InfoHub Logo

Qazaqstan tarıhy 8 synyp

Sabaqtyń taqyryby: Qazaqstan 1916 jylǵy ult – azattyq qozǵalystyń bastalýy jáne sıpaty
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Oqýshylarǵa Qazaqstannyń birinshi dúnıejúzilik soǵys jyldaryndaǵy jaǵdaıy, 1916 jylǵy kóterilistiń sebepteri, bastalýy, sıpaty, qozǵaýshy kúshteri týraly túsinik berý.
Damytýshylyq:. Oqýshylarǵa tapsyrmalar, suraqtar berý arqyly tarıhı oqıǵany óz kózqarasy boıynsha dáleldeýge, talqylaýǵa úıretý, óz betinshe jumys isteý bilý daǵdysyn damytý
Tárbıelik:. Oqýshylardy Otandy súıýge, qorǵaýǵa, eljandylyqqa, batyrlyqqa tárbıeleý.

Sabaqtyń tıpi: Jańa sabaqty meńgertý
Sabaqtyń túri: Dástúrli
Sabaqtyń ádisi: Suraq - jaýap, aýyzsha baıandaý
Sabaqtyń kórnekiligi: Sýretter, syzbalar, kesteler.
Qural – jabdyq: Qazaqstan kartasy

Sabaq barysy: I. Uıymdastyrý:
a) Synyp oqýshylaryn túgeldeý.
á) Oqýshylar nazaryn sabaqqa aýdarý

II. Jańa sabaq
Jospar:
1. Birinshi dúnıejúzilik soǵys jyldaryndaǵy Qazaqstan ( 1914 – 1918 jj)
2. 1916 jylǵy kóterilistiń sebepteri jáne bastalýy
3. Qazaq demokrattarynyń saıası kózqarastary
4. Qozǵalystyń sıpaty, qozǵaýshy kúshteri.

HİH ǵasyr Qazaqstan úshin Reseı ımperıasyna tutastaı bodan bolýymen erekshelenedi.
Kapıtalısik qatynastarǵa erte kóshken elder damýy jaǵynan edáýir ozyp ketip, álemniń qarqyndy damyǵan memleketteriniń aldyńǵy legin qurdy. Aldyńǵylar sońyna ergen elderge qysym jasady, olardyń ishki isterine qol suqty, eńbek resýrsy men shıkizatyn paıdalandy.
Reseıdiń alǵa shyǵýyna negizgi kedergi:
- feodalızm qaldyqtary
- bıliktiń patshalyq bolmysy
- dvorándardyń ústemdigi
- pomeshıktik jer ıelený
- halyq buqarasynyń, býrjýazıanyń saıası bılikten shettetilýi.
- Sharýalardyń jeriniń azdyǵy
- Eldiń turmys jaǵdaıynyń aýyrlyǵy
- Halyqtyń kedeılenýi
- «Buratana» dep atalǵan halyqtardyń ulttyq ezilýi

Damyǵan memleketter bólshektenip ketken otarlardy qaıta bóliskisi keldi. Olarǵa arzan shıkizat kózi jetispedi. Ózara top quryp odaqtasqan básekeles áskerı – saıası bloktar tartysy

«Qazaq» gazetinde Á. Bókeıhanovtyń «Taǵy soǵys» degen maqalasy basyldy. Onda soǵystyń ádiletsiz ekendigi, kúshti memleketter tarapynan zorlyq saıasat júrgizip otyrǵany aıtyldy.
HH ǵasyr basynda qazaqtarda:
- 1907 – 1912 j. Qazaqstanǵa Reseıden 2 mln. 400 myń adam ákelip qonystandyryldy.
- Qazaqtar shuraıly jerlerinen aıyryldy.
- 1917 j. qaraı qazaqtardyń 45 mln – nan astam desátına jeri tartyp alyndy.
- Qonystanýshylar jaldamaly eńbekti paıdalandy.
Ólkeni talaý İ d\j soǵys kezinde odan ári jalǵasty. Soǵys kezinde:
- qazaq dalasynan arzan baǵamen orasan kóp mólsherde mal satyp alyndy.
- Patsha armıasy úshin kıiz úı men buıymdar jınaldy.
- Salyq mólsheri ósip, soǵys salyǵy engizildi.
- Baj salyǵyn tóleý mindetteldi
- Jergilikti halyq soǵysqa arnalǵan júkterdi temirjol stansıasyna tasyp jetkizýge májbúr boldy.

1916j. patsha ákimshiligi reseılik otarshyldar úshin jańadan jer tartyp alýdy oılastyrdy.
A. Baıtursynov: «Qazaq ultynyń ómir súrýiniń ózi problemaǵa aınaldy» - dep jazdy.
Kóterilistiń negizgi sebepteri:
1) Halyq kindik qany tamǵan jerinen aıyrylýǵa shydamady.
2) Qazaqtyń jigitterin qara jumysqa alý týraly jarlyq shyqty.
- 1916 jyly 25 maýsymda patsha shyǵarǵan jarlyq.
- 19 – 43 jas arasyndaǵy eńbekke jaramdy barlyq er azamat alynýǵa tıis boldy.
- Túrkistan men Dala ólkesinen 500 myńnan astam jigit alý kózdeldi.
M. Dýlatuly: «Jurt seńdeı soǵyldy túnde uıqydan, kúndiz kúlkiden aıyryldy» - dep jazdy.

1916 j. 23 tamyzda general – gýbernator A. Kýropatkınniń qupıa buıryǵymen qara jumystan bosatylǵandar:
- bolystyq, aýyldyq basqarmalardyń laýazymdy adamdary.
- jergilikti buratanalardan shyqqan tómengi polısıalyq shendiler;
- ımamdar, moldalar;
- usaq nesıe mekemelerindegi esepshiler;
- Ata – babalarynan jeke bastary qurmetti azamat quqyqtaryn paıdalanatyn adamdar

Patsha jarlyǵyna jaýap retinde orasan aýqymdy óńirdiń – Qazaqstan men Túrkistannyń halqy stıhıaly túrde bir mezgilde kóteriliske shyqty. Jer – jerde:
- kóterilisshi jasaqtary quryldy
- Qara jumysqa shaqyrylýshy jastardyń tizimi tartyp alynyp, joıyp jiberildi.
- Baılardyń aýyldaryna shabýyl jasaldy
- Boryshqorlyq jáne salyq tilhattaryn joıdy
Kóteriliske shyqqan halyq birinshi kezekte otarlaýǵa deıingi dástúrli memlekettik basqarý júıelerin qalpyna keltirdi.