InfoHub Logo

1

Aq saǵymy buldyraǵan shetsiz-sheksiz saıyn dala, búginde erekshe qulpyryp tur. Jasyl jelekke oranyp, samal jeli zyrlaı soǵyp janyńa jaılylyq beredeı qushaǵyn aıqara ashýda. Quddy jap-jasyl kilem tósep qoıǵandaı bolyp, kók maısa shópteri, ár jerge abaısyzda tógilip ketken boıaý syndy qyzyldy-jasyldy gúlderi, sol gúlderden balshyryn izdep sharq uryp júrgen balaralary, taýdan bastaý alyp syldyraı aqqan móldir bulaǵy mań dalaǵa aıryqsha sán berip, kóńilmen uǵar jarasymdylyq tapqandaı. Sol dalanyń mańǵaz saltanatyndaı bolyp aq shaǵalaǵa uqsap kirshiksiz ári tula boıy oıý-órnekke tunǵan eńseli kıiz úı tur. Ejelgi han ordasy osy meken dep qalǵandaısyń. Kıiz úı ishinde tór jaqta rettelip qoıylǵan júkaıaq ústinde qat-qat kórpeler, sál berirekte tór kórpe, tekemet, alasha sıaqty kózdiń jaýyn alar ásem dúnıeler qabbattasa jaıylypty. Munan bólek úı ishi túlki, qasqyr, qoıan syndy irili-usaqty ań terilerine malynyp tur. Bunyń ózi kıiz úıge ózgeshe sán berip turǵandaı. Oń bosaǵa jaqta birden kózge uryp, menmundalap turatyn basqalardan erek bir nárse bar. Ol nárse altyndalǵan tuǵyr ústinde qaıratty qanattaryn qomdap,jan-jaǵyna otty kózin jarqyldata tigip otyrǵan qyran búrkit edi. Pyshaqtaı ótkir tegeýrinimen tuǵyrdy syǵymdaı ustap, ári-beri qozǵalaqtap qoıady. Jilinshigine taǵylǵan qyzyl jibek baý da qyrannyń eren aıbatyn bildirgendeı. Anda-sanda jem tilegendeı ‘‘shańq’’ etip qoıady. Biraq nege ekeni belgisiz, daýsy álsiz, talmaýsyraı shyǵady, endi birde aspan muhıtyn erkin sharlaǵysy kelgendeı túndikten alyp kúnge ótkir danaryn qadaı qaraıdy. Sóıtdi de tas músindeı qatady da qalady. Bálkim, óz taǵdyryn, ótkenin san márte qaıtalaı oılaıtyn shyǵar. Kim bilsin?

2

Uıabasar ádetinshe jem ákelip uıadaǵy aqúrpek balapandaryna úlestire bastady. Erteden analaryn saryla kútetin bular qyzyldy áp-sátte qylǵytyp saldy. ‘‘Ar jaqtaryna el qonǵan’’ balapandar kóńildene qopańdap, uıa aýzyna qaraı umtyla bastady. Ár kún osylaı óte berdi. Jas balapandar túlep, qanattary qataıyp, tústeri ózgerip tirnek bola bastady. Bul búrkittiń ushar jasyna jetti degen sóz. Biraq, ana qyran asyǵa qoımady. Yńǵaıly kúndi kútti. Al tirnek tym mazasyzdana, uıa erneýine qaraı umtyla berdi. Aqyry kópten kútken kún de keldi. Bul janǵa jaıly, samal jeldi kúzdiń bir kúni edi. Ana qyran uıasynan umtyla ushyp, qanatyn shabyttana serpidi. Uıany aınala, sheńber jasaı usha jóneldi. Endi bir aınalǵanda, ashshy daýsymen shańq ete qaldy. Sol sátti kútip turǵan tirnek alǵash ret uıa aýzynan serpile jóneldi. Ol sol mezette qulap bara jatqannyn sezdi. Sezdi de, jalma-jan óziniń jańa jetile bastaǵan qanattaryn sermeı bastady. Aqyry kók júzinde qalyqtaı jóneldi. Endi uıabasar‘‘sońymnan er’’ degendeı nyshan tanytqan ana qyranǵa jas qanat bala qyran ere jóneldi. Áldeqaıda, ushy-qıyry joq jumbaq álemge enip bara jatty. Biraz jer ushqannan keıin uıabasar bir qarany kórdi. Kórdi de, túıile umtyldy. Bala qyran eshteńeni qalt jibermeı baǵyp tur. Keleshekte ózine serik bolar osy úlgiler ekenin ol jaqsy túısingendeı. Ana qyran álgi qaraǵa shúıilip kep, bas saldy. Tirnek te sol kezde qonýǵa ázirlene bastady. Aqyryn qalyqtap kelip,jer baýyrlaı qondy. Bala qyran álgi qaranyń kúnde ózi kórip júrgen jemi ekenin kórdi. Asyqpaı toıattaı bastady. Jemnen basyn alǵan sátte bul mańda tiri jannyń joq ekendigin baıqady. Qyrannyń ózine beımálim bolashaǵy alystan qol bulǵap turǵan edi...

3

Syrǵyp ýaqyt, jyljyp jyldar ótti. Bala qyran endi kánigi muzbalaqqa aınaldy. Aspanda erkin samǵap,dalanyń ıir-qıyryn, bel-belesin, saı-salasyn túgel aralady. Jortqan ańdy qutqarmaı, túlki, qoıan kózine ilikse boldy sytyltpaı basatyn boldy. Birneshe ret qasqyr da alǵan. Mine endi taǵy da kókti tile ushyp, jan-jaqqa bajaılaı qarap samǵap keledi. Kenet qalyń buta arasynan birdeme shyǵa jóneldi. Bul alǵash ózi uıadan ushqandaǵy, uıabasardyń alǵan ańy edi. Iá, bul-  qasqyr bolatyn. Ol ejelgi daǵdysy boıynsha sharyqtaı kóterilip alyp, túıile lap qoıdy. Qasqyr endi ǵana muny baıqap, arandaı aýzyn ashyp, bolat tisterin jarqyrata aıbat shekti. Qyran salmaqpen, túıile kep, pyshaqtaı tegeýrinimen moınynan qysa tústi. Qasqyr eshteńe isteýge úlgermeı, tek bir ars etti de,sylq ete qulady. Tósinen azyraq toıat alǵan qyran, qaıtadan kók júzin sharlap ketti. Artynan qalǵan ólimtikke quzǵyndar qonaqtap jatty. Osylaı biraz ýaqyt ótti. Qystyń basy qyraýda demekshi ,qys ta bastalyp ketti. Aınala appaq qarǵa orana bastady. Muzbalaq ózine jáıli qonys izdemekshi bolyp taý jaqty betke aldy. Óziniń túlep ushqan mekeni taý jaqparyna baryp meken etpeshi boldy. Jeńil qalyqtap, anda-sanda qanatyn jáı qaǵyp qoıyp ushyp barady. Osylaı beıqamdyq sátinde qyran zor páleniń kelip qalǵanyn sezbeı qaldy. Onyń sol qanatyn alyp qara qus búre jónelgen edi. Bul-quzǵyn degen qus edi. Qyran aınala túsip qaıratty tyrnaqtaryn quzǵynnyń tósine batyra tústi. Biraq quzǵyn jalǵyz emes-ti. Olar ádette toptanyp júretin. Bulardyń artynan taǵy eki-úsheýi qyrannyń ár jerine tyrnaqtarymen jaraqat salyp jatyr. Qyran sońǵy kúshin jınap olardyń tyrnaqtarynan bosandy da, yldıǵa qaraı quıǵyta jóneldi. Munyń astynda mol jaıylyp jatqan orman jatqan-dy. Qyran tómendeı bere,álsiregennen óz boıyn bıleı almaı top aǵashtyń arasyna qulap tústi. Orman arasynda qys bastalysymen qaqpan, tor syqyldy zattar molynan kezdesýshi edi. ‘‘Eliktiń qasynýyna, myltyqtyń basylýy’’ degendeı qyran qulaǵan jerde tor jaıýly turǵan bolatyn. Muzbalaq esin jıǵanda qanattaryn qozǵalta almaıtynyn sezdi. Aıaqtarynyń da birdemege oralyp qalǵanyn baıqady. Qyran jalma-jan tordan bosanýǵa tyrysyp, jantalasa bastady. Bul qanshalyq jantalassa,tor da sonshalyq shyrmaı tústi. Aqyry qyran arpalysa-arpalysa álsirep, esinen tana sylq ete tústi. Munyń ústin appaq qar qymtaı bastaǵan-dy...

4

Birneshe kún ótti. Qystyń qara sýyǵy da bastalǵan. Sol kúnderdiń birinde shýlaǵan, dabyrlaǵan dybystar áldeqaıdan estilip, ormanǵa jaqyndaı tústi. Bular qaqpan men tor qaraýǵa kelgen adamdar edi. Shetinen ıtter ertkenqara ormandy qaq jar aıqaılaǵan, kúlisken daýystar aınalany jańǵyrta keledi. Itteri timiskilep, ár jerdegi qaqapandy, tordy taýyp, ıelerine habar berisedi. Orman ortasyna jetkenshe qanjyǵalary edáýir maılanyp, kóńilderi jaılanyp qalǵan olar ary barýdy jón kórmedi. Bul oljalardyń biri-muzbalaq edi .Ol denesi tońazyp qatyp qalǵanymen, tiri bolatyn. Aqyryn aıańmen jolaýshylar úılerine jetken-di. Olar óz oljalaryn úılerine ákelip, jaıa bastady. Úı ishi daladyǵydaı sýyq emes, úlken qara peshtiń arqasynda jazdy eske túsiretindeı. Ustalǵan ańdardy birtindep tor men qaqpannan bosatqan soń, pesh ústindegi jipke ilip keptire bastady. Buǵan úıdegilerdiń bári qyzyǵa kirisipti. Jas balalar bosatylǵan ań-qustardy analaryna berip jatyr. Sondaı qyzý jumys ústinde eshkim kútpegen bir jáıt oryn aldy. Úıdiń kenjesi qyrandy qınala kóterip ákesine alyp kelip: 
- Áke, qarashy, mynaý tiri sıaqty-, dep erkeleı ún qatty. Ákesi de qyrandy qolyna alyp: 
- Áı, shynymende. Mynaý qımyldaıdy ǵoı, -dedi. Sol kúnnen bastap muzbalaq jańa torǵa qamaldy. Bul jip tor emes, temir tor edi. Kishkene balalar buǵan qyzyǵa qaraıtyn. Jem ákelip salatyn. Qyran da óz-ózine kele bastaǵan. Biraq sol qanaty áli de synyq. Denesiniń ár tusyndaǵy qandy syzattar da kete qoımaǵan. Muzbalaq endi kók aspandy, keń dalany saǵynyp, sony ańsap jıi shańqyldaıtyn boldy. Tipti úzdiksiz jantalasyp, tegeýrinderimen tordy tyrnalaǵanda, oǵan shańq etken jıi úni qosylǵanda saı-súıekti syrqyratardaı áser qaldyratyn. Bul ádeti eki-úsh kún boıy qaıtalanǵan. Munan ábden mezi bolǵan áıeli erine: 
- Osy bireýdiń únin óshirshi, ne laqtyryp tastashy dalaǵa!- dedi kárlene sóılep. Al kúıeýi bolsa: 
- Óshir deseń óshireıin,t ek balalar qyzyqtaıdy ǵoı, laqtyryp tastaǵanymyz jaramas,- dedi. Sóıtip ol uzyn jippen, qyrannyń astyńǵy tumsyǵyna tilin baılap tastady. Arada talaı aılar ótti. Kúlimdep kóktem keldi. Qar erip, saı-sala sýǵa toldy. Endi balalar qyrandy syrtqa alyp shyǵyp, aıaǵyna jip baılap ony qazyqqa orap qoıatyn boldy. Áldenege talpynyp, umtylǵanyn qyzyq kórýshi edi. Bul kezde qyrannyń balaq júni dýdyrap, ózi azyp, álsirep, qyran keıpinen kete bastaǵan-dy. Osy kúnderdiń birinde bul úıge aýyldyń ardaqty aqsaqaly qonaqqa kelp edi. Ol shaı iship otyryp, tordaǵy qyranǵa kózi túsip: 
- Paı, paı dúnıe-aı! Myna sorlyny neden sorlatty eken? -dedi kúrsine til qatyp. 
- E, ol ma? Ol qys basynda torǵa túsken eken. Úıge ákelip em, balalar ermek etti, -dedi úı ıesi mán-jáıdi túsindire túsip. 
- A, solaı de! Onda bir tilegim bolsyn, osyny maǵan ber, -dedi qart kóterile túsip, qaıta bastyldy. 
- Buıymtaıyńyz sol bolsa, qalaǵanyńyzdy alyńyz, -dedi úı ıesi ıile sóılep. 
Qart torymen qosa qyrandy úıine ala ketti. Úıine kelgen soń, qyrandy sıpaı otyryp qate bitken sol qanattyń syryn bildi. Sol qanatyn qaıta salyp, tańyp berdi. Qart qyrandy ábden baptap, tek qyzyl etpen tamaqtandyrdy. Osy kútimniń arqasynda bir-eki aıda qyran baıyrǵy qalpyna kele bastady. Bul kezde tumsyǵyndaǵy jip te alynǵan bolatyn. Biraq burynǵy daýys joq-ty. Sóıtip júrgende qart aıaq astynan tósek tartyp ,jatyp qaldy. Óziniń endi turmasyn bilgen qarıa ornynan súıretile turyp, qyrannyń balaqbaýyn sheshti. Qaıtadan tósegine jantaıa bere, kóz jumdy. Qyran syrtqa shyǵa almaı, úı ishin aınala usha berdi. Kópten ushpaǵandyqtan tepe-teńdigin saqtaı almaı qulaı beredi. Qartty kórmegeli kóp bolǵandyqtan kórshi úıdegi jigit qart úıine kelgen edi. Esik ashylǵanyn kórgen qyran esikke umtyla jóneldi. Aldynda turǵan adamdy da elemeı, dalaǵa qaraı ekpindete qanat qaqty. Sonan soń tik kóterilip, qaıtadan shúıile tómen quldılady. Aýyldan shyǵa bere bir qoıannyń júgirgenin kórgen qyran jer baýyrlaı ushty. Tegeýrinimen moıynnan basa otyryp, pyshaqtaı oraǵymen tamaǵyn oryp jiberdi. Ábden toıat alyp, qumary qanǵan qyran baıaý samǵap bara jatty. Ertesi aýa-raıy shuǵyl buzylyp, quıyn soqty. Ekpindep soqqan quıyn ortasyna qyran qalaı túskenin bilmeı qaldy. Tynymsyz arpalysyp, ekilene ushqan qyran, alapat quıynǵa qarsy turǵysy keldi. Biraq quıynnyń aty quıyn ǵoı eriksiz óz degenine kóndirdi. Qyran quıynnyń ishinde qańbaqtaı domalady. Ábden álsirep, tıtyqtaǵan qyrannyń kózi jumyla berdi. Arada neshe ýaqyt ótkeni belgisiz, qyran esin jıdy. Óziniń álsirep qalǵanyn sezdi. Oǵan bar dúnıe tóńkerilip bara jatqandaı áser berdi. Biraq ol azat edi, temir tor qursaýynan qutylǵanyn túsingen sátte, ol qýana shańq etti. Bul joly daýsy anaǵurlym óktem shyqty. Endi ol burynǵysynsha kók aspanda qalyqtaı ushyp, erkin ómir súrdi. Mań dalanyń erkin qojasyndaı qanatyn keń sermep, qalyqtaı ushqan qyran taý deıtin alyp ana qushaǵyna enip bara jatty.

---