Quzyrettilikterdi qalyptastyrýǵa baǵdarlanǵan tapsyrmalar
Quzyrettilikterdi qalyptastyrýǵa baǵdarlanǵan tapsyrmalar.
12 jyldyq bilim berý júıesine kóshý tusynda muǵalimniń kásiptik jetilýi men damýy turǵysynda kóp máselelerdiń týyndaýy qalypty jaǵdaı bolyp tabylady. Bul problemalardy tek qana pedagog kadrlardyń biliktiligin jetildirý jáne qaıta daıarlaý ınstıtýttarynyń kýrstary nemese jekelegen respýblıkalyq, oblystyq, aýdandyq deńgeıdegi semınarlar arqyly sheshý múmkindigi shekteýli ekendigi sózsiz. Sondyqtan 12 jyldyq bilim berý úrdisine muǵalimderdi ázirleýdiń mektep jaǵdaıyndaǵy tıimdi ádis - tásilderin izdestirý nátıjesinde paıda bolǵan «Qorshaǵan álem» pándik jumys (joba) júıemizdi áriptester nazaryna usynyp otyrmyz.
Bul jumystar júıesiniń maqsattary tómendegideı:
- bilim berý úrdisindegi jańa mazmundaǵy ózgeristerge muǵalimderdi pedagogıkalyq – psıhologıalyq ádistemelik turǵyda ázirleý;
- reformaǵa baılanysty ınovasıalyq aqparattarmen qamtamasyz etý;
Osy maqsattarǵa jetý úshin júkteletin mindetter:
1. Inovasıalyq aqparattar sıklin jasaqtaý jáne olardy taratý formalaryn
naqtylaý.
2. Berilgen aqparattardy óńdeý jumysyna muǵalimderdi tartý arqyly teorıalyq
bilimderin, praktıkalyq daǵdylaryn qalyptastyrý.
3. Júzege asyrylǵan is - árekettiń barlyq túrine refleksıa jasap otyrý.
Tapsyrma №1
Tabıǵaty qorǵaý.
Tabıǵattaǵy barlyq nárse ózara tyǵyz baılanysta bolady. Ózi tabıǵattyń bir bólshegi bolyp tabylatyn adam da qorshaǵan ortamen, ıaǵnı jermen, ózen - kóldermen, aýamen jáne aınalasyndaǵy barlyq tiri organızmdermen baılanysty. Biz ózimizge zalal keltirip almaý úshin osynaý asa názik ózara baılanystardy aıqyndap, tanyp – bilýimiz kerek, bul úshin bizge ǵylym kóptep kómektesedi.
Bir kezderde qasqyr, túlki, kezquıryq sıaqty jyrtqysh ataýlyǵa qarsy aıaýsyz kúres júrgizildi. Alaıda dál sol qasqyrdyń tazartylǵan óńirde maral jáne basqa ańdar aýrýǵa shaldyǵatyn bolyp shyqty. Túlki men jyrtqysh qustar quryǵan jerlerde kemirýshilerdiń kóbeıip ketkeni sonshalyq – olar mıllıondaǵan somnyń astyǵyn inderine tasyp, jep rásýa etti. Sóıtip, paıda tabamyz dep zıan shekken de jaǵdaı bolǵan.
Jyrtqyshtar men olarǵa jem bolatyn haıýanattar myńdaǵan jyldar boıy qatar ómir súrip keledi. Osy ýaqyt ishinde olardyń da, basqalardyń da tirshilik etýine kómektesetin tabıǵı tepe - teńdik jasaldy.
Tabıǵattaǵy osy tepe - teńdikti adamnyń esh ýaqytta esten shyǵarmaǵany jón. Máselen, ár túrli ýly hımıkattar jasalady. Eger ony egistik pen baqtarǵa ushaqpen búrkip nemese tozańdandyryp shashsa, ol jerdegi barlyq zıankes nasekomdar qurıdy. Biraq bul kezde olardan basqa da paıdaly jándikter men haıýanattardyń qyrylýy ábden múmkin. Óıtkeni myńdaǵan ań men qus ýlanǵan nárselerdi jeý arqyly ózderi de ýlanady ǵoı.
Eger býdaqtalǵan tútinnen – aýa búlinse, bylǵanysh sýdan ózender lastansa, onda odan tabıǵat qana taqsiret tartyp qoımaıdy, adam da aýyryp zardap shegedi. Mine sondyqtan da tabıǵatty qorǵaý nemese, dálirek aıtqanda, tabıǵı ortany qorǵaý degenimiz, aınalyp kelgende adamnyń ózin qorǵaý degen sóz. Bul ózimizdiń keleshegimizdi, bizden keıin de Jer betinde saqtalatyn tirshilikti qorǵaý bolyp tabylady.
Adam balasy Jer sharynda jabaıy haıýanattardyń tolyp jatqan túrin qurtyp jiberdi. Osylar, sondaı - aq quryp ketý qaýipi tóngen basqa da haıýanattar Halyqaralyq tabıǵat qorǵaý odaǵynyń sırek kezdesetin jáne joıylyp bara jatqan janýarlar túrleri jaıyndaǵy Qyzyl kitabyna engizilgen. Olar zor qamqorlyqqa alynyp, kózdiń qarashyǵyndaı qorǵalýda. Sonymen qatar barlyq elderde tabıǵatty erekshe qorǵaýǵa alynǵan qoryqtar uıymdastyrǵan.
Qoryq emes jerde de adam tabıǵatqa qamqorlyq kózben qaraýy kerek., azyq - túlik pen ónerkásip úshin qajetti tabıǵat baılyqtaryn, atap aıtqanda, topyraq, sý, orman - toǵaıdy, ań men qus, balyq qorlaryn tıimdilikpen paıdalana bilýi qajet. Adam tiri tabıǵat kúshteriniń burynǵy qalpyna kelýine kómektesýi kerek. Al ol úshin tabıǵat zańdaryn, barlyq tiri organızm ataýlynyń erekshelikterin tereń zerttep - bilý qajet. Árbir adam bizdiń tabıǵatpen etene tyǵyz baılanysta ekenimizdi uǵynýǵa mindetti, sondaı - aq bizdiń árqaısymyz óz is - áreketimiz úshin árdaıym jaýaptymyz. Jer - ananyń shapaǵaty mol ǵajaıyp qalpyn saqtap qalý úshin, ózderińniń jáne óz urpaqtaryńnyń shat - shadyman, jaqsy ómir súrýi úshin kúresýleriń kerek. Bir sózben aıtqanda, tabıǵat - ananyń aıalap, kózdiń qarashyǵyndaı qorǵaýlaryń qajet.
Modeldik jaýap:
Qortyndy:
1. Joıylyp bara jatqan ósimdikter men janýarlardy saqtap qalý úshin qoryqtar qurylady.
2. Adam tabıǵatqa zıan keltirmeı ómir súrý kerek.
3. Adam jasyl ormandy, kóldi, taza aýany saqtap, janýarlardy qorǵaý úshin aqyldy bolý kerek.
4. Tabıǵatqa qamqorlyqpen qaraý.
5. Tabıǵatty qorǵaý týraly zańnyń baptaryn oqý.
6. «Adamdar jer betindegi tirshilikti saqtap qalý úshin ne isteıdi?» degen taqyrypqa pikirtalas júrgizý.
Argýmentter:
1. Óz jerińde Qyzyl kitapqa engen janýarlardy qamqorlyqqa alý.
2. Jerdegi tirshilikke adam jaýap beredi.
Janýarlarǵa zıan keltirýshilerge hat jaz.
Qortyndy aıqyndalǵan 4bal.
Eki argýmet aıqyndalǵan 3bal
Eń joǵarǵy bal 7bal
Tapsyrma №2
II. Aqparattyq quzyrettilik.
Aqparattyq izdenisti josparlaý.
Tapsyrma.
Ózińdi qorshaǵan ortaǵa kóz salyp baqylańdar. Tómendegi suraqqa jaýap berińder:
• Tabıǵatpen tildesý senderge qalaı áser etedi?
Bul suraqqa jaýap berý úshin ne isteý kerek.
Aqparatty bastapqy óńdeý.
Tapsyrma.
Oqýshynyń shyǵarmasyn oqyńdar. Suraqtarǵa jaýap berińder. Adam týǵan jerin ne úshin súıetindigin oılanyńdar.
Meniń aýylym.
Meniń týǵan aýylym.... Men úshin onyń mańyzy qandaı deseńshi! Men osy jerde týyp - óstim, alańsyz baqytty balalyq shaǵymdy ótkizdim. Men óz ata-mekenimizdi báz qalpynda súıemin.
Bizdiń aýylda paıdaly qazbalar joq, úlken ónerkásip oryndary da joq, záýlim úılerde joq, onyń esesine kóz tartarlyq bizdiń Tobyl ózeni bar. Tobyl ǵasyrlar boıy ómir nári, tazalyq kózi bolyp keledi. Túrli qıyndyqtar týǵan kezde ol bizge dem berip otyrady. Jazda baqshamyzdy sýaramyz, ystyqtap ketkende biz solaı qaraı júgiremiz. Qysta sýattanbalaq aýlaımyz.
Bizdiń ózen adamǵa árdaıym serik bolýdan jalyqqan emes. Bizdiń ózen jaǵalaýynda respýblıkamyzdan tys jerge de tanymal adamdar ósken. Orman – aýylymyzdyń basty baılyǵy. Halyqaralyq kórmelerde óz eńbegimen aýylymyzdy kórkeıtip, baıytyp dańqyn shyǵarǵan adamdardyń esimderi talaı ret ataldy. Qazir bul jerde sáýletti mektep, aýrýhana, demalys oryndary salynǵan, sol sıaqty keremet saıabaq boı kóterdi....
«Ózge jerdiń bári jaqsy,-
Óz elińdeı qaıdan bolsyn»,- degen eken babalarymyz. Men de ósken soń óz Atamekenimniń baı da qýatty bolýyna bar kúsh - jigerimdi salamyn.
*Áńgimede adamnyń qandaı sezimderi sóz bolady?
*Óz atamekeniń nesimen kórikti?
* Atamekeniń ásem, qýatty jáne baı bolý úshin ne ister ediń?
Qosymsha aqparattardy jınastyrý.
Ózderiń turatyn aımaqtaǵy jan - janýarlar men qustar týraly málimetter jınaqtańdar. Olardyń qaısysyn «Qyzyl kitapqa» engizý kerek dep oılaısyńdar? Tabıǵat baılyǵyn qalaı saqtaýǵa bolady?
Tapsyrma №3
«Qaldyq pen paıda» mátinin oqyp, suraqtarǵa jaýap berińder:
1. Mátin avtory turmystyq qaldyqtarmen ne isteý kerektigi týraly qandaı qorytyndy jasaıdy?
2. Avtor qandaı argýmentterdiń kómegimen óz jaýabyn negizdeıdi?
Qorytyndy:-------------------------------
Argýmentter:
1.--------------------------------------------
2.-------------------------------------------
Qaldyq pen paıda.
Adamnyń ómir súrýi is - áreketiniń qaldyqtary onyń densaýlyǵyna zıan keltirýi múmkin. Al siz sol qaldyqtarmen olardy qaıta óńdeý týraly ne bilesiz? Eń aldymen qaldyqtar bólinedi: qatty, suıyq jáne gaz tárizdi bolyp. Ǵylymı turǵydan aıtqanda, bul - olardyń agregattyq kúılerine sáıkes jiktelýi. Al shyǵý tegine qaraı qaldyqtar turmystyq, ónerkásiptik jáne aýyl sharýashylyq bolyp bólinedi.
Tańqalarlyq jaıt, adamdar úshin qatty turmystyq qaldyqtar kóp zıan keltiredi eken.
Qaldyqpen ne jasaýǵa bolady? Siz qalada qaldyq jınaıtyn kólikterdiń kúndelikti qaldyqtardy úılerdiń qasyndaǵy konteınerde jınap alyp, ádette qalanyń syrtynda arnaıy belgilengen jerde ornalasqan qaldyq úıindisine aparady. Turmystyq qaldyqtar - ádette ártúrli qaldyqtardan jınaqtalǵan qospa. Onyń quramynda qaıta óńdeýge keletin qundy metaldar, shyny konteınerler, sonymen qatar topyraqty tyńaıtýǵa asatqajetti makýlatýra, tamaq qaldyqtary bolady. Budan basqa, turmystyq qaldyqtardyń ishinde adam densaýlyǵyna asa qaýipti zattar da bolady. Olar batareıkadaǵy synap, syrlardyń quramyndaǵy hımıkattar jáne t. b. Bulardyń barlyǵy ashyq aspan astynda jatady! Qoqys úıindileriniń paıda bolýy tek topyraqtyń emes, sonymen qatar aınaladaǵy jer asty sýlarynyń lastanýyna da alyp keledi. Qoqys úıindilerimen jańa jerlerdi qanshama búldirýge bolady?
Qoqys úıindilerin jasaǵansha, kóptegen elderdegi sıaqty qatty turmystyq qaldyqtardy qaıta óńdeıtin zaýyttardy salý kerek. Mundaı zaýyttardyń tamaq qaldyqtary sehyndaǵy arnaıy presterdiń kómegimen qaldyqtardy brıketterge aınaldyryp, arzan otyn retinde paıdalanýǵa bolady. Qaǵaz sehy makýlatýrany sorttap, jınap, qaǵaz ónerkásipterine jiberiledi. Keıbir qaldyqtardy arnaıy qondyrǵylarda órteıdi. – bul jaqyn jerde ornalasqan úılerdi jylytý úshin qosymsha elektroenergıa men ystyq bý alýǵa múmkindik beredi. Osy ónerkásiptiń barlyǵy óz ıelerine jaqsy paıda ákeledi. Sonymen, paıdalanýǵa jatpaıtyn qaldyqtar arnaıy sehtarda prestelip kómiledi.
Mundaı zaýyt jumysyn qamtamasyz etý úshin, qala turǵyndary qaldyqtardy sorttap, ártúrli konteınerlerge - tamaq qaldyqtaryna, qaǵaz, plamtıkke jáne t. b. arnalǵan konteınerlerge salýlary qajet. Osylaı zaýytqa túsetin qaldyqtar ár túrli sehtarǵa bólinip, qaıta óńdeledi. Nátıjesinde qaldyqtardan paıda tabýǵa bolady!
Tapsyrmany daıyndaǵan: Abeýova R. S.
Quzyrettilikterdi qalyptastyrýǵa baǵdarlanǵan tapsyrmalar júkteý
12 jyldyq bilim berý júıesine kóshý tusynda muǵalimniń kásiptik jetilýi men damýy turǵysynda kóp máselelerdiń týyndaýy qalypty jaǵdaı bolyp tabylady. Bul problemalardy tek qana pedagog kadrlardyń biliktiligin jetildirý jáne qaıta daıarlaý ınstıtýttarynyń kýrstary nemese jekelegen respýblıkalyq, oblystyq, aýdandyq deńgeıdegi semınarlar arqyly sheshý múmkindigi shekteýli ekendigi sózsiz. Sondyqtan 12 jyldyq bilim berý úrdisine muǵalimderdi ázirleýdiń mektep jaǵdaıyndaǵy tıimdi ádis - tásilderin izdestirý nátıjesinde paıda bolǵan «Qorshaǵan álem» pándik jumys (joba) júıemizdi áriptester nazaryna usynyp otyrmyz.
Bul jumystar júıesiniń maqsattary tómendegideı:
- bilim berý úrdisindegi jańa mazmundaǵy ózgeristerge muǵalimderdi pedagogıkalyq – psıhologıalyq ádistemelik turǵyda ázirleý;
- reformaǵa baılanysty ınovasıalyq aqparattarmen qamtamasyz etý;
Osy maqsattarǵa jetý úshin júkteletin mindetter:
1. Inovasıalyq aqparattar sıklin jasaqtaý jáne olardy taratý formalaryn
naqtylaý.
2. Berilgen aqparattardy óńdeý jumysyna muǵalimderdi tartý arqyly teorıalyq
bilimderin, praktıkalyq daǵdylaryn qalyptastyrý.
3. Júzege asyrylǵan is - árekettiń barlyq túrine refleksıa jasap otyrý.
Tapsyrma №1
Tabıǵaty qorǵaý.
Tabıǵattaǵy barlyq nárse ózara tyǵyz baılanysta bolady. Ózi tabıǵattyń bir bólshegi bolyp tabylatyn adam da qorshaǵan ortamen, ıaǵnı jermen, ózen - kóldermen, aýamen jáne aınalasyndaǵy barlyq tiri organızmdermen baılanysty. Biz ózimizge zalal keltirip almaý úshin osynaý asa názik ózara baılanystardy aıqyndap, tanyp – bilýimiz kerek, bul úshin bizge ǵylym kóptep kómektesedi.
Bir kezderde qasqyr, túlki, kezquıryq sıaqty jyrtqysh ataýlyǵa qarsy aıaýsyz kúres júrgizildi. Alaıda dál sol qasqyrdyń tazartylǵan óńirde maral jáne basqa ańdar aýrýǵa shaldyǵatyn bolyp shyqty. Túlki men jyrtqysh qustar quryǵan jerlerde kemirýshilerdiń kóbeıip ketkeni sonshalyq – olar mıllıondaǵan somnyń astyǵyn inderine tasyp, jep rásýa etti. Sóıtip, paıda tabamyz dep zıan shekken de jaǵdaı bolǵan.
Jyrtqyshtar men olarǵa jem bolatyn haıýanattar myńdaǵan jyldar boıy qatar ómir súrip keledi. Osy ýaqyt ishinde olardyń da, basqalardyń da tirshilik etýine kómektesetin tabıǵı tepe - teńdik jasaldy.
Tabıǵattaǵy osy tepe - teńdikti adamnyń esh ýaqytta esten shyǵarmaǵany jón. Máselen, ár túrli ýly hımıkattar jasalady. Eger ony egistik pen baqtarǵa ushaqpen búrkip nemese tozańdandyryp shashsa, ol jerdegi barlyq zıankes nasekomdar qurıdy. Biraq bul kezde olardan basqa da paıdaly jándikter men haıýanattardyń qyrylýy ábden múmkin. Óıtkeni myńdaǵan ań men qus ýlanǵan nárselerdi jeý arqyly ózderi de ýlanady ǵoı.
Eger býdaqtalǵan tútinnen – aýa búlinse, bylǵanysh sýdan ózender lastansa, onda odan tabıǵat qana taqsiret tartyp qoımaıdy, adam da aýyryp zardap shegedi. Mine sondyqtan da tabıǵatty qorǵaý nemese, dálirek aıtqanda, tabıǵı ortany qorǵaý degenimiz, aınalyp kelgende adamnyń ózin qorǵaý degen sóz. Bul ózimizdiń keleshegimizdi, bizden keıin de Jer betinde saqtalatyn tirshilikti qorǵaý bolyp tabylady.
Adam balasy Jer sharynda jabaıy haıýanattardyń tolyp jatqan túrin qurtyp jiberdi. Osylar, sondaı - aq quryp ketý qaýipi tóngen basqa da haıýanattar Halyqaralyq tabıǵat qorǵaý odaǵynyń sırek kezdesetin jáne joıylyp bara jatqan janýarlar túrleri jaıyndaǵy Qyzyl kitabyna engizilgen. Olar zor qamqorlyqqa alynyp, kózdiń qarashyǵyndaı qorǵalýda. Sonymen qatar barlyq elderde tabıǵatty erekshe qorǵaýǵa alynǵan qoryqtar uıymdastyrǵan.
Qoryq emes jerde de adam tabıǵatqa qamqorlyq kózben qaraýy kerek., azyq - túlik pen ónerkásip úshin qajetti tabıǵat baılyqtaryn, atap aıtqanda, topyraq, sý, orman - toǵaıdy, ań men qus, balyq qorlaryn tıimdilikpen paıdalana bilýi qajet. Adam tiri tabıǵat kúshteriniń burynǵy qalpyna kelýine kómektesýi kerek. Al ol úshin tabıǵat zańdaryn, barlyq tiri organızm ataýlynyń erekshelikterin tereń zerttep - bilý qajet. Árbir adam bizdiń tabıǵatpen etene tyǵyz baılanysta ekenimizdi uǵynýǵa mindetti, sondaı - aq bizdiń árqaısymyz óz is - áreketimiz úshin árdaıym jaýaptymyz. Jer - ananyń shapaǵaty mol ǵajaıyp qalpyn saqtap qalý úshin, ózderińniń jáne óz urpaqtaryńnyń shat - shadyman, jaqsy ómir súrýi úshin kúresýleriń kerek. Bir sózben aıtqanda, tabıǵat - ananyń aıalap, kózdiń qarashyǵyndaı qorǵaýlaryń qajet.
Modeldik jaýap:
Qortyndy:
1. Joıylyp bara jatqan ósimdikter men janýarlardy saqtap qalý úshin qoryqtar qurylady.
2. Adam tabıǵatqa zıan keltirmeı ómir súrý kerek.
3. Adam jasyl ormandy, kóldi, taza aýany saqtap, janýarlardy qorǵaý úshin aqyldy bolý kerek.
4. Tabıǵatqa qamqorlyqpen qaraý.
5. Tabıǵatty qorǵaý týraly zańnyń baptaryn oqý.
6. «Adamdar jer betindegi tirshilikti saqtap qalý úshin ne isteıdi?» degen taqyrypqa pikirtalas júrgizý.
Argýmentter:
1. Óz jerińde Qyzyl kitapqa engen janýarlardy qamqorlyqqa alý.
2. Jerdegi tirshilikke adam jaýap beredi.
Janýarlarǵa zıan keltirýshilerge hat jaz.
Qortyndy aıqyndalǵan 4bal.
Eki argýmet aıqyndalǵan 3bal
Eń joǵarǵy bal 7bal
Tapsyrma №2
II. Aqparattyq quzyrettilik.
Aqparattyq izdenisti josparlaý.
Tapsyrma.
Ózińdi qorshaǵan ortaǵa kóz salyp baqylańdar. Tómendegi suraqqa jaýap berińder:
• Tabıǵatpen tildesý senderge qalaı áser etedi?
Bul suraqqa jaýap berý úshin ne isteý kerek.
Aqparatty bastapqy óńdeý.
Tapsyrma.
Oqýshynyń shyǵarmasyn oqyńdar. Suraqtarǵa jaýap berińder. Adam týǵan jerin ne úshin súıetindigin oılanyńdar.
Meniń aýylym.
Meniń týǵan aýylym.... Men úshin onyń mańyzy qandaı deseńshi! Men osy jerde týyp - óstim, alańsyz baqytty balalyq shaǵymdy ótkizdim. Men óz ata-mekenimizdi báz qalpynda súıemin.
Bizdiń aýylda paıdaly qazbalar joq, úlken ónerkásip oryndary da joq, záýlim úılerde joq, onyń esesine kóz tartarlyq bizdiń Tobyl ózeni bar. Tobyl ǵasyrlar boıy ómir nári, tazalyq kózi bolyp keledi. Túrli qıyndyqtar týǵan kezde ol bizge dem berip otyrady. Jazda baqshamyzdy sýaramyz, ystyqtap ketkende biz solaı qaraı júgiremiz. Qysta sýattanbalaq aýlaımyz.
Bizdiń ózen adamǵa árdaıym serik bolýdan jalyqqan emes. Bizdiń ózen jaǵalaýynda respýblıkamyzdan tys jerge de tanymal adamdar ósken. Orman – aýylymyzdyń basty baılyǵy. Halyqaralyq kórmelerde óz eńbegimen aýylymyzdy kórkeıtip, baıytyp dańqyn shyǵarǵan adamdardyń esimderi talaı ret ataldy. Qazir bul jerde sáýletti mektep, aýrýhana, demalys oryndary salynǵan, sol sıaqty keremet saıabaq boı kóterdi....
«Ózge jerdiń bári jaqsy,-
Óz elińdeı qaıdan bolsyn»,- degen eken babalarymyz. Men de ósken soń óz Atamekenimniń baı da qýatty bolýyna bar kúsh - jigerimdi salamyn.
*Áńgimede adamnyń qandaı sezimderi sóz bolady?
*Óz atamekeniń nesimen kórikti?
* Atamekeniń ásem, qýatty jáne baı bolý úshin ne ister ediń?
Qosymsha aqparattardy jınastyrý.
Ózderiń turatyn aımaqtaǵy jan - janýarlar men qustar týraly málimetter jınaqtańdar. Olardyń qaısysyn «Qyzyl kitapqa» engizý kerek dep oılaısyńdar? Tabıǵat baılyǵyn qalaı saqtaýǵa bolady?
Tapsyrma №3
«Qaldyq pen paıda» mátinin oqyp, suraqtarǵa jaýap berińder:
1. Mátin avtory turmystyq qaldyqtarmen ne isteý kerektigi týraly qandaı qorytyndy jasaıdy?
2. Avtor qandaı argýmentterdiń kómegimen óz jaýabyn negizdeıdi?
Qorytyndy:-------------------------------
Argýmentter:
1.--------------------------------------------
2.-------------------------------------------
Qaldyq pen paıda.
Adamnyń ómir súrýi is - áreketiniń qaldyqtary onyń densaýlyǵyna zıan keltirýi múmkin. Al siz sol qaldyqtarmen olardy qaıta óńdeý týraly ne bilesiz? Eń aldymen qaldyqtar bólinedi: qatty, suıyq jáne gaz tárizdi bolyp. Ǵylymı turǵydan aıtqanda, bul - olardyń agregattyq kúılerine sáıkes jiktelýi. Al shyǵý tegine qaraı qaldyqtar turmystyq, ónerkásiptik jáne aýyl sharýashylyq bolyp bólinedi.
Tańqalarlyq jaıt, adamdar úshin qatty turmystyq qaldyqtar kóp zıan keltiredi eken.
Qaldyqpen ne jasaýǵa bolady? Siz qalada qaldyq jınaıtyn kólikterdiń kúndelikti qaldyqtardy úılerdiń qasyndaǵy konteınerde jınap alyp, ádette qalanyń syrtynda arnaıy belgilengen jerde ornalasqan qaldyq úıindisine aparady. Turmystyq qaldyqtar - ádette ártúrli qaldyqtardan jınaqtalǵan qospa. Onyń quramynda qaıta óńdeýge keletin qundy metaldar, shyny konteınerler, sonymen qatar topyraqty tyńaıtýǵa asatqajetti makýlatýra, tamaq qaldyqtary bolady. Budan basqa, turmystyq qaldyqtardyń ishinde adam densaýlyǵyna asa qaýipti zattar da bolady. Olar batareıkadaǵy synap, syrlardyń quramyndaǵy hımıkattar jáne t. b. Bulardyń barlyǵy ashyq aspan astynda jatady! Qoqys úıindileriniń paıda bolýy tek topyraqtyń emes, sonymen qatar aınaladaǵy jer asty sýlarynyń lastanýyna da alyp keledi. Qoqys úıindilerimen jańa jerlerdi qanshama búldirýge bolady?
Qoqys úıindilerin jasaǵansha, kóptegen elderdegi sıaqty qatty turmystyq qaldyqtardy qaıta óńdeıtin zaýyttardy salý kerek. Mundaı zaýyttardyń tamaq qaldyqtary sehyndaǵy arnaıy presterdiń kómegimen qaldyqtardy brıketterge aınaldyryp, arzan otyn retinde paıdalanýǵa bolady. Qaǵaz sehy makýlatýrany sorttap, jınap, qaǵaz ónerkásipterine jiberiledi. Keıbir qaldyqtardy arnaıy qondyrǵylarda órteıdi. – bul jaqyn jerde ornalasqan úılerdi jylytý úshin qosymsha elektroenergıa men ystyq bý alýǵa múmkindik beredi. Osy ónerkásiptiń barlyǵy óz ıelerine jaqsy paıda ákeledi. Sonymen, paıdalanýǵa jatpaıtyn qaldyqtar arnaıy sehtarda prestelip kómiledi.
Mundaı zaýyt jumysyn qamtamasyz etý úshin, qala turǵyndary qaldyqtardy sorttap, ártúrli konteınerlerge - tamaq qaldyqtaryna, qaǵaz, plamtıkke jáne t. b. arnalǵan konteınerlerge salýlary qajet. Osylaı zaýytqa túsetin qaldyqtar ár túrli sehtarǵa bólinip, qaıta óńdeledi. Nátıjesinde qaldyqtardan paıda tabýǵa bolady!
Tapsyrmany daıyndaǵan: Abeýova R. S.
Quzyrettilikterdi qalyptastyrýǵa baǵdarlanǵan tapsyrmalar júkteý
You Might Also Like
-
1 maýsym Balalar kúnine arnalǵan erteńgilik
