InfoHub Logo

Qazaqstan Respýblıkasy bilim jáne ǵylym mınıstrligi
Ál - Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti
Fakúlteti: «Fılosofıa jáne saıasattaný»
Kafedrasy: «Dintaný jáne mádenıettaný»
Oryndaǵan: Taımas Asyljan Ázimhanuly

Qazaqstandaǵy modernızm óneri 20 ǵasyrdaǵy el mádenıetiniń damýyna aıtarlyqtaı áser etti. Modernızm kórkemdik qozǵalys retinde Qazaqstanǵa Keńes Odaǵy kezinde kelip, ónerdiń san alýan salalaryna, sonyń ishinde keskindeme, músin, sáýlet, ádebıet jáne dızaınǵa aıtarlyqtaı áser etti.

Músin salasynda modernızm klasıkalyq músindik dástúrlerden erekshelenetin abstraktili formalar men jańashyl konsepsıalardy jasaý arqyly da kórinis tapty.

"Qara Shapan" Syrlybek Bekbotaev

Qazirgi qazaq sýretshisi Syrlybek Bekbotaevtyń bıiktigi úsh metrlik «Qara shapan» óner nysany metaldan jasalǵan. Shapan músini qurmettiń, birlik pen ózara túsinistiktiń nyshany retinde kóshpeliler shapan almasatyn qazaq jáne Ortalyq Azıa mádenıetine qatysty. Músin Panfılov pen Qabanbaı batyr kósheleriniń qıylysynda ornalasqan.

«Batyr v stımpank» Zulhaınar Qojamqulov

Qobylandy batyr, Zulhaınar Qojamqulovtyń art-obektisi stımpank stılinde jasalǵan. Bul tehnologıa men sándik ónerdi biriktiretin jáne 19 ǵasyrdaǵy qıaldan shabyttanǵan óner qozǵalysy. Tynymsyz eńbek myńdaǵan burandalardan, gaıkalardan jáne batyr beınesindegi basqa temirlerden jasalǵan. Qazaqstanda batyr – erjúrektik, senimdilik pen batyldyqty beıneleıtin halyq qaharmany. Sol sebepti óner nysany temir sıaqty berik materıaldan jasalǵan bolar. Ál-Farabı dańǵyly, 40, Seıfýllın dańǵylynyń qıylysyndaǵy ǵımarattyń janynan stımpank stılindegi batyrdy kórýge bolady.

«Tynyq sý», Nık Fıddıan-Grın

Jylqynyń basy túrindegi qola músindi brıtandyq músinshi Nık Fıddıana-Grın jasaǵan. Ol alyp at bastaryn jasaýymen tanymal. Almatydan bólek dál osyndaı músinder buryn Nú-Iork, Gonkong jáne Shanhaıda da ornatylǵan. Músin janýardyń sypaıylyǵy men tektiligin bildiredi. Jylqynyń bulaqtan sý ishedi beınesi tynyshtyqty bildiredi. Art nysan ál-Farabı dańǵyly, 77/3 mekenjaıynda, Esentai Apartments saıabaǵynda ornalasqan.

«Kitap», Hýrshed H ýsenov

Tájikstannan kelgen Hýrshed Hýsenovtyń músini kitap túrinde jasalǵan: bir jaǵynda er adamnyń beti, ekinshi jaǵynda áıeldiń beti oıylǵan. Kitap bilimniń urpaqtan urpaqqa berilýin beıneleıdi. Shyǵarmada otbasylyq dástúrler men mádenı muralardyń mańyzdylyǵyna basa nazar aýdarylady. Nazarbaev pen Abaı qıylysynda músindi kórýge bolady.

Modernızmniń sáýlet óneri fýnksıonaldylyq pen estetıkaǵa umtyla otyryp, zamanaýı materıaldar men formalardy paıdalanatyn ártúrli jańa ǵımarattarda kórindi.

«ALMATY» Qonaq úıi

Meken-jaıy: Qabanbaı batyr kóshesi, 85

Sáýletshiler: Nıkolaı Rıpınskıı, Ivan Kartası

Qurylys jyly: 1967 jyly

Segiz qabatty ǵımarat eki kóshede ornalasqan: Qabanbaı batyr jáne Panfılov. Onyń erekshe pishini bozǵylt kók terezeden jasalǵan balkondar qatarymen erekshelenedi, 2000 jyldardyń basynda tereze kók alúkobondpen aýystyryldy, ol áli de saqtalǵan. Fasad sýretshi Kenbaev pen monýmentalıs Sıvchınskııdiń Lenıngrad sheberleri jasaǵan mozaıkasymen bezendirilgen. Keıinnen sol jerde monýmentalıs Vladımır Tverdohlebovtyń shyǵarmasy da paıda boldy. 1967 jyly sáýletshiler ujymy Almaty qonaq úıi úshin KSRO Mınıstrler Keńesiniń syılyǵyn aldy. 1960 jyldary bul qaladaǵy barlyq qolaıly jaǵdaılary bar jalǵyz qonaq úı boldy.

2006 jyly Astana Group kompanıasy qonaqúı ǵımaratyn satyp alyp, ony buzbaq boldy, biraq qarjylyq daǵdarys oǵan kedergi boldy. 2016 jyly seriktestik basshysy Nurlan Smaǵulov osy jyldar ishinde qurylymnyń qadirin túsingenin aıtyp, halyqaralyq Chapman Taylor kompanıasynyń kómegimen jóndeý jumystaryn júrgizýge ýáde berdi.

«ARMAN» KINOTEATRY

Meken-jaıy: Dostyq dańǵyly, 104

Sáýletshiler: Aleksandr Korjempo, Innokentıı Slonov

Qurylys jyly: 1968 j

Sáýletshi Aleksandr Korjempo Máskeý sáýlet ınstıtýtyn bitirgennen keıin Bishkekke jumysqa ketti, sodan keıin Almatyǵa kóshti. Eki zaldy «Arman» kınoteatry onyń Qazaqstandaǵy alǵashqy iske asyrǵan jobasy boldy, tapsyrys berýshi qalalyq kıno bólimi boldy. Sáýletshi 1968 jyly kınoteatrdy paıdalanýǵa berý kezinde jaqyn jerde búldozerlerdiń turǵanyn, eger ol qabyldanbasa, ǵımaratty buzýǵa tıis bolǵanyn eske aldy. Degenmen, el basshylyǵyna kıno unady.

Qazaqstandyq sáýlet tarıhshysy Almas Ordabaev sol kezde áriptesteriniń bul Korjempo ǵımaratyna qalaı tańǵalǵanyn jáne Aleksandr Ivanovıchtiń shyn máninde birinshi almatylyq modernıs ekenin birneshe jyldan keıin túsingenin aıtty. Aleksandr Korjemponyń ózi sáýlettik stılderge bólinýdi unatpaıdy, «bar bolǵany sáýlet óneri jáne ózin bildiretin jáne oǵan júktelgen máselelerdi sheshetin avtor bar» dep sanaıdy. «Arman» kınoteatrynyń dızaınyn jasaǵanda Korjempo erekshe atmosfera jasaǵysy keldi: ishke kirgen kórermen erekshe álemge tap bolýy kerek edi.

Kınoteatr ǵımaraty alańnyń ansambliniń quramyna kirdi. Metal torlarmen qorshalǵan, appaq appaq tórtburyshty kınoteatrdyń terezeleri joq. Sáýletshiniń ıdeıasy boıynsha ǵımarat qar qabaty sıaqty bolýy kerek edi. Buryn «Armannyń» ishinde ósimdikter, sýburqaq, qyz músini ornalasqan aýla bolǵan, keıin ol Ýlánovqa syıǵa tartylǵan. Munyń bári 2000 jyldary qaıta qurý nátıjesinde joıyldy. Sodan keıin jańa kireberis toby salynyp, shatyrdan metal tor joǵalyp ketti. Búıirlik qasbetterde áli de barelefter bar. 2015 jyly ǵımaratqa keńeıtý qosyldy, qazir fastfýd meıramhanasy ornalasqan.

RESPÝBLIKA SARAIY (BURYNǴY LENIN ATYNDAǴY SARAI)

Meken-jaıy: Dostyq dańǵyly, 56

Sáýletshiler: Vladımır Kım, Iýrıı Ratýshnyı, Vladımır Alle, Nıkolaı Rıpınskıı, Lev Ýhobotov jáne t.b.

Qurylys jyly: 1970 j

Lenın atyndaǵy saraı «Qazaqstan» qonaq úıi, saıası aǵartý ǵımaraty jáne «Arman» kınoteatrymen birge skver ansambliniń quramyna kiredi. Ol proletarıat kóseminiń týǵanyna 100 jyl tolýyna oraı saltanatty túrde ashyldy. 1971 jyly qurylymnyń avtorlary KSRO Memlekettik syılyǵyn aldy. Qurylym aýdany 10 myń sharshy metrdi quraıtyn qalqymaly shatyr túrinde jasalǵan, ol segiz temirbeton tirekke turǵyzylǵan. Bul óte jeńil, aýasy keń ǵımarat, onyń janynda turǵan Saıası bilim berýdiń úlken ǵımaratyna múldem uqsamaıdy. Qasbet mármármen jáne qyzǵylt rakovınamen bezendirilgen. Saraıda 3 myń oryndyq trapesıa tárizdi jalǵyz aýdıtorıa bar. Saraıdyń aldynda sýburqaqtary bar alań boldy, onyń sýy ǵımaratty jaılastyrýǵa jumsaldy (sol kezdegi barlyq ákimshilik ǵımarattarda derlik tehnıkalyq baseınder bolǵan).

Jobany zerttegen ataqty qazaqstandyq sáýletshi Spırıdon Kosmerıdıdiń aıtýynsha, Respýblıka saraıy tektonıkalyq buzylý aımaǵynda salynǵan.

2010–2011 jyldary Saraı tolyǵymen qaıta jańǵyrtylyp, seısmıkalyq turǵydan nyǵaıtyldy, jobany qoǵamdyq talqylaý júrgizilgen joq. Qaıta qurý jumystaryn 1970 jyldary qyzmetkerleri saraıdyń jobasyn jasaǵan «Qazgor» kompanıasy júrgizdi. Qazgor qala bıligine qaıta qurýdyń jeti nusqasyn usyndy. Jóndeý jobasyna qatysqan sáýletshi Toqtar Eralıev bylaı dep eske alady: «Tipti syrtqy pishinin ózgertý áreketteri de boldy, biraq biz: joq, bul múmkin emes dedik. Bul ǵımarattaǵy eń mańyzdy nárse - qýatty, áıgili qalyqtaǵan karnız. Jáne, árıne, jabyn taqtasyn ustaıtyn pılondar. Muny qaldyrý kerek edi, biz ony qatty qorǵadyq. Qala qurylysy keńesi barlyq jeti nusqany qarastyryp, qazirgi jetinshige toqtaldy, ony Saraıdyń bas avtory, sáýletshi Lev Ýhobotov bekitti. Lev Ýhobotov: «Árıne, saǵynysh seziminen men birinshi nusqany qaldyrǵym keldi. Biz qaıta qurýdy bastaǵan kezde men 1970 jyldardaǵy ǵımarattarmen, Respýblıka saraıymen bir býynnyń ǵımarattarymen álemde ne bolyp jatqanyn zerttedim. Barlyq jerde jóndeý jumystary júrgizilýde: negizgi kompozısıalyq elementter qaldy, qalǵanynyń bári ózgeredi, óıtkeni zamanaýı materıaldar paıda boldy».

1971 jyly Vladımır Alleden basqa barlyq sáýletshiler ujymy KSRO Memlekettik syılyǵyn aldy. Vladımır Allege «Kazgorstroıproekttiń» qyzmetkeri bolmaǵandyqtan bermegen.

QAZAQ MEMLEKETTİK SIRKİ

Meken-jaıy: Abaı dańǵyly, 50

Sáýletshiler: Vladımır Kasev, Innokentıı Slonov

Qurylys jyly: 1970 j

1970 jylǵa deıin Almatyda sırk ǵımaraty bolmaǵan, qoıylymdar shapıtoda ótetin, al 1960 jyldary bul olqylyqty túzetý qajet ekeni belgili boldy. Respýblıka basshysy Dinmuhamed Qonaev qalanyń ózindik bet-beınesi, ózindik sáýlettik stıli bolǵanyn qalady, sondyqtan standartty ǵımarattardyń qasbetterinde grafıt pen mozaıka jıi paıda boldy. Almaty sırki Ashhabad sırkiniń kóshirmesi bolýy kerek edi, biraq bolashaq «Medeý» bıik taý muz aıdynynyń avtorlarynyń biri Vladımır Kasev Qonaevty óziniń biregeı sırkin salý qajet dep sendirdi. Mundaı qurylymdardy salýdyń biryńǵaı erejeleri bolmady, sondyqtan Kasev núanstardy bilý úshin Odaqtyq Memlekettik sırkke barýǵa májbúr boldy. Sırk jobasy jer bederi – taýlar, sondaı-aq ulttyq boıaý eskerilip jasalǵan – ǵımarattyń sulbasy kóshpelilerdiń shatyrlaryna uqsaıdy.

Ǵımarat eki bólikten turady: Abaı dańǵylynda ornalasqan basty arenasy bar dóńgelek qurylym jáne qonaq úı men qosalqy bólmeleri bar tórtburyshty ǵımarat. Sırk qar basqan taý shyńdarymen úılesetin shatyr túrinde jasalǵan appaq tóbesimen tanymal. Kúmbez qabyrshaq tárizdi qyrly etip jasalǵan, bul ǵımaratty qyzyp ketýden saqtaıdy. Sırk jobasynyń ereksheligi, onda janýarlarǵa arnalǵan birneshe bólek asúıler, 9 baılanys túri, erekshe qajettilikteri bar adamdarǵa arnalǵan dárethana jáne 14 býfet bar. Qaıta qurý týraly birneshe jyldan beri aıtylyp keledi, biraq túpkilikti sheshim bolmady.

APARATTYQ-STÝDIA KESHENİ

Meken-jaıy: Jeltoqsan dańǵyly, 185

Sáýletshiler: Aleksandr Korjempo, Nıkolaı Ezaý

Qurylys jyly: 1983 jyl

Bul qazirgi sáýlet ónerinde shyǵys sáýlet dástúrlerin sátti qoldanýdyń bir mysaly. ASK qalanyń bas alańy – Respýblıka men ákimdik ǵımaratynyń janynda ornalasqan jáne Jeltoqsan dańǵylyna (nemese, kerisinshe, dańǵyldyń sońy: qaı jaǵynan qaraǵanyńyzǵa baılanysty) negiz beredi.

Bastapqy jospar boıynsha ǵımarat ashyq kók terezemen qaptalýy kerek boldy. Korjempo adamnyń ózin jarqyraǵan aspanǵa kirip bara jatqandaı sezinýin qalady. Biraq ol kezde olar mundaı sapaly materıal shyǵara almaǵandyqtan, bizde barǵa qanaǵattanýǵa týra keldi. Bul ǵımarattyń biregeıligi, birinshi bolyp tolyǵymen jyltyratylǵan qasbetti qoldandy.

Qurylymnyń ústińgi jaǵy úlken «stalaktıttermen» bezendirilgen. Ǵımarattyń kireberisi ulttyq jazýmen bezendirilgen. ASK qasbeti is júzinde ózgerissiz qaldy, ǵımarat áli kúrdeli jóndeýden ótken joq jáne ishi eń jaqsy jaǵdaıda emes. Agroónerkásip kesheniniń aldynda birneshe jyl buryn sátsiz jóndeýden ótken sýburqaqtar boldy, qazir olar jumys istemeıdi. Bir qyzyǵy, aparattyq-stýdıa kesheni eshqashan sáýlet eskertkishteriniń tizimine enbegen.

Qazaqstandaǵy modernısik ónerdiń ortaq ereksheligi - jańashyldyqqa umtylý, sóz bostandyǵy jáne shyǵarmashylyqtaǵy jańashyldyq pen batyldyq paıdasyna eski úlgilerden bas tartý. Bul baǵyt Qazaqstannyń qazirgi mádenı-kórkemdik bolmysynyń qalyptasýyna aıtarlyqtaı áser etti.

---