Salyq quqyǵy
Mańǵystaý oblysy, Aqtaý qalasy
Mańǵystaý gýmanıtarlyq kolejiniń
áleýmettik - ekonomıkalyq pánder oqytýshysy
Matjanova Aızada Baýrjanovna
Taqyryby: Salyq quqyǵy
Maqsaty:
Bilimdilik: Salyqtardyń anyqtamasyn berý jáne olardyń jiktelýin túsindirý. Úkimettiń óz aqshasyn qalaı tabatynyn túsindirý.
Damytýshylyq: Suraq - jaýap, toppen jumys, oı qozǵaý arqyly oqýshylardyń shyǵarmashylyq qabiletin damytý.
Tárbıelik: Ózdiginen izdenýge, eńbektenýge tárbıeleý.
Kórnekiligi: Interaktıvti taqta, kesteler, sıqyrly sandyqsha, slaıd, test, synaq hat.
Sabaqtyń ádis - tásili: Interaktıvti oqytý tehnologıasy, suraq - jaýap, toppen jumys, oı qozǵaý
Sabaqtyń barysy:
Uıymdastyrý kezeńi.
1. Stýdenttermen sálemdesý, olardy sabaqqa daıyndaý.
2. Kabınet tazalyǵyna mán berý.
3. Stýdentterdi topqa bólý (İ top – Jeke tulǵalar, İİ top – Zańdy tulǵalar).
4. Baǵalaý (banknottardy úlestirý arqyly baǵalaımyn).
Úı tapsyrmasyn suraý.
Úı tapsyrmasy eki topqa kezek – kezegimen «sıqyrly sandyqsha», test tapsyrmalary, toppen jumys jáne asosıasıa ádisi arqyly tekseremin.
I – tapsyrma.
1. Aýyr jumys atqaratyn qyzmetkerler men qalypty jumys atqaratyn qyzmetkerlerdiń aılyq jalaqysy qandaı mólsherde tólenedi? (qalypty qyzmet atqaratyn qyzmetkerlermen birdeı jalaqy alady jáne olarǵa joǵarǵy laýazymdyq aılyq aqy tólenedi nemese qosymsha aqy tólenedi)
2. EK 64 - babynda kórsetilgen tártiptik jazalar (eskertý, sógis, qatań sógis, eńbek shartyn jumys berýshiniń bastamasy boıynsha buzý).
3. Jeke eńbek sharty qandaı merzimge jasalynady?(belgisiz merzimge, bir jyldan kem emes belgili bir merzimge jasalýy múmkin)
4. Eńbek shartyn toqtatý negizderi (taraptardyń kelisimi boıynsha buzý, eńbek sharty merziminiń aıaqtalýy, jumys berýshiniń bastamasy nemese qyzmetkerdiń bastamasy boıynsha eńbek shartyn buzý, jáne t. b.).
5. Eńbek qatynastary jalǵastyrylǵan kezde eńbek sharty qandaı merzimge jasalǵan dep eseptelinedi? (belgilenbegen merzimge)
6. Óndiristiń ekonomıkalyq jaı - kúıi nasharlaýyna baılanysty qysqartylǵan qyzmetkerge
II tapsyrma.
Túngi ýaqyttaǵy jumys
QR EK 76 - bap. Túngi ýaqyttaǵy jumys:
1. 22 saǵattan bastap, tańǵy 6 - ǵa deıingi ýaqyt túngi ýaqyt bolyp esepteledi.
2. Júkti áıelderdi túngi ýaqytta jumys isteýge tartýǵa olardyń kelisimimen ǵana jol beriledi.
3. Túngi ýaqytta jumys isteýge 18 jasqa tolmaǵan adamdar men túngi ýaqytta jumys isteýge medısınalyq qorytyndysy bolǵan jaǵdaıda ózge de adamdar jiberilmeıdi.
Jumys ýaqytynyń qalypty uzaqtyǵy
QR EK 68 - bap. Jumys ýaqytynyń qalypty uzaqtyǵy:
1. Jumys ýaqytynyń qalypty uzaqtyǵy aptasyna 40 saǵattan aspaýy tıis.
III tapsyrma.
Qazaqstan Respýblıkasynyń Eńbek quqyǵy. Test oryndaý.
1. Eńbek quqyǵy:
A) ekologıalyq quqyqtyq qatynastar
B) jaldamaly eńbekti qoldaný salasynda paıda bolatyn qatynastardy rettemeıtin quqyq salasy
C) jer quqyqtyq qatynastary
D) kásipkerlik qatynastar+
E) ákimshilik quqyqtyq qatynastar
2. Eńbek quqyǵynyń jalpy quqyqtyq qaǵıdalary:
A) Zańdylyq+
C) Jumyssyzdyqtan áleýmettik qorǵaý
D) Azamattar men uıymdardyń menshik quqyǵyn qorǵaý
E) Azamattardyń densaýlyǵyn qorǵaý
F) Quqyqtar men bostandyqtardy sottyq qorǵaý
3. Eńbek quqyǵynyń qaınar kózderi bolyp kelesi aktiler tabylady:
A) Halyqaralyq sharttar
C) QR Eńbek kodeksi 23 qarasha 2015jyl+
D) QR Jer kodeksi 20 - maýsym 2003jyl
E) QR«Kásipkerlik qyzmet týraly» Zań
F) QR Ekologıalyq kodeksi 9 - qańtar 2007jyl
4. Áleýmettik áriptestik mindetteri:
A) Jerdi tıimdi paıdalanýdy qamtamasyz etý
B) Tıimdi mehanızm qalyptastyrý
C) Ókim qabyldaý
D) Áleýmettik turaqtylyqty qamtamasyz etýge qatysý+
E) Sotta ókildik etý
5. Materıaldyq jaýapkershiliktiń nysandary:
A) Jeke
B) Jalpy
C) Jeke, ujymdyq+
D) Bólimnen
E) Erekshe
6. Eńbek daýlarynyń týyndaýy:
A) Áleýmettik - quqyqtyq faktorlarda+
B) Eńbek tártibiniń nyǵaıa túsýi
C) Lokaldyq quqyqtyq retteý
D) Kásiporyndarynyń durys jumys istemeýi
E) Óndiristik faktorlarda
7. Áleýmettik áriptestiktiń negizgi mindetteri:
A) Qoǵamdaǵy barlyq jikterdiń múddelerin obektıvti túrde eskerý negizinde áleýmettik turaqtylyq pen qoǵamdyq kelisimdi qamtamasyz etýge járdemdesý+
B) Qoǵamdyq kelisimdi qamtamasyz etýge járdemdesý+
C) Barlyq deńgeıdegi áleýmettik áriptester arasyndaǵy konsýltasıalar men kelissózder prosesine járdemdesý+
E) Áleýmettik áriptester arasyndaǵy konsýltasıalar men kelissózder prosesi+
F) Jumyspen qamtý qyzmetteri+
8. Jumyssyzdar retinde tanylmaıtyn azamattar:
A) Laýazymy tómendetilgen qyzmetker+
B) Jumys ornyn aýystyrǵan qyzmetker
C) Balany kútý boıynsha demalystaǵy tulǵa
D) Eńbek ótili boıynsha zeınetkerlikke shyqqan tulǵalar
Negizgi bólim – Jańa sabaq.
Asosıasıa ádisi:
- Stýdentter, bizder ótken sabaqta ne týraly bildik?
- Eńbek quqyǵy týraly bildik.
- Eńbek degenimiz ne eken?
- Eńbek – adamnyń óz qajetterin qanaǵattandyrýy.
- Eńbek qatynastary degenimiz ne?
- QR - nyń eńbek zańnamasynda, ujymdyq sharttarda jáne jumys berýshiniń aktilerinde kózdelgen quqyqtar men mindetterdi júzege asyrý kezinde qyzmetker men jumys berýshi arasynda týyndaıtyn qatynastar.
- Eńbek sharty degenimiz ne?
- Qyzmetker men jumys berýshi arasynda jazbasha túrde jasalynatyn kelisim.
- Eńbek shartyn jasasýǵa jol beriletin jas mólsheri?
- 16 jas.
Oqýshylarǵa suraq qoıý:
- Olaı bolsa balalar eńbek pen salyqtyń arasynda qandaı baılanys bar?
- Salyq degenimiz ne?
Salyq adamzatqa erte zamannan belgili. Kimniń óz menshiginen aırylǵysy keledi, sondyqtan salyq tóleý máselesi árqashan narazylyq týdyryp otyrǵan. Salyqtyń qajettiligin oıshyl adamdar baıaǵyda anyq uqqandyǵy sonsha, 1789 jyldyń ózinde AQSH Táýelsizdik deklarasıasy avtorlarynyń biri Bendjamın Franklın: «myna ómirde ólim men salyq aqıqat» dep jazǵan. Jurttyń barshasy da salyq tóleýge mindetti. Salyq kómegimen memleket kóp nársege, sonyń ishinde ekonomıkalyq proseske áser etip otyrady. Olar belgili bir qyzmet túrlerin yntalandyryp, ónerkásiptiń ártúrli salasyn damytýǵa, aınalymdaǵy aqsha mólsherin retteýge múmkindik beredi. Salyq kóbinese renishpen qabyldanatyndyǵyna qaramastan qazirgi qoǵam da, úkimet te onsyz tirshilik ete almaıdy. Orta ǵasyrda ómir súrgen fılosof, ári ǵulama Foma Akvınskıı salyqty «Adamdy zańdy túrde tonaý» degen. Iaǵnı memleket qarapaıym halyqtyń esebinen kún kórip otyr. Mysaly: ónim óndiretin mekemeler olar óz esebinen qajettilikterin qarjylandyrady, al myna ónim óndirmeıtin ıaǵnı, áleýmettik jáne memlekettik qyzmetshiler myna halyqtyń esebinen qarjylandyrylyp otyr. Salyq sonaý 1867 - 1868 jáne 1886 - 1891 jyldardaǵy reformalarda jer saıasaty patsha úkimetiniń otarlaý negizinde júrgizildi.
"Kóshpendilerden artylyp qalǵan jerler memlekettik múlik mınıstrliginiń qaramaǵyna ótedi". Kóshpendiler paıdalanǵan jer qystaýǵa, jaılaýǵa jáne óńdeıtin jerlerge bólinedi. "Mal jaıylymdary jetispegen jaǵdaıda, mal ıeleri aýyl qoǵamdary men jeke adamdardyń jerinde mal jaıǵany úshin aqy tóleýge tıis boldy".
Qazaqtarǵa jerlerin Reseıdiń eýropalyq bóliginen qonys aýdaryp kelgen orys sharýalaryna belgili bir mólsherde jalǵa berýine ruqsat etildi. Al munyń ózi olardyń ejelden kele jatqan atamekeninen aıyrylyp, ózderiniń jersiz qalýyna alyp baryp soqtyrdy.
Árbir qazaq shańyraǵy mynandaı mólsherde salyq tólep turdy:
- tútin salyǵy
- zemstvo salyǵy
- qoǵamdyq salyqtar
- mektepterge barǵany úshin salyq tólep otyrdy.
Qazir de salyqty jınaýdyń basty maqsaty búdjetti toltyrý bolyp qalǵanymen de, salyqtarǵa qoıylatyn talaptar ózgerdi. Búgingi kúnderi salyq kelesi qajettilikterge ıe bolýy múmkin:
Salyq búdjetke naqty tabys ákelýi kerek.
Salyq tóleýshige túsinikti bolý kerek.
Salyq jınaýǵa yńǵaıly bolý kerek.
Salyq túzetý engizýge ońaı bolýy kerek.
Salyq adam kúshi men belsendiligin baspaýy kerek.
Salyqtar - bul memlekettiń búdjetke jeke jáne zańdy tulǵalardan alatyn mindetti jarnasy.
Salyqtardyń basty qyzmetine úkimettiń óziniń shyǵyndaryn óteý jatady. Biraq salyqtardyń basqa da qyzmetteri bar. Keıde salyqtar óndiristiń belgili salalaryn qorǵaý úshin alynady.
Salyqtar, sonymen qatar, úkimettiń kózqarasy boıynsha, zıan qyzmetke bóget bolý úshin qoldanady. Mysaly: «kúná» salyqtary dep atalatyn spırtti ishimdikter men temekilerge salynatyn salyqtar aqsha alý jáne, sonymen birge, temeki shegý men ishimdik ishýden adamdardyń kóńilin aýdarý maqsatymen alynady. Bul salyq aksızdi salyq dep atalady.
Aksız - óndiriske nemese jeke taýar túriniń satylýyna salynatyn salyq.
Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń 35 babyna saı salyq tóleý árbir azamattyń boryshy men mindeti bolyp tabylady.
Salyqtar:
● Tabystarǵa (eńbekaqy, paıyz, renta, paıda)
● Shyǵyndarǵa (satyp alynatyn taýarlar men qyzmetterdiń baǵalarynan)
● Múlikterge salynady.
Qazaqstan Respýblıkasynda memlekettik jáne jergilikti salyqtardyń qurylymy mynadaı:
1. Tabys salyǵy
2. QQS
3. Aksızder
4. Baǵaly qaǵazdar emısıasy úshin jınaq
Jergilikti:
1. Jer salyǵy
2. Jeke jáne zańdy tulǵalardyń múlik salyǵy
3. Kólik salyǵy
4. Zańdy tulǵalardy tirkeý úshin salyq
5. Qyzmet túrlerimen aınalysýǵa quqyq
6. Aýksıondyq saýda – sattyqtardan túsetin salyqtar.
QR QK 221 - bap. Azamattyń salyq jáne búdjetke tólenetin basqa da mindetti tólemderdi tóleýden jaltarýy
- 200/1000 AEK – ke deıingi mólsherde aıyppul salýǵa, ne 180 saǵattan 240 saǵatqa deıingi merzimge qoǵamdyq jumystarǵa tartýǵa, ne 2 jylǵa deıingi merzimge túzeý jumystaryna jazalanady.
V. Qorytyndylaý (Synaq hat berý arqyly qorytylady).
VI. Baǵalaý.
Qaı top kóp aqsha jınasa, sol top jeńiske jetedi. Jeńiske birinshi jetken topqa elimizdik týyn, ekinshi jetken topqa moneta saqtaıtyn sývenır tabystaý jáne quttyqtaý.
YII. Úı tapsyrmasy.
Salyq quqyǵyn oqyp kelý. Salyq kodeksin qaraý.
Tolyq nusqasyn júkteý
Mańǵystaý gýmanıtarlyq kolejiniń
áleýmettik - ekonomıkalyq pánder oqytýshysy
Matjanova Aızada Baýrjanovna
Taqyryby: Salyq quqyǵy
Maqsaty:
Bilimdilik: Salyqtardyń anyqtamasyn berý jáne olardyń jiktelýin túsindirý. Úkimettiń óz aqshasyn qalaı tabatynyn túsindirý.
Damytýshylyq: Suraq - jaýap, toppen jumys, oı qozǵaý arqyly oqýshylardyń shyǵarmashylyq qabiletin damytý.
Tárbıelik: Ózdiginen izdenýge, eńbektenýge tárbıeleý.
Kórnekiligi: Interaktıvti taqta, kesteler, sıqyrly sandyqsha, slaıd, test, synaq hat.
Sabaqtyń ádis - tásili: Interaktıvti oqytý tehnologıasy, suraq - jaýap, toppen jumys, oı qozǵaý
Sabaqtyń barysy:
Uıymdastyrý kezeńi.
1. Stýdenttermen sálemdesý, olardy sabaqqa daıyndaý.
2. Kabınet tazalyǵyna mán berý.
3. Stýdentterdi topqa bólý (İ top – Jeke tulǵalar, İİ top – Zańdy tulǵalar).
4. Baǵalaý (banknottardy úlestirý arqyly baǵalaımyn).
Úı tapsyrmasyn suraý.
Úı tapsyrmasy eki topqa kezek – kezegimen «sıqyrly sandyqsha», test tapsyrmalary, toppen jumys jáne asosıasıa ádisi arqyly tekseremin.
I – tapsyrma.
1. Aýyr jumys atqaratyn qyzmetkerler men qalypty jumys atqaratyn qyzmetkerlerdiń aılyq jalaqysy qandaı mólsherde tólenedi? (qalypty qyzmet atqaratyn qyzmetkerlermen birdeı jalaqy alady jáne olarǵa joǵarǵy laýazymdyq aılyq aqy tólenedi nemese qosymsha aqy tólenedi)
2. EK 64 - babynda kórsetilgen tártiptik jazalar (eskertý, sógis, qatań sógis, eńbek shartyn jumys berýshiniń bastamasy boıynsha buzý).
3. Jeke eńbek sharty qandaı merzimge jasalynady?(belgisiz merzimge, bir jyldan kem emes belgili bir merzimge jasalýy múmkin)
4. Eńbek shartyn toqtatý negizderi (taraptardyń kelisimi boıynsha buzý, eńbek sharty merziminiń aıaqtalýy, jumys berýshiniń bastamasy nemese qyzmetkerdiń bastamasy boıynsha eńbek shartyn buzý, jáne t. b.).
5. Eńbek qatynastary jalǵastyrylǵan kezde eńbek sharty qandaı merzimge jasalǵan dep eseptelinedi? (belgilenbegen merzimge)
6. Óndiristiń ekonomıkalyq jaı - kúıi nasharlaýyna baılanysty qysqartylǵan qyzmetkerge
II tapsyrma.
Túngi ýaqyttaǵy jumys
QR EK 76 - bap. Túngi ýaqyttaǵy jumys:
1. 22 saǵattan bastap, tańǵy 6 - ǵa deıingi ýaqyt túngi ýaqyt bolyp esepteledi.
2. Júkti áıelderdi túngi ýaqytta jumys isteýge tartýǵa olardyń kelisimimen ǵana jol beriledi.
3. Túngi ýaqytta jumys isteýge 18 jasqa tolmaǵan adamdar men túngi ýaqytta jumys isteýge medısınalyq qorytyndysy bolǵan jaǵdaıda ózge de adamdar jiberilmeıdi.
Jumys ýaqytynyń qalypty uzaqtyǵy
QR EK 68 - bap. Jumys ýaqytynyń qalypty uzaqtyǵy:
1. Jumys ýaqytynyń qalypty uzaqtyǵy aptasyna 40 saǵattan aspaýy tıis.
III tapsyrma.
Qazaqstan Respýblıkasynyń Eńbek quqyǵy. Test oryndaý.
1. Eńbek quqyǵy:
A) ekologıalyq quqyqtyq qatynastar
B) jaldamaly eńbekti qoldaný salasynda paıda bolatyn qatynastardy rettemeıtin quqyq salasy
C) jer quqyqtyq qatynastary
D) kásipkerlik qatynastar+
E) ákimshilik quqyqtyq qatynastar
2. Eńbek quqyǵynyń jalpy quqyqtyq qaǵıdalary:
A) Zańdylyq+
C) Jumyssyzdyqtan áleýmettik qorǵaý
D) Azamattar men uıymdardyń menshik quqyǵyn qorǵaý
E) Azamattardyń densaýlyǵyn qorǵaý
F) Quqyqtar men bostandyqtardy sottyq qorǵaý
3. Eńbek quqyǵynyń qaınar kózderi bolyp kelesi aktiler tabylady:
A) Halyqaralyq sharttar
C) QR Eńbek kodeksi 23 qarasha 2015jyl+
D) QR Jer kodeksi 20 - maýsym 2003jyl
E) QR«Kásipkerlik qyzmet týraly» Zań
F) QR Ekologıalyq kodeksi 9 - qańtar 2007jyl
4. Áleýmettik áriptestik mindetteri:
A) Jerdi tıimdi paıdalanýdy qamtamasyz etý
B) Tıimdi mehanızm qalyptastyrý
C) Ókim qabyldaý
D) Áleýmettik turaqtylyqty qamtamasyz etýge qatysý+
E) Sotta ókildik etý
5. Materıaldyq jaýapkershiliktiń nysandary:
A) Jeke
B) Jalpy
C) Jeke, ujymdyq+
D) Bólimnen
E) Erekshe
6. Eńbek daýlarynyń týyndaýy:
A) Áleýmettik - quqyqtyq faktorlarda+
B) Eńbek tártibiniń nyǵaıa túsýi
C) Lokaldyq quqyqtyq retteý
D) Kásiporyndarynyń durys jumys istemeýi
E) Óndiristik faktorlarda
7. Áleýmettik áriptestiktiń negizgi mindetteri:
A) Qoǵamdaǵy barlyq jikterdiń múddelerin obektıvti túrde eskerý negizinde áleýmettik turaqtylyq pen qoǵamdyq kelisimdi qamtamasyz etýge járdemdesý+
B) Qoǵamdyq kelisimdi qamtamasyz etýge járdemdesý+
C) Barlyq deńgeıdegi áleýmettik áriptester arasyndaǵy konsýltasıalar men kelissózder prosesine járdemdesý+
E) Áleýmettik áriptester arasyndaǵy konsýltasıalar men kelissózder prosesi+
F) Jumyspen qamtý qyzmetteri+
8. Jumyssyzdar retinde tanylmaıtyn azamattar:
A) Laýazymy tómendetilgen qyzmetker+
B) Jumys ornyn aýystyrǵan qyzmetker
C) Balany kútý boıynsha demalystaǵy tulǵa
D) Eńbek ótili boıynsha zeınetkerlikke shyqqan tulǵalar
Negizgi bólim – Jańa sabaq.
Asosıasıa ádisi:
- Stýdentter, bizder ótken sabaqta ne týraly bildik?
- Eńbek quqyǵy týraly bildik.
- Eńbek degenimiz ne eken?
- Eńbek – adamnyń óz qajetterin qanaǵattandyrýy.
- Eńbek qatynastary degenimiz ne?
- QR - nyń eńbek zańnamasynda, ujymdyq sharttarda jáne jumys berýshiniń aktilerinde kózdelgen quqyqtar men mindetterdi júzege asyrý kezinde qyzmetker men jumys berýshi arasynda týyndaıtyn qatynastar.
- Eńbek sharty degenimiz ne?
- Qyzmetker men jumys berýshi arasynda jazbasha túrde jasalynatyn kelisim.
- Eńbek shartyn jasasýǵa jol beriletin jas mólsheri?
- 16 jas.
Oqýshylarǵa suraq qoıý:
- Olaı bolsa balalar eńbek pen salyqtyń arasynda qandaı baılanys bar?
- Salyq degenimiz ne?
Salyq adamzatqa erte zamannan belgili. Kimniń óz menshiginen aırylǵysy keledi, sondyqtan salyq tóleý máselesi árqashan narazylyq týdyryp otyrǵan. Salyqtyń qajettiligin oıshyl adamdar baıaǵyda anyq uqqandyǵy sonsha, 1789 jyldyń ózinde AQSH Táýelsizdik deklarasıasy avtorlarynyń biri Bendjamın Franklın: «myna ómirde ólim men salyq aqıqat» dep jazǵan. Jurttyń barshasy da salyq tóleýge mindetti. Salyq kómegimen memleket kóp nársege, sonyń ishinde ekonomıkalyq proseske áser etip otyrady. Olar belgili bir qyzmet túrlerin yntalandyryp, ónerkásiptiń ártúrli salasyn damytýǵa, aınalymdaǵy aqsha mólsherin retteýge múmkindik beredi. Salyq kóbinese renishpen qabyldanatyndyǵyna qaramastan qazirgi qoǵam da, úkimet te onsyz tirshilik ete almaıdy. Orta ǵasyrda ómir súrgen fılosof, ári ǵulama Foma Akvınskıı salyqty «Adamdy zańdy túrde tonaý» degen. Iaǵnı memleket qarapaıym halyqtyń esebinen kún kórip otyr. Mysaly: ónim óndiretin mekemeler olar óz esebinen qajettilikterin qarjylandyrady, al myna ónim óndirmeıtin ıaǵnı, áleýmettik jáne memlekettik qyzmetshiler myna halyqtyń esebinen qarjylandyrylyp otyr. Salyq sonaý 1867 - 1868 jáne 1886 - 1891 jyldardaǵy reformalarda jer saıasaty patsha úkimetiniń otarlaý negizinde júrgizildi.
"Kóshpendilerden artylyp qalǵan jerler memlekettik múlik mınıstrliginiń qaramaǵyna ótedi". Kóshpendiler paıdalanǵan jer qystaýǵa, jaılaýǵa jáne óńdeıtin jerlerge bólinedi. "Mal jaıylymdary jetispegen jaǵdaıda, mal ıeleri aýyl qoǵamdary men jeke adamdardyń jerinde mal jaıǵany úshin aqy tóleýge tıis boldy".
Qazaqtarǵa jerlerin Reseıdiń eýropalyq bóliginen qonys aýdaryp kelgen orys sharýalaryna belgili bir mólsherde jalǵa berýine ruqsat etildi. Al munyń ózi olardyń ejelden kele jatqan atamekeninen aıyrylyp, ózderiniń jersiz qalýyna alyp baryp soqtyrdy.
Árbir qazaq shańyraǵy mynandaı mólsherde salyq tólep turdy:
- tútin salyǵy
- zemstvo salyǵy
- qoǵamdyq salyqtar
- mektepterge barǵany úshin salyq tólep otyrdy.
Qazir de salyqty jınaýdyń basty maqsaty búdjetti toltyrý bolyp qalǵanymen de, salyqtarǵa qoıylatyn talaptar ózgerdi. Búgingi kúnderi salyq kelesi qajettilikterge ıe bolýy múmkin:
Salyq búdjetke naqty tabys ákelýi kerek.
Salyq tóleýshige túsinikti bolý kerek.
Salyq jınaýǵa yńǵaıly bolý kerek.
Salyq túzetý engizýge ońaı bolýy kerek.
Salyq adam kúshi men belsendiligin baspaýy kerek.
Salyqtar - bul memlekettiń búdjetke jeke jáne zańdy tulǵalardan alatyn mindetti jarnasy.
Salyqtardyń basty qyzmetine úkimettiń óziniń shyǵyndaryn óteý jatady. Biraq salyqtardyń basqa da qyzmetteri bar. Keıde salyqtar óndiristiń belgili salalaryn qorǵaý úshin alynady.
Salyqtar, sonymen qatar, úkimettiń kózqarasy boıynsha, zıan qyzmetke bóget bolý úshin qoldanady. Mysaly: «kúná» salyqtary dep atalatyn spırtti ishimdikter men temekilerge salynatyn salyqtar aqsha alý jáne, sonymen birge, temeki shegý men ishimdik ishýden adamdardyń kóńilin aýdarý maqsatymen alynady. Bul salyq aksızdi salyq dep atalady.
Aksız - óndiriske nemese jeke taýar túriniń satylýyna salynatyn salyq.
Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń 35 babyna saı salyq tóleý árbir azamattyń boryshy men mindeti bolyp tabylady.
Salyqtar:
● Tabystarǵa (eńbekaqy, paıyz, renta, paıda)
● Shyǵyndarǵa (satyp alynatyn taýarlar men qyzmetterdiń baǵalarynan)
● Múlikterge salynady.
Qazaqstan Respýblıkasynda memlekettik jáne jergilikti salyqtardyń qurylymy mynadaı:
1. Tabys salyǵy
2. QQS
3. Aksızder
4. Baǵaly qaǵazdar emısıasy úshin jınaq
Jergilikti:
1. Jer salyǵy
2. Jeke jáne zańdy tulǵalardyń múlik salyǵy
3. Kólik salyǵy
4. Zańdy tulǵalardy tirkeý úshin salyq
5. Qyzmet túrlerimen aınalysýǵa quqyq
6. Aýksıondyq saýda – sattyqtardan túsetin salyqtar.
QR QK 221 - bap. Azamattyń salyq jáne búdjetke tólenetin basqa da mindetti tólemderdi tóleýden jaltarýy
- 200/1000 AEK – ke deıingi mólsherde aıyppul salýǵa, ne 180 saǵattan 240 saǵatqa deıingi merzimge qoǵamdyq jumystarǵa tartýǵa, ne 2 jylǵa deıingi merzimge túzeý jumystaryna jazalanady.
V. Qorytyndylaý (Synaq hat berý arqyly qorytylady).
VI. Baǵalaý.
Qaı top kóp aqsha jınasa, sol top jeńiske jetedi. Jeńiske birinshi jetken topqa elimizdik týyn, ekinshi jetken topqa moneta saqtaıtyn sývenır tabystaý jáne quttyqtaý.
YII. Úı tapsyrmasy.
Salyq quqyǵyn oqyp kelý. Salyq kodeksin qaraý.
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
-
Tárbıeshilerge arnalǵan psıhologıalyq jattyǵýlar.
