InfoHub Logo

Sen qazaq tilinen qalaısyń?
• Mátin - ózara maǵynalyq baılanysta aıtylatyn eki ne odan da kóp sóılemnen quralady. Mátinniń taqyryby bolady.

• Mátindegi negizgi oı – avtordyń aıtaıyn degen basty pikiri. Mátindegi negizgi oı men taqyryp bir - birimen tyǵyz baılanysta bolady.

• Mátinniń 3 túri bolady:

• Áńgimeleý mátini degenimiz – bir nárse jóninde habarlap, baıandaıdy. Áńgimeleý mátini 3 bólikten turady: 1) Basy, 2) Negizgi bólim, 3) Sońy.

• Sıpattaý mátini degenimiz – belgili bir zattyń, qubylystyń belgilerin kórsetip, qandaı ekenin sıpattap sýretteıdi.

• Paıymdaý mátini degenimiz - bir nárse týraly nelikten solaı aıtylǵanyn dáleldeıdi.

• Sóılem sózderden quralady. Sóılemdegi sózder bir - birinen bólek jazylady.

• Sóılemniń birinshi sózi bas árippen bastalyp jazylady. Sóılemdegi sózderdiń baılanysyn suraq qoıyp bilemiz.

• Sóılemniń sońyna ne núkte(.), ne suraq belgisi (?), ne lep belgisi (!) qoıylady.

• Birdeńeniń jaıyn habarlaý maqsatymen aıtylǵan sóılemdi habarly sóılem deımiz. Habarly sóılemniń sońyna núkte (. ) qoıylady.

• Jaýap alý maqsatymen aıtylǵan sóılemdi suraýly sóılem deımiz. Suraýly sóılemniń sońyna suraý belgisi (? ) qoıylady. Suraýly sóılem jasaıtyn ma, me, pa, pe, ba, be bólek jazylady.

• Adamnyń kóńil kúıin, sezimin bildiretin sóılemdi lepti sóılem deımiz. Olar kóterińki daýyspen aıtylady. Lepti sóılemniń sońyna lep belgisi (! ) qoıylady.

• Sóılem quramyndaǵy naqty suraqqa jaýap berip turǵan tolyq maǵynaly sózderdi sóılem músheleri deımiz.

• Sóılem músheleri ekige bólinedi.
1) Turlaýly músheler: 2) Turlaýsyz músheler:
a) Bastaýysh a) Anyqtaýysh
b) Baıandaýysh á) Tolyqtaýysh
b) Pysyqtaýysh
• Turlaýly músheler sóılemdegi negizgi oıdy bildiredi. Ol bastaýysh pen baıandaýyshtan turady.

• Sóılemdegi bastaýysh, baıandaýyshtardan basqa sóılem múshelerin turlaýsyz músheler dep ataımyz. Olarǵa qandaı? kimge? nege? neni? qashan? qaıda? tb suraqtar qoıylady.

• Kim? Ne? Kimder? Neler? suraqtaryna jaýap beretin sóılemniń negizgi múshesin bastaýysh deımiz.

• Bastaýyshtyń isin, qımylyn bildiretin sózderdi baıandaýysh deımiz. Baıandaýyshqa ne istedi? ne qyldy? qaıtti? degen suraqtar qoıylady.

• Bastaýysh ta, baıandaýysh ta zat esimnen jasalsa, bastaýyshtan keıin syzyqsha ( - ) qoıylady.

• Sóılem músheleri maǵynasyna qaraı ózara baılanysyp aıtylady. Olardyń baılanysyn suraq qoıyp anyqtaımyz.

• Bir ǵana tıanaqty oıdy bildiretin jeke sóılemdi jaı sóılem deımiz.

• Jaı sóılem jalań, jaıylma bolyp ekige bólinedi.

• Bastaýysh pen baıandaýyshtan quralǵan sóılemdi jalań sóılem deımiz.

• Turlaýly múshelerden basqa turlaýsyz músheleri de bar sóılemdi jaıylma sóılem deımiz.

• Sóılem múshelerin taldaý úshin, sóılemdegi qımyldy, is - áreketti bildiretin sózdi tabamyz. Oǵan ne istedi? ne qyldy? qaıtti? degen suraqtar qoıamyz. Bul suraqqa jaýap beretin sóz baıandaýysh bolady. Onyń astyn eki ret syzamyz.

• Bir túbirden birneshe týyndy sóz jasala beredi. Ondaı sózderdi túbirles sózder dep atala beredi.

• Qosymsha jalǵanǵanda túbir sózder ózgere bermeıdi. Án – shi, án - ge, án - di, án – der tb

• Túbir sózdiń sońǵy býyny jýan bolsa, oǵan jalǵanatyn qosymsha da jýan bolady.

• Túbir sózdiń sońǵy býyny jińishke bolsa, oǵan jalǵanatyn qosymsha da jińishke bolady.

• Qosymsha jalǵanǵanda keıbir túbir sózderdiń jazylýy ózgeredi. Halyq – halqy, dop – doby tb

• Sóz taptary degenimiz – maǵynasyna qaraı birneshe topqa bólinedi. Olar:

1) Zat esim
2) Etistik
3) Syn esim
4) San esim
5) Esimdik
6) Ústeý
7) Shylaý
8) Odaǵaı

• Zattyń atyn bildiretin sózdi zat esim deımiz. Zat esimderge kim? kimder? ne? neler? degen suraqtarǵa jaýap beredi. Adamdarǵa kim? kimder? Janýarlarǵa ne? neler? degen suraqtar qoıylady.

• Sóılemdegi qımyl, is - árekettiń ıesin anyqta. Sol sózge suraq qoı. Eger ol sóz kim? ne? kimder? neler? suraqtaryna jaýap berse, onda ol bastaýysh bolady. Bastaýyshtyń astyn bir syzyqpen syzamyz.

• Sóılemdegi ózge múshelerge suraq qoı. Olar sóılemniń turlaýsyz músheleri bolady. Turlaýsyz múshelerdiń astyn ırek syzyqpen syzamyz.

• Sóz degenimiz - zattyń, sapanyń, qımyldyń ataýy.

• Sózdiń odan ary bólinbeıtin maǵynaly bóligin túbir sóz deımiz.

• Sózdiń túbirge jalǵanǵan bóligin qosymsha deımiz.

• Sóz ben sózdi baılanystyratyn qosymshany jalǵaý deımiz. Oıyn – oıynǵa, bil – bilý tb

• Sózdiń maǵynasyn ózgertetin qosymshany jurnaq deımiz. Oıyn – oıynshyq, bil – bilim tb

• Túbir sózge jurnaq ta, jalǵaý da jalǵana beredi. Jurnaq buryn, jalǵaý jurnaqtan soń jalǵana beredi.

• Túbir sózge jurnaq jalǵaný arqyly jasalǵan sózdi týyndy sóz deımiz. Tatýlyq, tazalyq, oryndyq tb

• Zat esimniń túrleri:

1) Jalqy esim
2) Jalpy esim
3) Negizgi zat esim
4) Týyndy zat esim
5) Zat esimniń jekeshe túri
6) Zat esimniń kópshe túri
7) Zat esimniń septelýi
8) Zat esimniń táýeldenýi
9) Zat esimniń jiktelýi

• Jalqy esim degenimiz – kisiniń aty – jóni, jer – sý attary, jan - janýarlarǵa qoıylatyn ataýlardy jalqy esim deımiz.

• Jalqy esimderden basqa zat esimderdi jalpy esim deımiz. Jalpy esimder kishi árippen jazylady.

• Negizgi túbirden bolǵan zat esimdi negizgi zat esim deımiz.

• Túbir sózge jurnaq jalǵaný arqyly jasalǵan zat esimdi týyndy zat esim deımiz.

• Kim? Ne? suraqtaryna jaýap beretin sózderdi zat esimniń jekeshe túri deımiz.

• Kimder? Neler? suraqtaryna jaýap beretin sózderdi zat esimniń kópshe túri deımiz.
• Zat esimniń kópshe túri – lar, - ler, - dar, - der, - tar,- ter qosymshalary jalǵaný arqyly jasalady. Bul qosymshalardy kóptik jalǵaý dep ataımyz.

• Zattyń bireýge tán ekenin bildiretin jalǵaýlardy táýeldik jalǵaýlar dep ataımyz. Táýeldik jalǵaýlar úsh jaqta, jekeshe jáne kópshe túrde aıtylady.

Qazaq tilinen dıdaktıkalyq materıaldar. Sen qazaq tilinen qalaısyń? júkteý