InfoHub Logo

Syn esim týraly túsinik. Syn esimniń shyraılary
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdilik: syn esim týraly túsinikterin qalyptastyrý;
á) damytýshylyq: túrli ádisterdi paıdalana otyryp, oqýshylardyń oılaý qabiletterin, sózdik qorlaryn, baıqaǵyshtyq qasıetterin damytý.
b) tárbıelik: estetıkalyq tárbıe berý.
Sabaqtyń kórnekilikteri: úlestirmeli qaǵazdar
Sabaqtyń barysy:
Uıymdastyrý kezeńi.
a) Sálemdesý, túgeldeý
II. Úı tapsyrmasyn suraý.
Ótken taqyryptar boıynsha suraqtar qoıamyn.
1. Qazaq tilinde neshe sóz taby bar?
2. Zat esim degen ne? Mysal.
3. Jalqy esim men jalpy esim degenimiz ne?
4. Derekti jáne dereksiz zat esimder degen ne?
5. Zat esimniń qandaı jalǵaýlary bar?
Úıge berilgen jattyǵýdy tekserip bolǵannan keıin, ótken sabaqty qorytyndylaý retinde I, II nusqaly perfokartalar taratylady. Ýaqyty - 2 mınýt. Oqýshylar oryndap bolǵannan keıin juptarymen jumystaryn almastyryp tekseredi. Ózderi baǵalaıdy.
1) 0 qate "5"
2) 1, 2 qate "4"
3) 3 qate "3"

P. Oqýshylardyń nazaryn kodoskopqa aýdartamyn. Kadoskopta tómendegideı shema beriledi. Zattyń syndyq qasıetteri
1. Túrin, túsin: aq (qaǵaz), kók (sıa), jasyl (japyraq).
2. Kólemdik, aýmaqtyq, salmaqtyq belgisi: bıik (úı), kishi (inisi), qysqa (jip).
3. Sapalyq belgisin, sıpatyn: jaqsy (sóz), sarań (adam), jalqaý (kisi).
4. Dámin, ıisin jáne basqa sıpattaryn: ashshy (pıaz), tátti (taǵam).
5. Zatqa, qımyl, is - áreketke, mezgil - mekenge qatysty: balaly (úı), qysqy (demalys), bilimdi (jigit).
Suraqtary: qandaı, qaı?
Osy shema boıynsha oqýshylar ózderi jumys isteıdi. Mysaldarmen dáleldeıdi.

Jańa sabaq
Qazaq tili — óte baı til. Onyń quramynda áldeneshe myńdaǵan sózder bar. Sol sózder maǵynasyna, suraǵyna, atqarylatyn qyzmetine qaraı toǵyz topqa bólinip, sonyń bir toby zat esim dep atalsa, kelesi bir toby syn esim dep atalady. Zat esim zattyń, qubylystyń atyn bildirse, syn esim sol zattyń, qubylystyń syn - sıpatyn, kólemin, túr - túsin, sapasyn bildiredi.
Syn esimniń mynadaı mańyzdy belgileri bolady:
1) zattyń túrin, túsin bildiredi: aq (qaǵaz), sur (bult), qyzyl (alma) t. b.
2) zattyń kólemdik, aýmaqtyq, salmaqtyq belgisin, synyn bildiredi: bıik (úı), uzyn (aǵash);
3) zattyń sapalyq belgisin, sıpatyn bildiredi: jaqsy (sóz), jaman (yrym), tentek (bala),
zerek (oqýshy), aqyldy (adam);
4) zattyń dámine, ıisine sıpattaryna baılanysty belgilerin bildiredi: ashshy (qurt), tátti
(taǵam), jumsaq, (nan);
5) zatqa, qımyl, is - áreketke, mezgil - mekenge qatysty syndy bildiredi: tasty (jer), kóterińki
(kóńil), jazǵy (demalys), aspaly (sham), bilimdi (jigit) t. b.
Syn esim qandaı? Qaı? degen suraqtarǵa jaýap beredi. Mysaly: Jelsiz túnde jaryq aı. Munda jelsiz, jaryq sózderi tún jáne aı degen zat esimderdiń synyn, sapasyn bildirip, qandaı degen suraqqa jaýap beredi. Qandaı tún? Jelsiz tún. Qandaı aı? Jaryq aı.
Zattyń synyn, sıpatyn, sapasyn, túr - túsin, kólemin bildirip, qandaı? Qaı? degen suraqtarǵa jaýap beretin sóz taby syn esim dep atalady.

127 - jattyǵý jumysynyń oryndalý sharty mynadaı: Qazaqstan Respýblıkasynyń Týy men Eltańbasyn sýrettep jazyńdar. Mátinderińde syn esimniń bolýyn eskerińder.

Kelesi tapsyrma: 128 - jattyǵý jumysynyń sharty mynadaı: Tómendegi syn esimderdi maǵynalyq jaǵynan baılanysatyn zat esimdermen tirkestirip jazyńdar.
Salqyn, tereń, ádemi, jeńil, uzyn, qatty, aq, jasyl, kúreń, ádepti, sabyrly.

Kelesi tapsyrma: 129 - jattyǵý jumysy. Bul jattyǵý jumysynyń sharty tómendegideı: Oqyp shyǵyp, óleń joldaryndaǵy syn esimderdi tabyńdar, olardyń maǵynalyq belgilerin ajyratyńdar.
Kelesi oryndalatyn tapsyrma: 130 - jattyǵý jumysynyń sharty mynadaı: Mátindi oqyp syn esimderdi tabyńdar da, suraq qoıý arqyly qaı sózben tirkesip turǵanyn anyqta.

Sabaqtyń qorytyndysy:
Suraq qoıý arqyly jańa sabaqty qorytyndylaımyn.
Oqýshylardyń bilimderin baǵalaımyn.
Úıge tapsyrma: 131 - jattyǵý jumysy. Bul jattyǵý jumysynyń sharty mynadaı:
Óleńdi mánerlep oqyp, quramyndaǵy syn esimderdi tirkesken sózimen qosa terip jazyńdar.