Qazaq tilin tanymdyq turǵydan oqytý
Muǵaljar aýdany, Qandyaǵash qalalyq
№2 orta mektebiniń qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Nurmaǵambetova Roza Qylyshbaıqyzy
Qazaq tilin tanymdyq turǵydan oqytý
Lıngvısıka ǵylymy sońǵy jyldary kóptegen jańa baǵyttardy qamtyp, ǵylymı - teorıalyq jáne praktıkalyq jaǵynan keń óris alyp damyp keledi. Mundaı baǵyttar qazirgi ómir talaby men ýaqyt suranysyna sáıkes paıda bolyp otyrǵany belgili.
Tanymdyq lıngvısıka tili arqyly qorshaǵan ortany, adamzat qasıetterin, qoǵamdyq qubylystar men jaratylysty tanyp-bilýdiń ǵylymı-teorıalyq negizderin qarastyrady.Sondyqtan qazaq tilin oqytýda tanymdyq lıngvısıka ilimi bilim mazmunynyń tanymdyq baǵyttary men aspektilerin ár túrli qyrynan ǵylymı negizdeıdi jáne adamnyń tanym úrdisine qatysty bilimin tereńdetip, tájirıbesin molaıtady.
Qazaq tilin tanymdyq turǵydan oqytýdyń maqsaty - til bilimindegi tanymdyq teorıanyń ǵylymı negizderin meńgertý arqyly teorıa men praktıkany ushtastyra otyryp, til úırenýshiniń oı-órisin keńeıtý.
Mindetteri:
- qazaq til bilimi men tanymdyq lıngvısıkanyń bir-birimen baılanysyn kórsete bilý;
- qazaq tilin oqytý barysynda onyń basqa salalarmen baılanysyn júzege asyrý;
- oqytý barysynda oqýshylardyń oılaý qabiletin, qorshaǵan ortany zerttep taný qasıetin, ózindik oı-pikirin dáleldep jetkize bilý daǵdysyn jetildirý, olardyń dúnıetanymyn keńeıtý.
- oı, sana, til tutastyǵy arqyly tildik qatynasty jete meńgertý, tanym úderisin jan-jaqty iske asyrý.Lıngvısıka tildiń shyǵý tegin, tabıǵatyn, qyzmetin saralaý maqsatynda tilshiler adam, oılaý, tanym, halyq, qoǵam sıaqty uǵymdardyń mán-maǵynasyna erekshe kóńil bóledi.
Sol sebepti lıngvıster tildi oqytýdy qarapaıymnan kúrdelige, jalqydan jalpyǵa qaraı aıqyndalatyn, únemi tolyǵý, ózgerý ústinde bolatyn áreketter dep qarastyrdy.
Til ǵylymynyń tanymdyq ereksheligi adamnyń oılaý júıesiniń tabıǵatyn, onyń ishki zańdylyqtaryn qarastyrýdan turady. «Til – amal, qural, onyń arqasynda adam birimen-biri qarym-qatynasqa enedi,
pikir alysady jáne birin-biri túsinedi. Til oılaýmen tikeleı baılanysty bolǵandyqtan, sózdi jáne sóılemdegi sózderdiń birliginde oılaý isiniń jetistikterin tirkep otyrady.
Demek, adamnyń dúnıe tanýdaǵy jetistikteri sózde, sóılem qurylysynda tirkeledi, sóıtip adam qoǵamynda pikir alysýǵa múmkindik jasaıdy» dep kórnekti ǵalym Sársen Amanjolov atap kórsetkendeı til men tanym uǵymdarynyń sabaqtastyǵy tildik quraldar arqyly urpaqtan-urpaqqa beriledi. Qazaq tilin oqytýda tildik jáne qatysymdyq birlikter bilim men tanym úderisterin biriktiredi. Ásirese sóz kommýnıkatıvtik tulǵa retinde ári ataýlyq, ári tanymdyq qyzmet atqarady. Óıtkeni, sóz-sóıleý, pikir alysý úrdisindegi eń basty tulǵa. Sóz jeke turǵanda zattyń, synnyń, qımyldyń t.b ataýy bolyp nomınatıvti qyzmet atqarsa, til arqyly qarym-qatynasta belgili bir jaǵdaıǵa, ortaǵa baılanysty jumsalyp, qarym-qatynastyq qyzmet atqarady.
Qazaq tilin tanymdyq turǵydan oqytýdyń qaınar kózi - tildik materıaldy ádebıetpen sabaqtastyryp, pánaralyq baılanystyń negizinde ǵylym men bilimdi ózara toǵystyra otyryp, jeke tulǵanyń rýhanı álemin baıytý, balanyń ózine degen kózqarasy men pikirin qalyptastyrý. Ashyq áńgime, oıly suhbat, ádebıet qaǵıdalaryn qazaq tili sabaǵynda paıdalana bilý, unamdy obrazdyń ádemi qasıetterin oqýshy boıyna sińirip, ony ómirmen ushtastyra alý, dúnıeni, ortany adamdy jan-jaqty zerttep tanı bilý, tildik qatynasqa túsý t.b. – barlyǵy oqytý júıesin jańalandyryp, bilim berý úrdisin tereńdete túsedi.
Qazaq tili sabaǵynda sóz ben sóılemdi, turaqty tirkes pen mátindi meńgertý úshin oqýshyǵa oı salý, oılantý, óz paıymyn til arqyly dál, naqty, sheshen jetkize bilýge jeteleý ustaz tarapynan kóp izdenisti qajet etedi.
Osy turǵydan kelgende ustaz Qanıpa Bitibaevanyń «Oı salý – ustaz tarapynan, oılaný-shákirt tarapynan, sheshimge kelý-oqýshy tarapynan bolý kerek» degen pikiriniń psıhologıalyq jaǵynan durys tujyrym ekendigin ataı ketken jón. Óıtkeni tanym úderisi, birinshiden, ustaz ben oqýshynyń birlesken áreketi arqyly iske assa, ekinshiden, olardyń árqaısysy jeke tulǵa retinde túrlishe áserge bólenedi.
Qazaq tilin tanymdyq turǵydan oqytý tómendegideı máselelerdi qamtıdy.
1.Qazaq tili pániniń bilim mazmunyn baǵdarlamaǵa sáıkes tildik qaǵıdalardy basshylyqqa ala otyryp, jalpy adamzatqa tán qasıettermen sabaqtastyra bilý sabaqtyń bilimdik maqsatymen qosa tanymdyq maqsatyn júzege asyrýǵa yqpal etedi.(qabyldaý, oılaý, seziný, ózindik pikir túıý t.b.).
2.Sabaq barysynda jeke tulǵanyń psıhologıalyq jaı-kúıin eskere otyryp, onyń este saqtaý qabiletin, jadysyn, kez kelgen aqparatty qabyldaý daǵdysyn, sheshimdi pikir, dáleldi mysal keltire alý qabiletin jetildirý, berilgen taqyryp ishindegi eń qajetti, eń paıdaly máseleni suryptap, tańdaı bilý oqýshynyń
oılaý qabiletin ushtap, soǵan saı áreket etýge jeteleıdi. Oıdy syrtqa shyǵarý kezinde sóılemdi durys qurastyrý, logıkalyq qorytyndylar jasaý, tanys málimetterden jańa derekter jınaqtaý, olardy josparlaý men júzege asyrý jeke tulǵanyń ózindik ereksheligin ańǵartatyn úrdis.
3.Tildik jáne qatysymdyq birlikterdiń maǵynalyq erekshelikterin naqty mysaldarmen túsindirip, ár sózdiń maǵynalyq reńkin tirkes pen sóılem quramynda qoldana otyryp oıdy túrlendirýge bolatyn múmkindikter jasaý, sózdi ár túrli jaǵdaıatqa sáıkes beıneli jetkize úıretý oqýshynyń tanymdyq
qabiletin jattyqtyrady.
Qazaq tilin tanymdyq turǵydan oqytý berilgen bilim mazmunyn tereńdetedi, qoǵamdyq-áleýmettik ómir men ǵylym-bilimdi ushtastyra kelip, bolashaq urpaqtyń dúnıetanymyn keńeıtedi, ózinshe oı-pikir túıindeýge úıretedi, sabaq - bilim esterinde saqtalady, tanymdyq belsendiligi artady, bir-biriniń qatelikterin aıtyp, jaqsy qasıetterin úırenedi.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
1.F.Orazbaeva. Tildik qatynas: teorıasy jáne ádistemesi. A., 2000.
2.Á.Qaıdarov. Qazaq tiliniń ózekti máseleleri. A., 1998.
3.S.Amanjolov.«Qazaq tili teorıasynyń negizderi» A., «Ǵylym», 202 [89-bet].
4.Q.Jaryqbaev. Jantaný negizderi. A., 2002[68-bet].
5.Q.Ahanov. Til biliminiń negizderi. A., «Sanat», 1993 [12-bet].
6.Qazaq tili men ádebıeti jýrnaly. 3.2006 [28 bet].
№2 orta mektebiniń qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Nurmaǵambetova Roza Qylyshbaıqyzy
Qazaq tilin tanymdyq turǵydan oqytý
Lıngvısıka ǵylymy sońǵy jyldary kóptegen jańa baǵyttardy qamtyp, ǵylymı - teorıalyq jáne praktıkalyq jaǵynan keń óris alyp damyp keledi. Mundaı baǵyttar qazirgi ómir talaby men ýaqyt suranysyna sáıkes paıda bolyp otyrǵany belgili.
Tanymdyq lıngvısıka tili arqyly qorshaǵan ortany, adamzat qasıetterin, qoǵamdyq qubylystar men jaratylysty tanyp-bilýdiń ǵylymı-teorıalyq negizderin qarastyrady.Sondyqtan qazaq tilin oqytýda tanymdyq lıngvısıka ilimi bilim mazmunynyń tanymdyq baǵyttary men aspektilerin ár túrli qyrynan ǵylymı negizdeıdi jáne adamnyń tanym úrdisine qatysty bilimin tereńdetip, tájirıbesin molaıtady.
Qazaq tilin tanymdyq turǵydan oqytýdyń maqsaty - til bilimindegi tanymdyq teorıanyń ǵylymı negizderin meńgertý arqyly teorıa men praktıkany ushtastyra otyryp, til úırenýshiniń oı-órisin keńeıtý.
Mindetteri:
- qazaq til bilimi men tanymdyq lıngvısıkanyń bir-birimen baılanysyn kórsete bilý;
- qazaq tilin oqytý barysynda onyń basqa salalarmen baılanysyn júzege asyrý;
- oqytý barysynda oqýshylardyń oılaý qabiletin, qorshaǵan ortany zerttep taný qasıetin, ózindik oı-pikirin dáleldep jetkize bilý daǵdysyn jetildirý, olardyń dúnıetanymyn keńeıtý.
- oı, sana, til tutastyǵy arqyly tildik qatynasty jete meńgertý, tanym úderisin jan-jaqty iske asyrý.Lıngvısıka tildiń shyǵý tegin, tabıǵatyn, qyzmetin saralaý maqsatynda tilshiler adam, oılaý, tanym, halyq, qoǵam sıaqty uǵymdardyń mán-maǵynasyna erekshe kóńil bóledi.
Sol sebepti lıngvıster tildi oqytýdy qarapaıymnan kúrdelige, jalqydan jalpyǵa qaraı aıqyndalatyn, únemi tolyǵý, ózgerý ústinde bolatyn áreketter dep qarastyrdy.
Til ǵylymynyń tanymdyq ereksheligi adamnyń oılaý júıesiniń tabıǵatyn, onyń ishki zańdylyqtaryn qarastyrýdan turady. «Til – amal, qural, onyń arqasynda adam birimen-biri qarym-qatynasqa enedi,
pikir alysady jáne birin-biri túsinedi. Til oılaýmen tikeleı baılanysty bolǵandyqtan, sózdi jáne sóılemdegi sózderdiń birliginde oılaý isiniń jetistikterin tirkep otyrady.
Demek, adamnyń dúnıe tanýdaǵy jetistikteri sózde, sóılem qurylysynda tirkeledi, sóıtip adam qoǵamynda pikir alysýǵa múmkindik jasaıdy» dep kórnekti ǵalym Sársen Amanjolov atap kórsetkendeı til men tanym uǵymdarynyń sabaqtastyǵy tildik quraldar arqyly urpaqtan-urpaqqa beriledi. Qazaq tilin oqytýda tildik jáne qatysymdyq birlikter bilim men tanym úderisterin biriktiredi. Ásirese sóz kommýnıkatıvtik tulǵa retinde ári ataýlyq, ári tanymdyq qyzmet atqarady. Óıtkeni, sóz-sóıleý, pikir alysý úrdisindegi eń basty tulǵa. Sóz jeke turǵanda zattyń, synnyń, qımyldyń t.b ataýy bolyp nomınatıvti qyzmet atqarsa, til arqyly qarym-qatynasta belgili bir jaǵdaıǵa, ortaǵa baılanysty jumsalyp, qarym-qatynastyq qyzmet atqarady.
Qazaq tilin tanymdyq turǵydan oqytýdyń qaınar kózi - tildik materıaldy ádebıetpen sabaqtastyryp, pánaralyq baılanystyń negizinde ǵylym men bilimdi ózara toǵystyra otyryp, jeke tulǵanyń rýhanı álemin baıytý, balanyń ózine degen kózqarasy men pikirin qalyptastyrý. Ashyq áńgime, oıly suhbat, ádebıet qaǵıdalaryn qazaq tili sabaǵynda paıdalana bilý, unamdy obrazdyń ádemi qasıetterin oqýshy boıyna sińirip, ony ómirmen ushtastyra alý, dúnıeni, ortany adamdy jan-jaqty zerttep tanı bilý, tildik qatynasqa túsý t.b. – barlyǵy oqytý júıesin jańalandyryp, bilim berý úrdisin tereńdete túsedi.
Qazaq tili sabaǵynda sóz ben sóılemdi, turaqty tirkes pen mátindi meńgertý úshin oqýshyǵa oı salý, oılantý, óz paıymyn til arqyly dál, naqty, sheshen jetkize bilýge jeteleý ustaz tarapynan kóp izdenisti qajet etedi.
Osy turǵydan kelgende ustaz Qanıpa Bitibaevanyń «Oı salý – ustaz tarapynan, oılaný-shákirt tarapynan, sheshimge kelý-oqýshy tarapynan bolý kerek» degen pikiriniń psıhologıalyq jaǵynan durys tujyrym ekendigin ataı ketken jón. Óıtkeni tanym úderisi, birinshiden, ustaz ben oqýshynyń birlesken áreketi arqyly iske assa, ekinshiden, olardyń árqaısysy jeke tulǵa retinde túrlishe áserge bólenedi.
Qazaq tilin tanymdyq turǵydan oqytý tómendegideı máselelerdi qamtıdy.
1.Qazaq tili pániniń bilim mazmunyn baǵdarlamaǵa sáıkes tildik qaǵıdalardy basshylyqqa ala otyryp, jalpy adamzatqa tán qasıettermen sabaqtastyra bilý sabaqtyń bilimdik maqsatymen qosa tanymdyq maqsatyn júzege asyrýǵa yqpal etedi.(qabyldaý, oılaý, seziný, ózindik pikir túıý t.b.).
2.Sabaq barysynda jeke tulǵanyń psıhologıalyq jaı-kúıin eskere otyryp, onyń este saqtaý qabiletin, jadysyn, kez kelgen aqparatty qabyldaý daǵdysyn, sheshimdi pikir, dáleldi mysal keltire alý qabiletin jetildirý, berilgen taqyryp ishindegi eń qajetti, eń paıdaly máseleni suryptap, tańdaı bilý oqýshynyń
oılaý qabiletin ushtap, soǵan saı áreket etýge jeteleıdi. Oıdy syrtqa shyǵarý kezinde sóılemdi durys qurastyrý, logıkalyq qorytyndylar jasaý, tanys málimetterden jańa derekter jınaqtaý, olardy josparlaý men júzege asyrý jeke tulǵanyń ózindik ereksheligin ańǵartatyn úrdis.
3.Tildik jáne qatysymdyq birlikterdiń maǵynalyq erekshelikterin naqty mysaldarmen túsindirip, ár sózdiń maǵynalyq reńkin tirkes pen sóılem quramynda qoldana otyryp oıdy túrlendirýge bolatyn múmkindikter jasaý, sózdi ár túrli jaǵdaıatqa sáıkes beıneli jetkize úıretý oqýshynyń tanymdyq
qabiletin jattyqtyrady.
Qazaq tilin tanymdyq turǵydan oqytý berilgen bilim mazmunyn tereńdetedi, qoǵamdyq-áleýmettik ómir men ǵylym-bilimdi ushtastyra kelip, bolashaq urpaqtyń dúnıetanymyn keńeıtedi, ózinshe oı-pikir túıindeýge úıretedi, sabaq - bilim esterinde saqtalady, tanymdyq belsendiligi artady, bir-biriniń qatelikterin aıtyp, jaqsy qasıetterin úırenedi.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
1.F.Orazbaeva. Tildik qatynas: teorıasy jáne ádistemesi. A., 2000.
2.Á.Qaıdarov. Qazaq tiliniń ózekti máseleleri. A., 1998.
3.S.Amanjolov.«Qazaq tili teorıasynyń negizderi» A., «Ǵylym», 202 [89-bet].
4.Q.Jaryqbaev. Jantaný negizderi. A., 2002[68-bet].
5.Q.Ahanov. Til biliminiń negizderi. A., «Sanat», 1993 [12-bet].
6.Qazaq tili men ádebıeti jýrnaly. 3.2006 [28 bet].
You Might Also Like
