Qazaq handyǵyna 550 jyl
OQO, Saryaǵash aýdany, Derbisek aýylyndaǵy
№31 T. Bıgeldınov atyndaǵy jalpy orta mektebiniń
tárbıe isi boıynsha dırektor orynbasary, tarıh páni muǵalimi
Qalybaeva Gúlazıa Saqbaevna
«Qazaq eline 550 jyl»
Maqsaty: Qazaq handyǵynyń qurylý tarıhymen tanystyrý. Otanshyldyqq, birlikke, yntymaqqa tárbıeleý.
Muǵalim tarıhı keshtiń maqsatymen qysqasha tanystyryp ótedi.
1 - júrgizýshi: Bıylǵy jyldyń elimizdiń tarıhyndaǵy, halqymyzdyń taǵdyryndaǵy alatyn orny erekshe. Bıyl bizdiń memleketimizdiń, ıaǵnı Qazaq handyǵynyń qurylǵanyna 550 jyl.
/Q. R. Gımni oryndalady./
2 - júrgizýshi: Qazaq halqynyń túrli memlekettik birlestikterge bytyrap, saıası bólshektenýin joıýǵa áreket jasaý Joshy urpaqtary - Kereı men Jánibektiń úlesine tıdi.
Oqýshy:
Rýhy men tilin janyndaı súıgen,
Adamdar nege sanaýly?
Ult úshin dáýir otyna kúıgen,
Atalar boldy alaýly.
Armandaı asqar,
Joldarǵa bastar,
İsińnen urpaq ot alar.
Qalmaısyń kóshten,
Shyqpaısyń esten,
Taǵdyry shynshyl atalar.
1 - júrgizýshi:
Qazaq jerindegi saıası bytyrańqylyq ásirese Ábilqaıyrdyń bıligi tusynda óziniń sharyqtaý shegine jetti.
Kórinis. «Sultandar keńesi»
/Kereı sultan men Jánibek sultan suhbat qurýda, úıge bir top aqsúıekter kiredi/
- Assalaýmaǵaleıkým, aǵalar.
- Ýaǵaleıkýmsalam, tórletińizder.
Aqsúıekter basshysy:- Biz bir mańyzdy máselemen kelip turmyz. Eldi beı – bereketsizdik basyp aldy. Han - ekem soǵystardy údetip, salyqty kóbeıtti. Áskerı daıyndyqsyz, batyrlardy qudalaý negizinde oırattardan jeńilgeni ózderińizge málim. Bólinetin kez kelmedi me eken?
Jánibek:- Ia, sózderińiz ras, hannyń qaharyna jergilikti sultandar men qarapaıym halyq ta iligip otyr. Óz aldymyzǵa el bolatyn kún keldi.
Kereı: - Bar qazaqty biriktiretin ýaqyt kelgenin halyq ta túsindi, sońymyzdan eredi dep senemin.
Jánibek:- Eldigimizdi saqtaý úshin týǵan jerden jyraqtaýymyzǵa týra keledi. Moǵol hany Esen Buǵa týysymyz dýlattardyń kómegimen han taǵyna otyrdy. Biraq baýyry Júnis Temir áýletimen odaqtasyp aǵasyna qarsy shyǵýda. Esen Buǵa inisine qarsy odaqtas izdeýde. Sonda jol tartsaq qaıtedi?
Kereı: Ia, kóshsek kósheıik. Sol jaqqa kóship baryp, Uly júzben birigeıik.
Sultandar: - Biz daıynbyz bastańyzdar kóshti. Biz sizdermen birgemiz.
Jánibek: Kereke, uzaq jolǵa shyqqaly turmyz. Óziniń bir bata berińiz.
Kereı:
Jolyńdy Alla qoldasyn,
Jamanshylyq bolmasyn.
Ketilmesin tulparyńnyń tuıaǵy,
Qaıyrylmasyn suńqaryńnyń qıaǵy.
Barǵan jerde qushaq jaıa qarsy alsyn
Jaqsy adamdar, jaısań jandar zıaly.
Jalpaq emes, jaqsy jermen tanysqyn
Alla jebep ushqan quspen jarysqyn,
Kóńiliń shat, at - kóligiń arymaı,
Otbasyńmen aman - esen tabysqyn.
Áýmın.
1 - júrgizýshi: Ia, sonymen Kereı men Jánibek bastaǵan 200 myń adam Jetisýǵa bet aldy.
2 júrgizýshi:- Ol týraly tarıhshylarymyzdyń aıtqandaryna qulaq túrsek.
Oqýshy: Muhammed ben Ýálı bylaı deıdi: «Ábilqaıyr han Deshti Qypshaq aımaǵynda óz jaýlarynyń balalaryn jeńip shyqqan kezde Joshy hannyń uly Toqa Temir han urpaqtarynyń keıbireýleri, mysaly Kereı men Jánibek baǵyný men moıynsyný sheńberinen shyǵyp, otanynan ketip qalǵandy jón kórdi. Olar babalarynan muraǵa alǵan elden bas tartyp jat jerge aparatyn jolǵa shyqty. Moıyndaýǵa laıyqty adamdar tobymen olar Moǵolstanǵa aparatyn joldy tańdap aldy.»
Oqýshy:
M. H. Dýlatı: «Sol ýaqytta Deshti Qypshaqty Ábilqaıyr han bıledi. Ol Joshy áýletinen shyqqan sultandardy kóp mazalady. Jánibek pen Kereı odan Moǵolstanǵa qashyp ketti. Esen Buǵa olardy shyn yqylaspen qarsy alyp, Moǵolstannyń batys shebin quraıtyn Shý men Qozybasy okrýgin berdi. Ábilqaıyr ólgen soń Ózbek ulysy buzylyp sala berdi. Onda úlken shataqtar bastaldy. Onyń kóp bóligi Kereı men Jánibek handarǵa kóship ketti, sóıtip olardyń tóńiregine jınalǵandardyń sany 200 myńǵa jetti. Olar endi ózbek - qazaqtar dep atalatyn boldy. Qazaq sultandarynyń bıligi 870 jyldan bastalady. Bárin de Alla biledi.»
870 jyl qazirgi bizdiń jyl sanaýymyzdyń 1465 - 1466 jyldary.
1 - júrgizýshi:
1465 - 1466 jyldary Kereı men Jánibektiń Batys Jetisýdy qutty meken etip, Shýdaǵy Qozybasydaǵy qazaq handyǵynyń ulttyq týyn tigip, Orda qurýy eń aldymen, kóshpeli qazaqtardyń el bolyp, eńse kótersek degen ynta - úmitin júzege asyrdy.
2 - júrgizýshi:
Ekinshiden, sýy mol, topyraǵy qunarly, jer jannaty Jetisý jeri qalyń qazaqtyń maqtanyshyna aınaldy.
Oqýshy:
Jeruıyqty izdegen Asan Qaıǵy babamyz Jetisýda bolǵan kezde: «Jetisýdyń aǵashynyń basy jemis eken» dese, eki sultan kelip ornalasqan jer Shý týraly: «Eı, Shý, atyńdy teris qoıypty. Myna ný qamysyń eldi eshbir jutqa bere qoımas» degen eken.
Oqýshy:
Ǵasyrdyń qurdasy,
Aqyndar jyrlaǵan,
Kóneniń syrlasy
Tarıhty tyńdaǵan.
Shejire shertedi,
Kóshesi, ár tasy,
Ǵajaıyp erteńi,
Jetisý alqasy.
№31 T. Bıgeldınov atyndaǵy jalpy orta mektebiniń
tárbıe isi boıynsha dırektor orynbasary, tarıh páni muǵalimi
Qalybaeva Gúlazıa Saqbaevna
«Qazaq eline 550 jyl»
Maqsaty: Qazaq handyǵynyń qurylý tarıhymen tanystyrý. Otanshyldyqq, birlikke, yntymaqqa tárbıeleý.
Muǵalim tarıhı keshtiń maqsatymen qysqasha tanystyryp ótedi.
1 - júrgizýshi: Bıylǵy jyldyń elimizdiń tarıhyndaǵy, halqymyzdyń taǵdyryndaǵy alatyn orny erekshe. Bıyl bizdiń memleketimizdiń, ıaǵnı Qazaq handyǵynyń qurylǵanyna 550 jyl.
/Q. R. Gımni oryndalady./
2 - júrgizýshi: Qazaq halqynyń túrli memlekettik birlestikterge bytyrap, saıası bólshektenýin joıýǵa áreket jasaý Joshy urpaqtary - Kereı men Jánibektiń úlesine tıdi.
Oqýshy:
Rýhy men tilin janyndaı súıgen,
Adamdar nege sanaýly?
Ult úshin dáýir otyna kúıgen,
Atalar boldy alaýly.
Armandaı asqar,
Joldarǵa bastar,
İsińnen urpaq ot alar.
Qalmaısyń kóshten,
Shyqpaısyń esten,
Taǵdyry shynshyl atalar.
1 - júrgizýshi:
Qazaq jerindegi saıası bytyrańqylyq ásirese Ábilqaıyrdyń bıligi tusynda óziniń sharyqtaý shegine jetti.
Kórinis. «Sultandar keńesi»
/Kereı sultan men Jánibek sultan suhbat qurýda, úıge bir top aqsúıekter kiredi/
- Assalaýmaǵaleıkým, aǵalar.
- Ýaǵaleıkýmsalam, tórletińizder.
Aqsúıekter basshysy:- Biz bir mańyzdy máselemen kelip turmyz. Eldi beı – bereketsizdik basyp aldy. Han - ekem soǵystardy údetip, salyqty kóbeıtti. Áskerı daıyndyqsyz, batyrlardy qudalaý negizinde oırattardan jeńilgeni ózderińizge málim. Bólinetin kez kelmedi me eken?
Jánibek:- Ia, sózderińiz ras, hannyń qaharyna jergilikti sultandar men qarapaıym halyq ta iligip otyr. Óz aldymyzǵa el bolatyn kún keldi.
Kereı: - Bar qazaqty biriktiretin ýaqyt kelgenin halyq ta túsindi, sońymyzdan eredi dep senemin.
Jánibek:- Eldigimizdi saqtaý úshin týǵan jerden jyraqtaýymyzǵa týra keledi. Moǵol hany Esen Buǵa týysymyz dýlattardyń kómegimen han taǵyna otyrdy. Biraq baýyry Júnis Temir áýletimen odaqtasyp aǵasyna qarsy shyǵýda. Esen Buǵa inisine qarsy odaqtas izdeýde. Sonda jol tartsaq qaıtedi?
Kereı: Ia, kóshsek kósheıik. Sol jaqqa kóship baryp, Uly júzben birigeıik.
Sultandar: - Biz daıynbyz bastańyzdar kóshti. Biz sizdermen birgemiz.
Jánibek: Kereke, uzaq jolǵa shyqqaly turmyz. Óziniń bir bata berińiz.
Kereı:
Jolyńdy Alla qoldasyn,
Jamanshylyq bolmasyn.
Ketilmesin tulparyńnyń tuıaǵy,
Qaıyrylmasyn suńqaryńnyń qıaǵy.
Barǵan jerde qushaq jaıa qarsy alsyn
Jaqsy adamdar, jaısań jandar zıaly.
Jalpaq emes, jaqsy jermen tanysqyn
Alla jebep ushqan quspen jarysqyn,
Kóńiliń shat, at - kóligiń arymaı,
Otbasyńmen aman - esen tabysqyn.
Áýmın.
1 - júrgizýshi: Ia, sonymen Kereı men Jánibek bastaǵan 200 myń adam Jetisýǵa bet aldy.
2 júrgizýshi:- Ol týraly tarıhshylarymyzdyń aıtqandaryna qulaq túrsek.
Oqýshy: Muhammed ben Ýálı bylaı deıdi: «Ábilqaıyr han Deshti Qypshaq aımaǵynda óz jaýlarynyń balalaryn jeńip shyqqan kezde Joshy hannyń uly Toqa Temir han urpaqtarynyń keıbireýleri, mysaly Kereı men Jánibek baǵyný men moıynsyný sheńberinen shyǵyp, otanynan ketip qalǵandy jón kórdi. Olar babalarynan muraǵa alǵan elden bas tartyp jat jerge aparatyn jolǵa shyqty. Moıyndaýǵa laıyqty adamdar tobymen olar Moǵolstanǵa aparatyn joldy tańdap aldy.»
Oqýshy:
M. H. Dýlatı: «Sol ýaqytta Deshti Qypshaqty Ábilqaıyr han bıledi. Ol Joshy áýletinen shyqqan sultandardy kóp mazalady. Jánibek pen Kereı odan Moǵolstanǵa qashyp ketti. Esen Buǵa olardy shyn yqylaspen qarsy alyp, Moǵolstannyń batys shebin quraıtyn Shý men Qozybasy okrýgin berdi. Ábilqaıyr ólgen soń Ózbek ulysy buzylyp sala berdi. Onda úlken shataqtar bastaldy. Onyń kóp bóligi Kereı men Jánibek handarǵa kóship ketti, sóıtip olardyń tóńiregine jınalǵandardyń sany 200 myńǵa jetti. Olar endi ózbek - qazaqtar dep atalatyn boldy. Qazaq sultandarynyń bıligi 870 jyldan bastalady. Bárin de Alla biledi.»
870 jyl qazirgi bizdiń jyl sanaýymyzdyń 1465 - 1466 jyldary.
1 - júrgizýshi:
1465 - 1466 jyldary Kereı men Jánibektiń Batys Jetisýdy qutty meken etip, Shýdaǵy Qozybasydaǵy qazaq handyǵynyń ulttyq týyn tigip, Orda qurýy eń aldymen, kóshpeli qazaqtardyń el bolyp, eńse kótersek degen ynta - úmitin júzege asyrdy.
2 - júrgizýshi:
Ekinshiden, sýy mol, topyraǵy qunarly, jer jannaty Jetisý jeri qalyń qazaqtyń maqtanyshyna aınaldy.
Oqýshy:
Jeruıyqty izdegen Asan Qaıǵy babamyz Jetisýda bolǵan kezde: «Jetisýdyń aǵashynyń basy jemis eken» dese, eki sultan kelip ornalasqan jer Shý týraly: «Eı, Shý, atyńdy teris qoıypty. Myna ný qamysyń eldi eshbir jutqa bere qoımas» degen eken.
Oqýshy:
Ǵasyrdyń qurdasy,
Aqyndar jyrlaǵan,
Kóneniń syrlasy
Tarıhty tyńdaǵan.
Shejire shertedi,
Kóshesi, ár tasy,
Ǵajaıyp erteńi,
Jetisý alqasy.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
