Qazaqtyń ulttyq oıyndary
Taqyryby: Qazaqtyń ulttyq oıyndary
Maqsaty: Balalardyń densaýlyǵyn shynyqtyra otyryp, qımyl áreketterin jetildirý. Ulttyq, turmys, salt - dástúri týraly áserlerin tolyqtyrý. Urpaqtan - urpaqqa jalǵastyrý maqsatynda qazaq halqynyń tirshilik áreketine baılanysty ulttyq oıyndardy oınaýǵa úıretý. Ulttyq oıyndarǵa degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý, eptilikke, shapshańdyqqa, tózimdilikke, uıymshyldyqqa tárbıeleý. Ujym maqsat áreketine daǵdysyn, nazar yqylasyn damytý. Bir - birine degen qurmet, jeńýge degen umtylysty damytý. Oı - órisin, jadyn damytyp, áreket úılesimin jetildirý.
Zal ishi merekege saı bezendirilgen. Úıdiń ishinde ataı men ájeı otyr.
Ataı:
- Búgin bizge nemerelerimiz kelemiz dep edi. Qane, ájesi balalarǵa táttilerińdi daıyndap qoı.
Mýzyka áýenimen ulttyq kıim kıgen balalar keledi. Balalar ata men ájege amandasady.
Júrgizýshi: Sálemetsizder me?! Bizderde búgin erekshe kún. Bizder búgin kóńildi kúnimizdi Madesh ata men Alma ájeıdiń aýylynda ótkizemiz.
Balalar, atamyz ben ájemizge arnaǵan taqpaqtarymyzdy aıtaıyqshy. Qane, kimder taqpaq aıtqysy keledi.
Káýsar:
Ata otyr kárimiz,
Qýat berer dárimiz,
Áýlıedeı aıalap
Ardaqtaımyz bárimiz.
Baǵdat:
Ájem uıyqtar aldynda
Ertegi aıtyp beredi,
Erkelep oınap jatqanda
Ylǵı uıyqtap qalamyn.
Ómirbek:
Atam bizge kelińiz
Daıyn sizge tórimiz
Óıistip bizge kúlimdep
«Ós jaryǵym, kúnim» - dep
Kúnde bata berińiz.
Nuraına:
Ájem órnek teredi,
Oımaq saraq oıýlap.
Basy aýyra beredi,
Shaı ishpese qoıýlap.
Ata men áje úı ishindegi zattar týraly balalarǵa túsinik beredi. Dombyra, qamshy, sandyq, qamshy týraly aıtady.
Aıym:
Dombyradaı murany,
Qasterleýge turady.
Sonda jatyr dalanyń,
Úni menen urany.
Rashıd:
Dybysy onyń myń syrly
Bal bulaqtaı kúmbirli
Ynta qoısań rahat - aq
Ol aspaptyń bir túri.
Tańnur:
Tart kúıińdi dombyra,
Tógil, tógil tátti kúı.
Taý sýyndaı syldyrla,
Jelpip, jelpip jel soqtyr,
Taýda tuman turmasyn
Kókke bult ydyra
Tyńdamaǵan.
Júrgizýshi: - Ata, áje, bizdiń balalarymyz qamshy týraly jaqsy biledi. Tipti uldarymyz sizderge qamshymen «Batyrlar» bıin bılep beredi.
«Batyrlar» bıi.
Ata:- Balalar, sender qazaqtyń ulttyq oıyndary týraly bilesińder me?
Balalar: - Iá, bilemiz.
Júrgizýshi:- Qane, balalar, ulttyq oıyndardy ataıyqshy.
«Aqserek, kókserek», «Ketti, ketti oramal», «Arqan tartys», «Asaý mástek», «Taqıa tastamaq», «Báıge» dep balalar jaýap beredi. Ata:- Jaraısyńdar, balalar! Ulttyq oıynnyń túrlerin kóp biledi ekensińder. Al sol oıyndardy oınap bilemiz be?
Soqyr teke.
Balalar dóńgelene turady. Bir balanyń kózi baılanyp qoıylady.
Balalar:
Soqyrteke baq - baq,
Biz aıtamyz taqpaq,
Myqty bolsań kánekeı
Birimizdi tap - tap.
Soqyrteke:
Men tekemin baq - baq,
Qımyldańdar saq - saq,
Al ustadym minekeı
Shyǵyp ketti - aý qap - qap.
Sodan keıin Soqyrteke (balanyń kózi baılaýly) balalardy qýalaıdy nemese balalar onyń janyna kelip túrtip qashady. Soqyr teke ustap alǵan balanyń kózi baılanady da ol «Soqyr teke» rolin atqarady. Oıyn osylaı jalǵasa beredi.
Áýen oınalyp ishke Aldar kóse keledi.
Aldar kóse balalarmen amandasady.
Aldar kóse: - Balalar, sender ne oınap jatyrsyńdar?
Balalar:- Ulttyq oıyndar,- dep jaýap beredi.
Aldar kóse: - Jaraıdy, balalar! Olaı bolsa sender, «Arqan tartý» oıynyn bilesińder me? oınatady.
Arqan tartý.
Bul eki topqa bólingen balalarmen nemese eki balamen oınalady. Arqannyń eki jaǵynan eki bala nemese eki topqa bólingen balalar tartysady. Qaı top arqandy óz jaǵyna tartyp, alyp kelse sol top jeńiske jetedi. Eki bala tartysqanda qaı bala ózine qaraı arqandy tartyp ekinshi balany qulatsa, qulamaǵan bala jeńiske jetedi.
Júrgizýshi: - Aldar kóse, sen bizdiń balalarmen birge kóńilińdi kóter. Balalarmen oıyn oınap, án salyp birge bol.
Óleń: «Jaqsy kórem».
Júrgizýshi: - Bizdiń qyzdarymyzda oıyndardy óte jaqsy oınaıdy.
Saqına salý
Oıynǵa qatysýshylar sheńber boıynsha qatarǵa otyrady. Alaqandaryn bir - birine qysyp, qoldaryn aldynda, tize ústinde ustaıdy. Júrgizýshi sheńber ortasynda turyp, óz alaqandar arasynda saqınany salyp, óz alaqandarymen saqınany olardyń alaqandaryn ashyp salǵan sıaqty bop, solaı búkil qatysýshylardy ótedi. Saqınany bireýge salyp, ol birneshe qadamǵa artqa qaraı ketip:
«Saqınam meniń joǵaldy,
Joǵalǵanda kim aldy?
Bir, eki, úsh
Saqınam meniń ush!»,- deıdi. Sol ýaqytta qolyna saqına túsken qyz bala ortaǵa júgirip shyǵýy kerek. Eki janynda turǵan kórshisi baıqasa ustap qalýy kerek. Ustap qalǵan qyz bala oıyndy ári qaraı jalǵastyra beredi.
Aldar kóse: - Oı, qandaı tamasha oıyn boldy!
Menimen taǵy da oıyn oınaǵylaryń kele me?
«Teńge alý» oıyny oınalady.
Aldar kóse: - Rahmet, balalar, senderge! Meniń kóńilim kóterilip qaldy.
Ata: - Qandaı bilimdi, shapshań balalarsyńdar! Árqashan denderiń saý bolsyn!
Áje: - Balalar kelip bizdiń kóńilimizdi kóterip saldy. Ulttyq oıyndardy óte jaqsy oınaıdy ekensińder. Aqyldy, bilimdi balalar ekensińder. Bul meniń táttilerim.
Balalarǵa tátti kámpıtter beredi.
Júrgizýshi:
Urpaq kerek erteńgi alda,
Bolashaqty boljaıtyn.
Deni taza, táni taza, Ultyn, saltyn qorǵaıtyn.
Balalar áýenmen zaldan shyǵyp ketedi.
Komýnaldyq memlekettik qazynalyq kásiporyn
№33 «Kórkemaı» balabaqshasy
Dene tárbıesiniń nusqaýshysy
Tlegenova Danagýl Shamshıdenovna
Tolyq nusqasyn júkteý
Maqsaty: Balalardyń densaýlyǵyn shynyqtyra otyryp, qımyl áreketterin jetildirý. Ulttyq, turmys, salt - dástúri týraly áserlerin tolyqtyrý. Urpaqtan - urpaqqa jalǵastyrý maqsatynda qazaq halqynyń tirshilik áreketine baılanysty ulttyq oıyndardy oınaýǵa úıretý. Ulttyq oıyndarǵa degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý, eptilikke, shapshańdyqqa, tózimdilikke, uıymshyldyqqa tárbıeleý. Ujym maqsat áreketine daǵdysyn, nazar yqylasyn damytý. Bir - birine degen qurmet, jeńýge degen umtylysty damytý. Oı - órisin, jadyn damytyp, áreket úılesimin jetildirý.
Zal ishi merekege saı bezendirilgen. Úıdiń ishinde ataı men ájeı otyr.
Ataı:
- Búgin bizge nemerelerimiz kelemiz dep edi. Qane, ájesi balalarǵa táttilerińdi daıyndap qoı.
Mýzyka áýenimen ulttyq kıim kıgen balalar keledi. Balalar ata men ájege amandasady.
Júrgizýshi: Sálemetsizder me?! Bizderde búgin erekshe kún. Bizder búgin kóńildi kúnimizdi Madesh ata men Alma ájeıdiń aýylynda ótkizemiz.
Balalar, atamyz ben ájemizge arnaǵan taqpaqtarymyzdy aıtaıyqshy. Qane, kimder taqpaq aıtqysy keledi.
Káýsar:
Ata otyr kárimiz,
Qýat berer dárimiz,
Áýlıedeı aıalap
Ardaqtaımyz bárimiz.
Baǵdat:
Ájem uıyqtar aldynda
Ertegi aıtyp beredi,
Erkelep oınap jatqanda
Ylǵı uıyqtap qalamyn.
Ómirbek:
Atam bizge kelińiz
Daıyn sizge tórimiz
Óıistip bizge kúlimdep
«Ós jaryǵym, kúnim» - dep
Kúnde bata berińiz.
Nuraına:
Ájem órnek teredi,
Oımaq saraq oıýlap.
Basy aýyra beredi,
Shaı ishpese qoıýlap.
Ata men áje úı ishindegi zattar týraly balalarǵa túsinik beredi. Dombyra, qamshy, sandyq, qamshy týraly aıtady.
Aıym:
Dombyradaı murany,
Qasterleýge turady.
Sonda jatyr dalanyń,
Úni menen urany.
Rashıd:
Dybysy onyń myń syrly
Bal bulaqtaı kúmbirli
Ynta qoısań rahat - aq
Ol aspaptyń bir túri.
Tańnur:
Tart kúıińdi dombyra,
Tógil, tógil tátti kúı.
Taý sýyndaı syldyrla,
Jelpip, jelpip jel soqtyr,
Taýda tuman turmasyn
Kókke bult ydyra
Tyńdamaǵan.
Júrgizýshi: - Ata, áje, bizdiń balalarymyz qamshy týraly jaqsy biledi. Tipti uldarymyz sizderge qamshymen «Batyrlar» bıin bılep beredi.
«Batyrlar» bıi.
Ata:- Balalar, sender qazaqtyń ulttyq oıyndary týraly bilesińder me?
Balalar: - Iá, bilemiz.
Júrgizýshi:- Qane, balalar, ulttyq oıyndardy ataıyqshy.
«Aqserek, kókserek», «Ketti, ketti oramal», «Arqan tartys», «Asaý mástek», «Taqıa tastamaq», «Báıge» dep balalar jaýap beredi. Ata:- Jaraısyńdar, balalar! Ulttyq oıynnyń túrlerin kóp biledi ekensińder. Al sol oıyndardy oınap bilemiz be?
Soqyr teke.
Balalar dóńgelene turady. Bir balanyń kózi baılanyp qoıylady.
Balalar:
Soqyrteke baq - baq,
Biz aıtamyz taqpaq,
Myqty bolsań kánekeı
Birimizdi tap - tap.
Soqyrteke:
Men tekemin baq - baq,
Qımyldańdar saq - saq,
Al ustadym minekeı
Shyǵyp ketti - aý qap - qap.
Sodan keıin Soqyrteke (balanyń kózi baılaýly) balalardy qýalaıdy nemese balalar onyń janyna kelip túrtip qashady. Soqyr teke ustap alǵan balanyń kózi baılanady da ol «Soqyr teke» rolin atqarady. Oıyn osylaı jalǵasa beredi.
Áýen oınalyp ishke Aldar kóse keledi.
Aldar kóse balalarmen amandasady.
Aldar kóse: - Balalar, sender ne oınap jatyrsyńdar?
Balalar:- Ulttyq oıyndar,- dep jaýap beredi.
Aldar kóse: - Jaraıdy, balalar! Olaı bolsa sender, «Arqan tartý» oıynyn bilesińder me? oınatady.
Arqan tartý.
Bul eki topqa bólingen balalarmen nemese eki balamen oınalady. Arqannyń eki jaǵynan eki bala nemese eki topqa bólingen balalar tartysady. Qaı top arqandy óz jaǵyna tartyp, alyp kelse sol top jeńiske jetedi. Eki bala tartysqanda qaı bala ózine qaraı arqandy tartyp ekinshi balany qulatsa, qulamaǵan bala jeńiske jetedi.
Júrgizýshi: - Aldar kóse, sen bizdiń balalarmen birge kóńilińdi kóter. Balalarmen oıyn oınap, án salyp birge bol.
Óleń: «Jaqsy kórem».
Júrgizýshi: - Bizdiń qyzdarymyzda oıyndardy óte jaqsy oınaıdy.
Saqına salý
Oıynǵa qatysýshylar sheńber boıynsha qatarǵa otyrady. Alaqandaryn bir - birine qysyp, qoldaryn aldynda, tize ústinde ustaıdy. Júrgizýshi sheńber ortasynda turyp, óz alaqandar arasynda saqınany salyp, óz alaqandarymen saqınany olardyń alaqandaryn ashyp salǵan sıaqty bop, solaı búkil qatysýshylardy ótedi. Saqınany bireýge salyp, ol birneshe qadamǵa artqa qaraı ketip:
«Saqınam meniń joǵaldy,
Joǵalǵanda kim aldy?
Bir, eki, úsh
Saqınam meniń ush!»,- deıdi. Sol ýaqytta qolyna saqına túsken qyz bala ortaǵa júgirip shyǵýy kerek. Eki janynda turǵan kórshisi baıqasa ustap qalýy kerek. Ustap qalǵan qyz bala oıyndy ári qaraı jalǵastyra beredi.
Aldar kóse: - Oı, qandaı tamasha oıyn boldy!
Menimen taǵy da oıyn oınaǵylaryń kele me?
«Teńge alý» oıyny oınalady.
Aldar kóse: - Rahmet, balalar, senderge! Meniń kóńilim kóterilip qaldy.
Ata: - Qandaı bilimdi, shapshań balalarsyńdar! Árqashan denderiń saý bolsyn!
Áje: - Balalar kelip bizdiń kóńilimizdi kóterip saldy. Ulttyq oıyndardy óte jaqsy oınaıdy ekensińder. Aqyldy, bilimdi balalar ekensińder. Bul meniń táttilerim.
Balalarǵa tátti kámpıtter beredi.
Júrgizýshi:
Urpaq kerek erteńgi alda,
Bolashaqty boljaıtyn.
Deni taza, táni taza, Ultyn, saltyn qorǵaıtyn.
Balalar áýenmen zaldan shyǵyp ketedi.
Komýnaldyq memlekettik qazynalyq kásiporyn
№33 «Kórkemaı» balabaqshasy
Dene tárbıesiniń nusqaýshysy
Tlegenova Danagýl Shamshıdenovna
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
-
Qazaqstan tarıhy 8 - synyp
