InfoHub Logo

Bul Nobel syılyǵynyń parodıalyq analogy. Aǵylshyn tilinde ol Ig Nobel Prize dep atalady. Munda sózder oıyny jasyrylǵan. Nobel prize — Noble ıaǵnı «asyl» sózi sıaqty estiledi. Al Ig Nobel óz kezeginde — ignoble «uıatty» degen sózge uqsaıdy.

Shnobel syılyǵy — 1991 jyldan beri oryndaýǵa turmaıtyn, kúlkili jetistikterdiń ıegerleri marapattalyn syılyq. Ony taǵaıyndaǵan — «Annals of Improbable Research» ázil-syqaq jýrnalynyń bas redaktory Mark Abrahams. Alǵashqy jyldary bul syılyq Massachýsets tehnolo­gıa­lyq ýnıversıtetinde tapsyrylǵan bolsa, keıin Garvard ýnıver­sı­te­tine aýysqan. Laýreattarǵa laıyq syı da erekshe. Ádette, olarǵa me­taldan jasalǵan óte juqa qa­ńyl­tyrdan (folga) ázirlengen medal ne saq-saq etip turǵan adamnyń jaq tisteri beınesindegi estelik bel­gi tabystalady. Al basty syı — 3 Nobel syılyǵy ıegeriniń qoly qoıylǵan sertıfıkat. Aıta ketý kerek, Shno­bel ıegerlerine marapatty No­bel ıegerleri tabystaıdy. Qazaqstandyqtar Nobel syı­lyǵy sekildi Shnobeldi de áli birde-bir márte alyp kórmegen. Shnobeldiń taǵaıyndalǵanyna 21 jyl ótse, osy ýaqyt aralyǵynda talaı-ta­laı kúlkili de qyzyqty zertteýler jasalǵanyna kýá boldy álem.

Marapat "aldymen kúldirip, sodan keıin astary adamdy oıǵa jeteleıtin jetistikter úshin beriledi». Bunymen ne degimiz kelip otyrǵanyn keıinrek túsine jatarsyz, al ázirge rásim qalaı ótetinine nazar salaıyq.

Shnobel syılyǵynyń laýreatyna óz jumysyn usynýǵa tup-týra 1 mınýt beriledi, sodan keıin sahnaǵa kishkentaı qyz shyǵady da «jeter, doǵaryńyz, ishim pysyp ketti» dep birneshe ret qaıtalap aıqaılaıdy. Sondaı-aq, sahnaǵa qaǵazdan jasalǵan ushaqtardy laqtyratyn dástúr de bar. Saltanatty rásimniń tipti resmı "sypyrǵysh saqtaýshysy" bar. Ol — fızıka profesory Roı Glaýber. 2005 jyly ol óz qyzmetinde bola almady, sebebi Nobel syılyǵyn alyp jatqandyqtan qoly bos emes edi...  

^{Roı Glaýber}

Marapat aqshalaı syılyqty da qamtıdy: onyń quny 10 mıllıard Zımbabvıalyq dollar. Aıtpaqshy, bul valúta 2009 jyly 231 mıllıon paıyzben ınflásıaǵa ushyrap, aınalymnan joıylǵan.

Sonymen, eń qyzyqty Shnobel syılyqtarynyń tizimin qarastyraıyq:

— 2006 jyly Fransıa­nyń Per jáne Marıa Kúrı ýnı­versıtetiniń ǵalymdary Bazıl Odolı men Sebasten Noıkırh qarapaıym spagettıdi qurǵaq kúıin­de syndyrǵanda, kóp jaǵ­daıda nelikten ekiden kóp bólikke bólinetinin zerttegen. Anyǵynda, spagettıdi syndyrǵan kezde onyń betinde tolqyn paıda bolyp, ol jańa jarylysqa ákeledi eken. Ol óz kezeginde jańa tolqyn týdyra­dy. Bir qaraǵanǵa kereksiz-aq dú­nıe, al ǵylym úshin mańyzy zor. Óıt­keni bul zertteý nátıjesin beton baǵanalardy jasaýda ábden qoldanýǵa bolady.

— 2005 jyly AQSH-tyń Mıssýrı shtatynyń turǵyny Gregg Mıller bolsa, ıt­terdiń jynystyq jumyrtqalaryn almastyratyn protez oılap tapqany úshin Shnobel syılyǵyn ıelendi.

— 2004 jyly Ramesh Bala­sýbramanıam men Maıkl Týrvıge bul syılyq onsyz da belgili jaıt úshin berilgen. Bul ǵalymdar sheń­berdi (obrých) jambaspen de, ti­ze­men de, sıraqpen de aınaldyrýǵa bo­la­tynyn tájirıbe júzinde dá­lel­dep bergen. Mundaı qyzyqtar óte kóp. Shnobel syılyǵynyń ıegerleri qatarynda qarapaıym bir kese shaıdy qalaı daıyndaý qajettigi jaıly 6 bet ádisteme jazǵan ǵa­lymdar da, adamnyń sý men shár­battyń qaısysynda te­zirek ba­tatynyn zerttegender de, syrany quıǵanda onyń kóbiginiń birinshi jyldam kishireıip, birte-birte jyldamdyǵyn azaıtatynyn anyq­taǵan aqyldylar da bar.

— Matematıka salasy boıynsha Shnobel syılyǵyna aqyrza­man­dy boljaǵan talaı ǵalymdar ıe boldy. Alaıda olardyń eshbiri ma­rapattaý rásimine kelmedi, óıt­keni aqyrzaman álemge emes, olardyń tek ózderine ǵana kelgen bolatyn. Túrli boljam boıynsha, aqyrzaman 1954, 1982, 1990, 1992, 1997 jáne 2011 jyldarda kelý ke­rek bolsa, olardyń eshbiri aqtal­mady. «Annals of Improbable Research» ázil-syqaq jýrnalynyń bas redaktory Mark Abrahamstyń aıtýynsha, olar álem ǵalymdaryn matematıkalyq esepteýlerde en­digári qatelik jibermeýge úıretip­ti-mis.

— Taǵy bir qyzyq zertteý — Oslo ýnıversıtetiniń profesory Karl Teıgeniń úlesinde. Onyń zertteý nysanyna — adamdardyń kúrsinýi iligipti. Ádette, adamdar qaıǵy ne kóńil qalýshylyqtan kúrsinedi. De­genmen Karl shyndyǵynda, kúr­siný — adamnyń kóndigýiniń belgisi dep otyr. Ashqan jańalyǵy osy ǵana.

— 1992 jyly syılyqty orys profesory ıelendi. Iýrıı Strýchkov ár 3 kún saıyn bir maqaladan, 9 jyl ishinde 948 ǵylymı maqala jarıalady. Komıtet yntasyn baǵalap, oǵan ádebıet salasy boıynsha syılyqty tabys etti.

— Kerisinshe jaǵdaı 1993 jyly oryn aldy. Jeńimpazdar Morrıson, Topol, Kalıff, Van de Verf, Armstrong jáne olarmen birlesken 972 avtor betterine qaraǵanda avtorlar sany 100 ese kóp bolǵan medısınalyq maqala jarıalady.  

— Siz sý aqparat tarata alady degendi estigen be edińiz? Bir gomeopat 1998 jyly bundaıǵa tek sý ǵana qabiletti emes ekenin dáleldegeni úshin hımıa salasy boıynsha Shnobel syılyǵyn aldy! Onyń zertteýi boıynsha aqparattyń telefon jelisi men ınternet arqyly da berilýi múmkin ekenin álemge pash etti.

— 2006 jyly rektaldy massaj arqyly yqylyqtan qutylýǵa bolatyn qyzyqty fakt usynǵany úshin medısına salasy boıynsha syılyq aldy. Kelesi joly siz yqylyqtan qutyla almaǵanda barlyq ádisterdi tekserip kórdim dep aıtpańyz.

— 2008 jyly golandtyq zertteýshiler qymbat plasebo áldeqaıda tıimdi jumys isteıdi degen qorytyndyǵa keldi.

— 2012 jylǵy syılyqty AQSH úkimeti ıelendi. Ádebıet salasy boıynsha bul júlde esepter týraly esep berý esebi úshin berildi, ol esepter týraly esep jaıly esep berý týraly esep berýdi daıyndaýdy usyndy. Alaıda úkimet ókilderi marapatty alýǵa kelmedi.

— 2013 jyly fızıkter keremet faktti dáleldedi: kez-kelgen adam sý betimen júre alady... ıaǵnı tek Aıda!
 
— Shnobel syılyǵy Belarýs Prezıdenti Aleksandr Lýkashenkoǵa da berildi. Ol 2013 jyly saıası sebepter boıynsha kóshede qol soǵýǵa tyıym salatyn jarlyq shyǵaryldy. Prezıdent marapatty osy jarlyqty buzǵan jalǵyz qoldy múgedek adamdy qamaýǵa alǵany úshin óz eliniń polısıa ókilderimen bólisti.

— Tizimdegi sońǵy jeńimpazdar mysyqtardy suıyqtyq retinde zerttegeni úshin syılyqty ıelendi. Bul naǵyz aqymaqtyq sıaqty estiledi, óıtkeni barlyq mysyqtar 100% suıyqtyq ekenin beseneden belgili, solaı ma? Joq, múldem olaı emes. Sebebi eresek mysyqqa qaraǵanda, kishkentaı marǵaýlar áldeqaıda jaqsy suıyqtyq.

---