InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: S. Seıfýllınniń «Kókshetaý» poemasy (Qalmaq qyzy men Adaq obrazy. Aqynnyń portret jasaý sheberligi)
Sabaqtyń maqsaty: Bilimdilik: poemany túsinip, mánerlep, kórkem oqı bilýge baýlý; poemanyń kórkemdigin, ádebıet tarıhynda alatyn ornyn, aqynnyń obraz jasaý sheberligin uǵyndyrý; sabaqtyń jańa ádisterimen jumys jasaýǵa úıretý.
Damytýshylyq: poemany taldaı bilýge tóseldirý; túsinip oqý, sóz astaryna úńilip, maǵynany túsindirý, syn turǵydan oılandyrý, túıindi oı aıta bilýge, ózindik pikir qalyptastyrýǵa jeteleý.
Tárbıelik: týǵan jerge degen sezimderin tárbıeleı otyryp, súıispenshilikterin arttyrý, shyǵarmashylyq izdeniske jumyldyrý, eliniń adal azamaty bolýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń ádis - tásilderi: muǵalim sózi, suraq - jaýap, prblemalyq suraq, kórnekilikter, shyǵarmashylyq jumystar.
Sabaqtyń kórnekiligi: hronologıalyq keste, Venn dıagramsy, sýreter, aýyzsha jýrnal.

Sabaqtyń júrgizilý barysy.
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
1. Oqýshy zeıinin sabaqqa aýdarý.
2. Sabaqtyń maqsatymen, taqyrybymen tanystyrý.
İİ. Úı jumysy.
S. Seıfýllınniń «Kókshetaý» poemasy tómendegi úlgi - jospar boıynsha suralady.

1. «Kókshetaý» poemasynyń mazmunyna sholý.
2. Poemanyń taqyryby, sújeti, kompozısıalyq qurylysy.
3. Kókshetaýdyń ótkeni, qazirgisi jáne bolashaǵy.
4. «Aýyzsha jýrnal» arqyly jan - jaqty maǵlumat tekserý.
Túsinikteri boıynsha sabaq suraý.
İİİ. Jańa sabaq.
Oqýshylardyń nazaryn jańa sabaq taqyrybyna aýdartamyn da, tómendegi suraqtardy qoıamyn.
-«Kókshetaý» poemasy qaı jyly jazyldy?
-«Kókshetaý» poemasy 1928 jyly jazyldy.
- Ol qandaı poema?
-«Kókshetaý» — týǵan jer týraly, onyń ǵajap sulýlyǵy men tarıhy jaıly poema.
- Poemanyń «Oqjetpes» taraýynda taýdyń záýlim ekenin tanytatyn sózder men sóz tirkesterin kim taýyp oqıdy?
Súp - súıir beıne naıza shyń, quz bıik,
Tóbesi keıde turar bultqa tıip.
Qarasań eteginen shyń basyna,
Taqıań jerge túser turǵan kıip.
Tip - tik shyń kókke qaraı ketken boılap,
Turǵandaı taýsylmaıtyn bir oı oılap.
 Taýdyń bıik ekenin tóbesi bultqa tıýinen jáne kókke qaraı boılap ketýinen kóremiz.
 Al balalar, tik ekenin qaıdan baıqadyńyz?
 «Súp - súıir beıne naıza…» tirkesinen jáne shyń basyna qaraǵanda taqıanyń jerge túsýinen.
Mine, balalar, aqynnyń taýdy keskindeýi bul aıtylǵandarmen shektelmeıdi. Biz ony ótken sabaqtarda kórip, bilgen edik
Biz búgingi sabaǵymyzda poemadaǵy qalmaq qyzy men Adaq obrazyna jáne aqynnyń portret jasaý sheberligine toqtalamyz.
- Portret degenimiz ne?
- Kórkem ádebıette adamnyń syrt bitimin, keskin - keıpin, júris - turysyn sýretteýdi portret deımiz.
- Biz bul sýretteýlerdi qaı shyǵarmalardan kezdestirdik?
Kim aıtady?
 Ǵ. Músirepov «Jańa dostar», B. Maılın «Shuǵanyń belgisi», M. Áýezov «Ájemniń áńgimesi», J. Aımaýytov «Aqbilek», t. b.
 Aqyn sýretteýindegi qalmaq qyzy qandaı?
 Sulý, aqyldy, minezdi, adamgershiligi mol, súıispenshiligi turaqty, baısaldy, tapqyr.
 Qyzdyń aqyldylyǵy qaı jerde baıqalady?
 Qyzdyń aqyldylyǵy kimge barýdy tańdaý ózine berilgen kezde kórinedi. Ol kól jaǵasyndaǵy bıik shyńnyń basyna oramal baılatyp, kimde - kim sony atyp túsirse, soǵan barmaq oıyn bildiredi.
 Aqyn onyń kórkin qalaı sýretteıdi, oqýlyqtan taýyp oqımyz.
Sol qyzdyń on jetige kelgen jasy
Oralǵan ash beline qolań shashy.
Qap - qara qarlyǵashtyń qanatyndaı
Iilgen aq mańdaıda eki qasy.
Ash beli kók shybyqtaı solqyldaıdy,
Qolań shash beıne jibek tolqyndaıdy…
Batyrlar sol sulýǵa salystyrǵan
Jalǵyz aq aspandaǵy kún men aıdy.
 Osy sýretteýde aqyn qandaı beıneni usynady?
 Aqyn portret jasaý beınesin usynady.
 Aqyn tutqyn qyzdyń beınesin nege teńeıdi?
 Onyń tutqyndaǵy solǵyn óńin úzilgen qyzǵaldaqqa teńeıdi.
 Taǵy nege balaıdy?
 Mergenniń oǵy tıip, álsirep qolǵa túsken bala kıikke balaıdy.
Suńqardyń balasyndaı qolǵa túsken,
Qulannyń qulynyndaı qolǵa túsken.
Tutqyn qyz jaýlaryna jaltańdaıdy
Kıiktiń laǵyndaı qolǵa túsken
Oqýshylar aqyn qyzdy tek asqan sulý edi dep syrttaı tamsanyp, qurǵaq baıandaı bermeıdi. Birer detal, az sýretpen onyń kelbet, reńin kóriktendire ashady. Joǵarydaǵy óleń joldaryn jeke taldaýǵa kósheıik.
 Qyz shashynyń uzyndyǵyn qaı sózden qaı sóz tirkesinen kóremiz?
 «Oralǵan ash beline».
 Tolyq túsindirip, taldasaq.
 Eger shash belge jetip, onymen qoıma, oralyp jetse, shashynyń sonshama uzyn bolǵandyǵy.
 Aıyrmashylyǵy nede dep oılaısyńdar? Qyz shashynyń uzyndyǵyn qur dáleldeýde ádemilik bar ma? Álde «oralǵan ash beline» ásem be?
 Árıne, «Oralǵan ash beline» ásem.
Mine, oqýshylar obrazdyń kúshi. Aqyn tek qubylystyń kartınasyn kórýshi emes, sony lırıkalyq qaharman sezimine, talǵamyna saı órnekteýshi. Sol sebepten de kórkem ádebıettegi ár sátti detal, obraz áserli bolady, sondyqtan biz shyǵarmany qyzyǵa oqımyz.
Men oqýshylardy odan ári taldaýǵa tóseldiremin.
- Al qyzdyń qasyn qalaı beınelegen?
- Qap - qara qarlyǵashtyń qanatyna teńeıdi.
- Al, oqýshylar, osy aıtqanymyz jetkilikti me?
- Aqyn tek teńeýmen shektelmeıdi, qarlyǵashtyń qanatyndaı bolyp kelýin kórsetedi.
- Birinshi joldaǵy «qap - qara» sózi men ekinshidegi «aq» sóziniń bir - birine yqpaly bar ma?
- Bar.
- Qalaı?
Ózim túsindirip ótemin.
Oqýshylar, aldymen aqyn «qap - qarany» kórsetip aldy da, sodan soń aq mańdaıǵa oranýyna nazar aýdardy.
 «Ash beli kók shybyqtaı solqyldaıdy» degen joldan ne kórýge bolady?
 «Qyz beliniń jińishkeligin jáne jarasty qımyl - qozǵalys ústindegi qalpyn tamashalaýǵa bolady.
 «Qolań shash beıne jibek tolqyndaıdy» jolyna úńilsek she?
 Qyz shashy jumsaq ári qalyń.
 Oqýshylar, ony tek qana jumsaq, qalyń dep habarlaı salyp tur ma? Oılanyńdarshy.
 Joq onyń tolqyndanýyn, tolqyndanǵanda da jibekteı jumsaq bop tolqyndanýyn qulpyrta naqyshtap tur.
 «Jaýtańdaıdy»sózinen ne túıýge bolady?
 Qyzdyń ári qorqyp, ári úmittene qaraýyn ańǵaramyz. Sonymen qatar onda sondaı bir móldirlik, súıkimdilik bar.
 Oqýshylar, ásemdikti saqta dep, on ret, tipti júz ret jalań aqyl aıtý áserli me, álde, joǵardaǵydaı birer ásem sýret áserli me?
 Birer sýret áserli.
 Mine, óner qudireti, onyń adam sezimine áser etý kúshi obraz máni osyndaı.
 Adaq poemada qalaı sýretteledi?
 Ol poemada keń peıildi, adal, er júrek, qaıyrymy mol adam bolyp sýretteledi.
 Aqyn taǵy onyń qandaı qasıetterin tolyqtyra túsedi?
 İske tıanaqty, ádil, kishipeıil, elge jaqqan er minezdi, onyń ústine ol — ánshi.
 Aqyn onyń unamdy portretin qalaı beınelep beredi?
Kim taýyp oqıdy?
— Qara sur uzyn boıly, emes talpaq.
Denesi kók quryshtaı, órdeı shalqaq.
Qyr muryn, qarager kóz, qara murtty,
Qaqpaqtaı qoby jaýyryn, — topshy jalpaq,
Solqyldaq kók quryshtaı, bitken jiptik,
Jaraǵan ash bórideı beli jiptik..
Yńǵaıly, sulý sıda, suńǵaq dene,
Jaraǵan báıgi kerdeı yqsham syptyq
Bilingen shıyr dene, beıne shoıyn,
Jup - jumyr som bop bitken jiger moıyn
Denesi bulshyq etti, tertken kúshti,
Báıgi atsha shıratady tula boıyn.
 Adaqtyń kúshti ekenin syrtqy kelbetinen - aq ańǵarýǵa bola ma? Kim aıtady? Biz ol kelbetti qaı sózderden ańǵaramyz?
 «Kók quryshtaı». Bul tirkes onyń denesiniń pisip, qatqany sondaı, tyǵyz, qatty ekeni bilinedi. onyń beınesin odan ári «beıne shoıyn» tirkesi damyta túsedi. Tipti saýsaqpen túrtseń, qol batpaıtyndaı áser qaldyrady.
Oqýshylar, aqyn osy ispettes sýretti keıin Balýan Sholaq, Qajymuqan beınesin kórýde de qoldanylady. Mine, «Jalańash denesine tis batpaıdy» degen sýretteme bar.
Kókshe boıynda erekshe kúshti adamdar bolǵan, ony áriden uıyqtap jatqan «Jeke batyr» jáne Adaq beınesinen, beriden Balýan Sholaq, Qajymuqan beıneleri arqyly kórip otyrmyz.
Oqýshylar, poemanyń «Búrkit pen aqqý, mergen» bóliminde aqyn Adaq batyr bitimine taǵy nazar aýdartady. qarańyzdarshy, «Bultıǵan bulshyq etti qurysh bilek, jıyrylyp yrǵaltady kúshin bilep» sózderine úńile bilýimiz kerek.
Sáken Seıfýllınniń «Kókshetaý» poemasy (Qalmaq qyzy men Adaq obrazy. Aqynnyń portret jasaý sheberligi) júkteý