Qorshaǵan orta jáne qoǵamnyń ózara áseri
Qorshaǵan orta jáne qoǵamnyń ózara áseri
Adamzat ómirine qajetti materıaldyq baılyqty tabıǵattan alady. Qoǵamnyń damýy ondaǵy tabıǵat resýrstarynyń qoryna baılanysty. Sondyqtan adamzat bolashaqta kúızeliske (kataklızmge) ushyramas úshin tabıǵatpen tolyq úılesimde bolyp, onyń baılyǵyn únemdi jáne qaldyqsyz paıdalanýǵa tıis.
Adamnyń óndiristik is - áreketi – qoǵamdyq formasıa óndiris neǵurlym jyldam damyǵan saıyn onyń tabıǵatqa keri áseri de soǵurlym ósip otyrady. Óndiristiń damýy qorshaǵan orta men tabıǵatqa tutastaı áserin tıgizýde.
Qorshaǵan orta degenimiz – bul adamnyń sharýashylyq is - áreketi jáne onyń áserinen ózgeriske ushyrap otyrǵan tabıǵat pen tabıǵı orta. Qorshaǵan ortaǵa ónerkásip kásiporyndary, kólik magıstraldary, qalalar men aýyldy jerlerdegi eldi mekender, áleýmettik orta jáne t. b. kiredi. Adamnyń bir qalypty ómir súrýine taza aýa, aýyz sý qajet bolsa, sharýashylyqta paıdalanatyn sý men tabıǵat keshenderin qorǵaýdyń da mańyzy zor.
Sharýashylyqtyń ár túrli salalary qorshaǵan ortany lastaýdyń jáne ony tasymaldaýdyń kózi bolyp tabylady. Ónerkásip – elimizdiń ekonomıkalyq turaqtylyǵyn qamtyp qana qoımaıdy, sonymen birge qorshaǵan ortany kúshti lastaýshy. Ónerkásiptiń ár túrli salalaryn qorshaǵan ortaǵa áser etý baǵytyna qaraı - óndirýshi jáne óńdeýshi ónerkásip salalary dep eki topqa biriktirýge bolady.
Kómir, temir rýdalaryn, mıneraldy tuzdar jáne basqa da qazba baılyqtaryn óndiretin ken oryndarynyń jumysy, ásirese kendi óndirý ashyq ádispen júrgiziletin bolsa, úlken aýmaqtyq landshaftyń buzylýyna ákep soqtyrady. Bul jerde antropogendik landshaft qalyptasady.
Antropogendik landshaft degenimiz – adamnyń is - áreketiniń nátıjesi. Mysaly, Sokolov - Sarybaı ken baıytý kombınatynda temir rýdalary jer betine taıaý ornalasqandyqtan, ashyq ádispen óndiriledi. Ekibastuz ken ornyndaǵy kómirdi de ashyq ádispen alady.
Adamnyń bıosferaǵa antropogendik is - áreketi Jer sharyndaǵy kóptegen aımaqtardyń klımatyn ózgeriske ushyratýda. Adamdar paıdaly qazbalardy barlaýmen jáne óndirýmen qatar olardyń sany men kólemin ulǵaıtý jumystarymen únemi aınalysyp otyrady. Otyn energetıkalyq keshenderi, paıdaly qazbalardy kóp mólsherde óndirý jáne ony jaǵý (dúnıe júzi boıynsha 10 mlrd t) atmosferada kómirqyshqyl gazynyń jınalýyna áserin tıgizedi. Al atmosferadaǵy kómirqyshqyl gazynyń kóbeıýi jer planetasynda temperatýranyń kóterilýine, ıaǵnı aýa raıynyń ózgerýine – jappaı jylynýǵa ákep soǵady.
Qazirgi kezde atmosferada metannyń, kómirqyshqyl gazynyń, azot, kúkirt jáne birneshe aýyr metaldardyń jınaqtalýy ulǵaıyp otyr. Bul adamdardyń densaýlyǵyna, aýyl sharýashylyǵyna keri áserin tıgizedi [8, 154 - 156b].
Tabıǵat pen adam qoǵamy arasynda ózara baılanys bar. Ras, adam qoǵamy óziniń erekshe zańymen damıdy. Adam qoǵamy ańdar áleminen sanaly eńbek arqyly erekshelenedi. Ańdar da ózine qajettisin jasaıdy. Olar uıa nemese úıshik salady, in qazady. Biraq ózine nemese balalaryna tek tikeleı qajettisin ǵana jasaıdy. Adamdar ózi shyǵaratyn zatynyń shamasyn, ólshemin, mólsherin biledi, tabıǵı zańdylyqty basshylyqqa alady, ásemdikti sezinedi.
Adamzat ómirine qajetti materıaldyq baılyqty tabıǵattan alady. Qoǵamnyń damýy ondaǵy tabıǵat resýrstarynyń qoryna baılanysty. Sondyqtan adamzat bolashaqta kúızeliske (kataklızmge) ushyramas úshin tabıǵatpen tolyq úılesimde bolyp, onyń baılyǵyn únemdi jáne qaldyqsyz paıdalanýǵa tıis.
Adamnyń óndiristik is - áreketi – qoǵamdyq formasıa óndiris neǵurlym jyldam damyǵan saıyn onyń tabıǵatqa keri áseri de soǵurlym ósip otyrady. Óndiristiń damýy qorshaǵan orta men tabıǵatqa tutastaı áserin tıgizýde.
Qorshaǵan orta degenimiz – bul adamnyń sharýashylyq is - áreketi jáne onyń áserinen ózgeriske ushyrap otyrǵan tabıǵat pen tabıǵı orta. Qorshaǵan ortaǵa ónerkásip kásiporyndary, kólik magıstraldary, qalalar men aýyldy jerlerdegi eldi mekender, áleýmettik orta jáne t. b. kiredi. Adamnyń bir qalypty ómir súrýine taza aýa, aýyz sý qajet bolsa, sharýashylyqta paıdalanatyn sý men tabıǵat keshenderin qorǵaýdyń da mańyzy zor.
Sharýashylyqtyń ár túrli salalary qorshaǵan ortany lastaýdyń jáne ony tasymaldaýdyń kózi bolyp tabylady. Ónerkásip – elimizdiń ekonomıkalyq turaqtylyǵyn qamtyp qana qoımaıdy, sonymen birge qorshaǵan ortany kúshti lastaýshy. Ónerkásiptiń ár túrli salalaryn qorshaǵan ortaǵa áser etý baǵytyna qaraı - óndirýshi jáne óńdeýshi ónerkásip salalary dep eki topqa biriktirýge bolady.
Kómir, temir rýdalaryn, mıneraldy tuzdar jáne basqa da qazba baılyqtaryn óndiretin ken oryndarynyń jumysy, ásirese kendi óndirý ashyq ádispen júrgiziletin bolsa, úlken aýmaqtyq landshaftyń buzylýyna ákep soqtyrady. Bul jerde antropogendik landshaft qalyptasady.
Antropogendik landshaft degenimiz – adamnyń is - áreketiniń nátıjesi. Mysaly, Sokolov - Sarybaı ken baıytý kombınatynda temir rýdalary jer betine taıaý ornalasqandyqtan, ashyq ádispen óndiriledi. Ekibastuz ken ornyndaǵy kómirdi de ashyq ádispen alady.
Adamnyń bıosferaǵa antropogendik is - áreketi Jer sharyndaǵy kóptegen aımaqtardyń klımatyn ózgeriske ushyratýda. Adamdar paıdaly qazbalardy barlaýmen jáne óndirýmen qatar olardyń sany men kólemin ulǵaıtý jumystarymen únemi aınalysyp otyrady. Otyn energetıkalyq keshenderi, paıdaly qazbalardy kóp mólsherde óndirý jáne ony jaǵý (dúnıe júzi boıynsha 10 mlrd t) atmosferada kómirqyshqyl gazynyń jınalýyna áserin tıgizedi. Al atmosferadaǵy kómirqyshqyl gazynyń kóbeıýi jer planetasynda temperatýranyń kóterilýine, ıaǵnı aýa raıynyń ózgerýine – jappaı jylynýǵa ákep soǵady.
Qazirgi kezde atmosferada metannyń, kómirqyshqyl gazynyń, azot, kúkirt jáne birneshe aýyr metaldardyń jınaqtalýy ulǵaıyp otyr. Bul adamdardyń densaýlyǵyna, aýyl sharýashylyǵyna keri áserin tıgizedi [8, 154 - 156b].
Tabıǵat pen adam qoǵamy arasynda ózara baılanys bar. Ras, adam qoǵamy óziniń erekshe zańymen damıdy. Adam qoǵamy ańdar áleminen sanaly eńbek arqyly erekshelenedi. Ańdar da ózine qajettisin jasaıdy. Olar uıa nemese úıshik salady, in qazady. Biraq ózine nemese balalaryna tek tikeleı qajettisin ǵana jasaıdy. Adamdar ózi shyǵaratyn zatynyń shamasyn, ólshemin, mólsherin biledi, tabıǵı zańdylyqty basshylyqqa alady, ásemdikti sezinedi.
You Might Also Like
-
Qurmetti áriptester búgingi eńbek kúnine baılanysty «Eńbek túbi - bereke» atty estafetalyq saıysymyzǵa qosh kelipsizder! Saıysymyzdy bastamas buryn «Aqbota» balabaqshasynyń dırektory ----------------...
