarym - qatynasynyń ózgermeı saqtalýy talap etiledi. Qazaq tilin oqytýda jańasha oqytý tehnologıasyn qoldaný arqyly qorshaǵan ortada bolyp jatatyn ár túrli jaǵdaıattar tarapynan alǵannan soń, tildik jaǵdaıat jattyǵýlaryna aınaldyra bilý kerek. Jalpy, jańasha tehnologıanyń túrleri óte kóp. Munyń ústine kompúterlik - aqparattyq tehnologıamen jasalatyn jumys júıelerin alatyn bolsaq, bul tehnologıanyń sapaly bilim berýde, tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn arttyrýda alatyn úlken orny baıqalady.
Qazaq tilin mektepte, joǵary oqý ornynda, memlekettik qyzmetkerlerdi oqytý kýrstarynda oqytý júıesi, jekelegen sabaq, bir qaraǵanda, kúndelikti ótip jatatyn jaǵdaı sıaqty. Biraq tutas oqytý júıesi sıaqty, bir sabaqty ótkizý barysynda tanymdyq úderistiń nebir kúrdeli túrleri ótilip, adamnyń rýhanı álemi qalyptasyp jatady. Sonysymen de oqý úrdisiniń tanymdyq úderis retindegi syrtqa qarapaıym, al ishki mazmuny adam qalyptastyratyn múmkinshiligi aıqyndala túsedi. Qazaq tilin oqytý barysynda til úırenýshilerdiń qazaqsha oılaýy men erkin sóıleý tilin damytýdy mańyzdy oryn alady.

Jańa tehnologıalardy qoldana otyryp, oqytý barysynda til úırenýshilerdiń qazaqsha oılaýy men jaqsy sóıleý tilin damytýda qazaq tilin oqytýdyń ózindik erekshelikteri aıqyndalýy tıis. Árbir berilgen uǵym men onyń mazmunyń quraıtyn bilimdik aqparat — oqýshynyń oı - sanasyn ózgertýshi, damytýshy qural. Biraq tanymdyq negizderi týraly bólimde aıtqanymyzdaı, oqýshylardyń damý barysynda kóp súıenip, taldaýlar jasaı berýge, bilim mazmunyn jónsiz kóbeıtýge nemese kúrdelendirýge bolmaıdy. Til úırenýshiniń damý ereksheligin onyń jas ereksheligimen baılanystyra qaraý qaǵıdaty basty nazarda bolýǵa tıisti.

Qazaq tilin jańasha tehnologıamen oqytý — til úırenýshilerdiń shyǵarmashylyq qyzmetin, sapaly bilim ala bilýin qalyptastyratyn úderis. Til úırenýshiniń sanalylyǵy qazaq tiliniń tól dybysynyń, sóziniń sóz tirkesiniń, sóılemniń ózindik bolmysyn tanyp - bilý barysynda ǵana jáne sol úshin ǵana emes, júıe teorıasynyń zańdylyqtaryn ǵylymnyń barlyq salasynda qoldaný joldaryn meńgerý qajet ekenin túısigimen túısinýi barysynda ǵana qalyptasady. Bul rette muǵalimniń durys qoıǵan talaptary men tapsyrmany oryndaý algorıtmderiniń birizdi tártiptelgen júıesi oqýshyny sanalylyqpen bilim alýǵa daǵdylandyrady. Til úırenýshiniń sanalylyqpen bilim alý ustanymy tolyqqandy júzege asýynda kelesi ustanymmen tabıǵı baılanysty bolýy úlken ról atqarady.

Qazaq tiliniń jazý jáne sóıleý zańdylyqtaryn is - tájirıbe júzinde tanyp - bilý til úırenýshilerdiń qazaqsha oılaý qabiletin qalyptastyrady jáne birtindep damýyna ulasady. Onyń ózi til úırenýshiniń aýyzsha jáne jazbasha tili damý úderisine jalǵasyp, qazaq tilin úırenip júrgen jeke adam jana satydaǵy dúnıetanymdyq apparatyn qalyptastyrýǵa qyzmet etedi.
Oqytýshynyń basshylyǵymen meńgerilgen tanymdyq ádistermen toqtap qalmaı, olardy qoldaý men taǵy basqa túrlerin izdeýi teorıalyq oılaýy men sóıleý tetikteriniń birtutastyqta damyǵan til úırenýshiniń modeli bolyp tabylady. Sondyqtan bul ustanym qazaq tilin oqytý úderisinde basshylyqqa alynady.
Qazaq tilin oqytýda taldaý ádisin oqýshyǵa durys úıretý arqyly qazaq tilindegi dybystardy, sóz quramyn, sóz tirkesin, sóılem múshelerin t. b. óz betimen anyqtaı bilý daǵdylary qalyptastyrylady. Til úırenýde baıqalatyn túrli zańdylyqtar men qubylystarǵa baqylaý jasatý barysynda jeke taldaý jasatýdyń máni zor. Taldaý ádisin oryndy, belgili bir tártippen qoldana bilý daǵdylary qalyptasýy barysynda, til úırenýshiniń teorıalyq oılaý daǵdylary damýy da júzege asady.

Qazaq tilin oqytý barysynda til úırenýshilerdiń memlekettik tildi jaqsy meńgerýin uıymdastyrý qazaq tilindegi jekelegen til birlikteriniń birlese kelip, jınaqtalǵan uǵym jasaýyna jetekshi qyzmet atqarady. Qazaq til birlikteriniń bolmysy týraly jańa aspektidegi bilim mazmunyn alý tetikteri men ustanymdaryn anyqtaý tanym teorıasyn negiz ete otyryp, jasalatyn arnaıy ádistemeniń keshendi problemalaryn zertteýge alyp keledi. Til úırenýshiniń qazaqsha erkin de saýatty sóıleýi men jaza bilý daǵdylaryn qalyptastyrýdy olardyń ǵylymı bilim alýymen úılesimdi uıymdastyrýda tanym teorıasynyń ilimderi úlken tirek bolady. Qazaq tili sabaqtarynyń ádistemelik senarılerin ázirleýde oqytýdyń tehnologıalyq jabdyqtalýy da úlken oryn alatyny belgili. Bul rette kompúterdi qoldanýdyń da mańyzdylyǵy aıqyn. Oqýshynyń óz betimen jumys isteýin uıymdastyrýda, bilimin tekserýde, bilimin baǵalaýda sabaqtyń kompúterlik jabdyqtalýy úlken oryn alady.
Elbasymyz N. Á. Nazarbaevtyń mektepterdi kompúterlendirý týraly baǵdarlamasy qazaq tilin oqytýdy sapalandyrýǵa, oqýshylardyń oılaý dárejesin ósirýge zaman jetistikterin durys paıdalana bilýge bastaıdy. Sondyqtan qazaq tilin oqytýda bul baǵyt ta múmkindiginshe qoldanylǵany durys. Qazaq tilin oqytýdyń tehnologıalyq jabdyqtalýy men tehnıkalyq quraldardy qoldaný týrasynda eki baǵyt bar: «tehnıkalyq quraldar — jandy oqý prosesinen artyq emes» degen bolsa, ekinshisi — «tehnıkalyq quraldar — qazirgi kezeńdegi oqý prosesiniń basty jetekshisi» dep keledi. Eki baǵyttyń birin ustaý — birjaqtylyqqa alyp ketetini belgili. Oqý - tanymdyq qyzmetti belsendirýge, oqýshynyń teorıalyq oılaý dárejesin damytýda tehnıkalyq quraldardyń beretin kómegi men múmkinshilikterin paıdalaný bar da, olarǵa tym áýestenip ketpeı, oryndylyq pen qoldaný tártiptiligin saqtaı bilý bar. Sonymen, qazaq tilin oqytýdyń dıdaktıkalyq negizderin taldaı kele, mynadaı qorytyndyǵa keldik. Jalpy, tildi oqytý teorıasy adamnyń tildi meńgerýiniń jalpy nemese jekelegen zańdylyqtaryn bildiredi. Osy rette qazaq tilin oqytý teorıasy, dıdaktıkalyq negizderi qazaq tilin oqyta otyryp, qazaqsha sóıleý men saýatty jazý ádisteriniń, oqytý mazmuny men maqsat - mindetteriniń, ýájiniń oqytý zańdylyqtary júıesine shoǵyrlanýyn beıneleıdi. Baǵdarlamalyq ónimniń deńgeıi ony qoldaný kezińdegi naqty jumys isteý qabileti men onyń qaýipsizdigin qamtamasyz etýmen anyqtalady [2]. Baǵdarlamalyq ónimniń jumysy onyń jyldamdyǵymen, senimdiligimen, ınterfeısiniń yńǵaılyǵymen sıpattalady.

Máselen, baǵdarlamalyq ónimniń deńgeıin tek qana ony qoldanǵan kezde anyqtaýǵa bolady. Alaıda elektrondyq oqytý quraldaryn baǵalap tańdaýdy esten shyǵarmaý qajet. Elektrondyq oqýlyqtyń avtomattandyrylǵan oqý úrdisi ashyq damıtyn ádistemelik júıe ekendigi belgili. Sonymen birge elektrondyq oqý aqparatyn tasymaldaýdyń jańa quraly bolyp tabylady. Onda oqý aqparaty tolyq mazmundalyp, ár túrli qosymshalar, anyqtamalyq materıaldar, baqylaý tapsyrmalar, usynylatyn ádebıetter tizimi jáne taqyryptyq siltemeler beriledi. Elektrondyq oqýlyqtyń jetistikteri mynalar bolyp tabylady. Shuǵyl keri baılanysty qamtamasyz etedi, dástúrli oqýlyqta kóp izdeýdi qajet etetin tıisti aqparatty tez tabýǵa kómektesedi, gıpermátindi túsindirmelerdi birneshe ret qarap shyǵý barysynda ýaqytty anaǵurlym únemdeýge múmkindik beredi, qysqa mátindermen qatar kórsetedi, áńgimeleıdi, jobalaıdy t. s. s. (mýltımedıa tehnologıanyń múmkindigi men artyqshylyǵy týra osy jerde kórinedi), árbir stýdentke derbestik turǵydan qatynas jasaýǵa múmkindik berip, olardyń óz betinshe bilim alýyn qamtamasyz etedi, belgili bir bólim boıynsha bilimdi tekserýge múmkindik týady. Elektrondyq oqytýdyń jańa múmkindikteri arqyly qosymsha bilimdermen qarýlanǵan qyzmetkerler mańyzdy básekelestik artyqshylyqqa ıe bolady. Vırtýaldyk uıymdardyń jańa úlgileri oqytýdyń qajettigin arttyrýda, oqytýdyń dástúrli baǵdarlamalaryn qashyqtyqtan oqytý baǵdarlamalary barǵan saıyn yǵystyryp keledi jáne óz bilimin basqarýdyń damyp kele jatqan júıeli jınaqtalǵan tájirıbeden paıda tabýǵa kómektesedi. Elektrondyq oqýlyq jas býynnyń jańa ádebıeti bolyp esepteletini daýsyz.

Sondaı - aq ol kompúter tehnologıasynyń múmkindikteri men kásibı oqýlyqtardyń dárejesin biriktiredi. Elektrondyq oqýlyqpen oqytýdyń negizgi maqsaty — oqý úrdisin jáne tolyq deńgeıin baqylaý, sonymen qatar aqparattyq izdenis qabiletin damytý. Bilim berýdiń kez kelgen salasynda elektrondyq oqýlyqtardy paıdalaný stýdenterdiń tanymdyq belsendiligin arttyryp qana qoımaı, oılaý júıesin qalyptastyrýǵa, shyǵarmashylyqpen eńbek etýine jaǵdaı týǵyzady. Osy ýaqytqa deıingi bilim berý salasyndaǵy oqýlyqty paıdalaný qazirgi zaman talabyn qanaǵattandyrmaıdy. Sondyqtan qazirgi aqparattandyrý qoǵamynda bul oqýlyqtardy paıdalanbaı alǵa jyljý múmkin emes. Qazirgi ýaqytta elektrondyq oqýlyqtyń qurylysy sapaly jáne jańa deńgeıde bolýy tıis. Elektrondy oqýlyqtyń eń qajet elementi aýdıohabarlar bolyp tabylady. Inovasıalyq bilim berý quraldary, aýdıo -, vıdeoquraldary kompúter, ınteraktıvtik taqta, Internet, kompúter mýltımedıalyq quraldar, elektrondyq oqýlyqtary men oqý ádistemelik keshen, medıateka, ınovasıalyq veb - saıt jáne t. b. Sondyqtan da qazirgi tańda kóptegen veb - qosymshalar, ınteraktıvtik baǵdarlamalyq ónimder, qozǵalmaly nysandar qurýǵa múmkindik beretin vektorlyq jáne grafıkalyq baǵdarlamalyq jabdyqtar kóptep shyǵyp, qoldanys tabýda.
Qazaq tilin jańasha oqytý barysynda sabaqta jan - jaqty tehnologıalardy utymdy qoldanyp, stýdentterdiń shyǵarmashylyqpen jumys jasaýyna múmkindik týǵyzyp otyrý qajet. Oqytý kezeń boıynsha uıymdastyrý, sol arqyly árbir kezeńde oqytýdyń mazmunyn, formasyn, ádisterin jáne quraldaryn sáıkestendirip tańdap alýdy, nátıjelerdi kezeń boıynsha dıagnostıkalaýdy esepke alý negizinde dıdaktıkalyq mindetterdi qoıý men sheshýdiń logıkalyq birizdiligin qamtamasyz etý kerek. Jańa tehnologıalar dáýiri jaǵdaıynda stýdentterge qazaq tilin jedeldete oqytýdyń ádistemelik júıesiniń mazmuny aıqyndalyp, sońǵy ǵylymı jańalyqtar negizinde tolyqtyrylady, bilim berýdiń jańa paradıgmalary negizindegi jedeldete oqytýdyń máni aıqyndalyp, ustanymdary naqtylanady.

Qazaq tilin oqytý kezeńderiniń til úıretý deńgeılerimen baılanysy anyqtalyp, jedeldete deńgeılik oqytýdyń sońǵy nátıjesi qatysymdyq quzyrettilik deńgeıin aıqyndaý maqsatynda aralyq, qorytyndy synaqtardy jáne ózindik jumysty uıymdastyrýdyń tıimdi tásilderi aıqyndalady. Qazaq tilin jańasha oqytý barysynda sabaqta jan - jaqty tehnologıalardy utymdy qoldanyp, stýdentterdiń shyǵarmashylyqpen jumys jasaýyna múmkindik týǵyzyp otyrý qajet. Oqytý kezeń boıynsha uıymdastyrý, sol arqyly árbir kezeńde oqytýdyń mazmunyn, formasyn, ádisterin jáne quraldaryn sáıkestendirip tańdap alýdy, bolatyn nátıjelerdi kezeń boıynsha dıagnostıkalaýdy esepke alý negizinde dıdaktıkalyq mindetterdi qoıý men sheshýdiń logıkalyq birizdiligin qamtamasyz etý tıis. Jańa tehnologıalar dáýiri stýdentterge qazaq tilin jedeldete oqytýdyń ádistemelik júıesiniń mazmuny aıqyndalyp, sońǵy ǵylymı jańalyqtar negizinde tolyqtyrylady, bilim berýdiń paradıgmalary negizindegi jedeldete oqytýdyń máni aıqyndalyp, ustanymdary naqtylanady [3].
Teorıalyq materıaldardy grafıkalyq ılústrasıa túrindegi ár túrli sýretter, sulba, tásilder arqyly tolyqtyryp otyrsa, onda teorıalyq bilimdi oqyp, kózben kórip, túsinip ony mıda bekitý úrdisteri bir ýaqytta ótip otyrady da materıaldyq qorytý úrdisi utymdy bolady. Bular praktıkým kompúterler kómegimen júzege asyrylady. Al bilimdi baǵalaý testik júıe boıynsha, al tolyqtyrýshy materıaldar ınteraktıvtik kompúterler tıpte júzege asady.

 Bizdiń usynatyn baǵytymyz osy sońǵy aıtylǵanymen tyǵyz baılanysty. Bul baǵyttyń ereksheligi sonda, munyń túpnegizi oqytý úderisiniń jalpy zańdylyqtary bar, solardy belgili bir júıege túsirip taný jáne naqty oqytý maqsatyna laıyqtap uıymdastyrý kerek degen ıdeıaǵa negizdeledi. Bul jerde bilim berýdiń eki jaqtylyq bolmysy da ǵylymı negizder arqyly tanylyp, júıelenýi tıis. Onyń bir jaǵy beriletin bilim mazmunynyń teorıalyq deńgeıde oqý maqsatyna laıyq júıelenýi bolsa, ekinshi jaǵy sony oqytý úderisin júıelep taný bolmaq.