InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Qujattardyń mindetti derektemeleri jáne olardy rásimdeý
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Sabaqta oqýshylarǵa týraly túsinik berý otyryp, olardyń bilimderin jetildirý.
Tárbıeligi: Oqýshylardyń bilimin keńeıtip, taqyrypqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Damytýshylyǵy oqýshylardyń oı - órisin damytý.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: Suraq - jaýap, kórsete túsindirý
Sabaqtyń kórnekiligi: Kompúter, mýltımedıalyq taqta, oqýlyq, slaıdtar, úlestirmeli qaǵaz
Sabaqtyń júrý barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
1. Oqýshylarmen amandasý;
2. Oqýshylardy túgendeý;
3. Oqýshylardyń nazarlaryn jańa sabaqqa aýdarý;

İİ. Ótken taqyrypty pysyqtaý.
Kespe qaǵaz taratý arqyly úı tapsyrmasyn suraımyn.
1 - tapsyrma
1. Aqparatty jedel berý qajet bolǵan jaǵdaıda qandaı qujattar ázirlenedi?
2. Qujattaýdyń bir izge túsirilgen júıesi degenimiz ne?
3. Qaýlylar, sheshimder - alqalyq basqarý uıymdary qabyldaıtyn qandaı qujat bolyp tabylady?
4. 6. 10. 1 - 88. Memlekettik standarttyń "Qujattamanyń bir izge túsirilgen júıeleri. Negizgi erejeler" qujattardyń bir izge túsirilgen qansha júıesin belgileıdi?
2. tapsyrma: Berilgen mátinniń bos ornyna kerekti sózdi jaz
1. Keńinen qoldanylatyn qujattar toby.............. qujattar bolyp tabylady.
2. Buıryqtar, ókimder, nusqaýlar - bılik sıpaty bar jáne jeke dara basqarý ókilettigi berilgen................ qabyldaıtyn quqyqtyq aktiler.
3. Uıym quzyrynyń negizgi máseleleri boıynsha normatıvtik nemese jeke aktiler qabyldaý qajet bolǵan barlyq jaǵdaıda............. shyǵarylady
4. Jedel máseleler boıynsha jáne qaýlylardyń, sheshimderdiń, buıryqtardyń oryndalýyn uıymdastyrý úshin................. qabyldanady.

İİİ. Jańa sabaqty túsindirý.
Resmı qujat - uıymnyń nemese laýazymdy adamnyń jasap, tıisti tártippen hattalǵan qujaty (laýazymdy adam dep ókimet ókiliniń qyzmetin júzege asyratyn nemese uıymdyq - ókimdik jáne ákimshilik - sharýashylyq mindetterdi oryndaýmen baılanysty qyzmettegi adamdy aıtady).
Barlyq júıedegi qujattardyń mindetti rekvızıtteri:
uıymnyń - qujat avtorynyń ataýy, uıymnyń - qujat avtorynyń kody, qujattyń ataýy (hattardan basqalarynyń); taqyryby; qujat nysanynyń kody; qujattyń merzimi; ındeksi; mátini; ruqsat belgileri; qoıylǵan qol; qujattyń oryndalǵany jáne onyń iske jiberilgeni týraly belgi bolyp tabylady.

Qujat avtory - uıymnyń ataýy men onyń kody uıym týraly erejege (jarǵyǵa) jáne tıisti klasıfıkatorlarǵa sáıkes kórsetiledi.
Eger qujat blankige resimdelmegen bolsa, onda hattardy resimdeý kezinde uıymnyń shtampy soǵylady, basqa qujattardy resimdegende uıymnyń ataýy mashınkamen jazylady nemese qujatqa qol qoıǵan basshynyń laýazymy ataýynda kórsetiledi.
Qujat túriniń aty (hattama, buıryq, anyqtama, t. b.) bas áriptermen basylady jáne uıymnyń quzyryna, qujattalatyn qyzmettik árekettiń mazmunyna saı bolýǵa tıis.
Taqyryp - qujattyń qysqasha baıandalǵan mazmuny - meılinshe qysqa jáne mátiniń mán - maǵynasyn dál berýge tıis. Mysaly: E. Asqarovty oqýǵa jiberý týraly. Mátini 10 joldan aspaıtyn qujattyń taqyrybyn kórsetpeýge bolady.
Taqyryp gramatıkalyq turǵydan qujattyń ataýyna sáıkes kelýge tıis. Mysaly: buıryq (ne týraly?) kásiporyndy qurý týraly. Hattama (neniń hattamasy?) ǵylymı - ádistemelik keńes májilisiniń.

Mashınogrammalar mátinerine arnalǵan taqyryptar da dál osyndaı erejeler boıynsha hattalady. Qujattardyń rekvızıtteri men mátinerinde sandyq belgilerdi (merzimderdiń, taraýlardyń, bólimderdiń, bólimshelerdiń, tarmaqtardyń, grafalardyń nómirlerin, kestelerdegi, tizimderdegi, tizbelerdegi, reestrlerdegi jáne taǵy basqa da kórsetkishterdi) kórsetý úshin tek qana arab sıfrlary qoldanylady. Rım sıfrlary men árip belgilerin qoldanýǵa tyıym salynady.
Qujattaǵy merzimder sıfr tásilimen resimdelýge tıis. Kúnderdiń elementteri mynadaı retpen keltiriledi: kúni, aıy, jyly. Mysaly: 20. 05. 92 nemese 20. 05. 1992.
Aldymen jylyn, odan keıin aıyn jáne merzimin kórsetýge ruqsat etiledi: 1992. 05. 20.
Qarjy sıpatyndaǵy málimetteri bar qujattardyń mátinerinde merzimderdi kórsetýdiń sóz - sıfr tásilin qoldanýǵa ruqsat etiledi: 1992 jylǵy mamyrdyń 20 - sy.

Qujattyń merzimin qujatqa qol qoıatyn nemese ony bekitetin adam jazady. Qujattaǵy onyń qozǵalysy men oryndalýyna baılanysty barlyq rekvızıtterdiń kúni kórsetilip, qol qoıylady.
Qujattyń ındeksi tirkeletin qujattar sany shegindegi ret nómirinen turady. Ony izdestirý mindetteri negizinde isterdiń, klasıfıkatordyń, hat alysýshynyń, oryndaýshynyń nomenklatýrasyna qaraı ındekspen tolyqtyrýǵa bolady.
Birneshe uıym birlesip jasaǵan qujattarda bir merzim kórsetiledi (qujatqa qol qoıylǵan eń sońǵy merzim) jáne qujatty jasaǵan árbir uıymnyń onda kórsetken rettik tirkeý nómiri jazylady. Mysaly: 465/162/298.

Qujattyń jobasyn ishki kelisý ruqsat belgi soǵýshynyń óz qolynan, qoıylǵan qoldyń mánin ashqan jazýdan jáne ruqsat belgi qoıylǵan merzimnen turatyn ruqsat belgi arqyly resimdeledi. Qajet bolǵan jaǵdaıda ruqsat belgi soǵýshy adamnyń qyzmeti kórsetiledi.
Qujattyń jobasyna eskertpeler men tolyqtyrýlar bólek paraqta baıandalady. Ol jaıynda jobada tıisti belgiler soǵylady.
Uıymda qalatyn qujat danalaryna ruqsat belgiler soǵylady.
Qoıylatyn qoldyń quramyna mynalar enedi: qujatqa qol qoıǵan adamnyń qyzmeti (uıymnyń ataýy taqyryp bóliginde kórsetilgen - kórsetilmegenine qaraı tolyq nemese qysqartylyp beriledi), tikeleı óziniń qoıǵan qoly jáne onyń ajyratylýy.
Zavod dırektory qoly
Komısıa ázirlegen qujattarda komısıa quramynda mindetterdiń bólisilýi kórsetiledi:
Komısıanyń tóraǵasy qoly
Komısıanyń músheleri qoldary

Alqaly organdardyń sheshimderine (qaýlylaryna) tóraǵa men hatshy qol qoıady. Eger alqaly organnyń májilisi bolǵan kúni onyń tóraǵasy nemese hatshysy bolmasa, onda taqyryp bóliginde jáne májilis hattamasyna qol qoıylatyn tusta: "tóraǵalyq etken", "jazbasyn júrgizgen" dep jazǵan jón. Budan keıin adamdardyń aty - jónderi men tegin tolyq kórsetý kerek. Alqaly organ basshysynyń jeke dara shyǵaratyn jarlyqtaryna bir ǵana qol qoıylady.
Qujatqa birneshe laýazymdy adam qol qoıatyn kezde olardyń qoldary atqaratyn qyzmetterine saı retpen birinen soń biri ornalastyrylady:
Instıtýt dırektory qoly S. Ahmetov
Bas býhgalter qoly A. Naýryzbaev
Qyzmet dárejeleri teń birneshe adam qujatqa qol qoıatyn kezde olardyń qoldary bir deńgeıde ornalastyrylady:
Qazaqstan Respýblıkasy ---------------- Qazaqstan Respýblıkasy
Kólik mınıstriniń ------------------------- Saýda mınıstriniń
orynbasary --------------------------------- orynbasary
Qoly aty - jóni, tegi, ---------------------- qoly aty - jóni, tegi
Uıymdardyń isterinde qalatyn qujattardyń barlyq danalarynda, onyń ishinde qosymshalarynda da laýazymdy adamdardyń túp nusqa qoly jáne kelisý jaıyndaǵy ruqsat belgileri bolýǵa tıis.
Eger qujattyń jobasynda qoly qoıylady dep belgilengen laýazymdy adam bolmaǵan kúnde onda qujatqa onyń mindetin atqarýshy adam nemese onyń orynbasary qol qoıady. Qujatqa qol qoıǵan adamnyń naqty qyzmeti jáne onyń tegi mindetti túrde kórsetiledi (túzetýlerdi sıamen nemese mashınkada jazý tásilimen engizýge bolady. Mysaly: qoıylýǵa ázirlengen qoldyń aldynan - "mindetin atqarýshy", "orynbasary" dep, qoıylýǵa ázirlengen qoldyń astynan - "bas ınjener" dep jáne taǵy basqasha). Qujatqa "úshin" degen jurnaqpen qol qoıýǵa nemese kórsetilgen qyzmet atynyń aldynan qıǵash syzyq tartý arqyly qol qoıýǵa ruqsat etilmeıdi.

Qujattardyń mindetti túrde bolýǵa tıisti rekvızıtteri (qyzmet babyndaǵy hattar, aqparat - anyqtama qujattar, uıymdyq - ókimdik aktilerdiń jobalary jáne taǵy basqalary) qataryna oryndaýshy týraly belgini (qujattardyń avtory nemese qurastyrýshysy týraly) jatqyzǵan jón, onyń quramyna oryndaýshynyń tegi (óziniń jáne ákesiniń atyn kórsetpesten), "qyzmet babyndaǵy telefonynyń nómiri enedi, bular qujattyń betki jaǵyna jazylady nemese oryn bolmaǵan kúnde qujattyń sońǵy paraǵynyń syrtqy betine jazylady.
Qujattyń oryndalǵany jáne onyń iske jiberilgen týraly belgi mynadaı derekterden turýǵa tıis: oryndalýy týraly qysqasha anyqtama (eger oryndalǵanyn kýálandyratyn qujat bolmasa); "iske" degen sóz, qujat saqtalatyn istiń nómiri; merzimi, qurylymdyq bólimshe basshysynyń nemese tikeleı oryndaýshynyń qoldary.
- Balalar, jańa sabaqtan qoıatyn suraqtaryń bar ma? Kimge ne túsiniksiz?

İÚ. Jańa sabaqty bekitý.
- Balalar, sabaqty túsindik pe, joq pa, sony bilý úshin myna suraqtarǵa jaýap bereıik.
1. Qujattyń oryndalǵany jáne onyń iske jiberilgen týraly belgi qandaı derekterden turýǵa tıis?
2. Qyzmet dárejeleri teń birneshe adam qujatqa qol qoıatyn kezde olardyń qoldary qalaı ornalastyrylady?
3: Qujattyń jobasyna eskertpeler men tolyqtyrýlar qaıda baıandalady?
4. Barlyq júıedegi qujattardyń mindetti rekvızıtterine nejatady?
Ú. Oqýshylardy baǵalaý
Úİ. Úıge tapsyrma.