InfoHub Logo

Taqyryby: Sóılem músheleri
Sabaqtyń maqsaty
1. Sóılem múshelerine túsinik berý bastaýysh pen baıandaýysh sóılemniń turlaýly músheleri ekenin uǵyndyrý. Bastaýysh pen baıandaýyshtan basqa sóılem músheleri turlaýsyz músheler ekenin uǵyndyrý.
2. Saýatty kórkem jazý daǵdylaryn jetildirý, sózdik qoryn baıytý, baılanystyryp sóıleý daǵdysyn damytý.
3. Óz ara yntymaqtastyqqa syılastyq, ekologıalyq tárbıe berý.

Úı jumysyn tekserý
Úıge berilgen jattyǵýdy suraý taldaý.
Sóılem neshe túrge bólinedi?
Sóılem eki túrge bólinedi jaı sóılem jáne qurmalas sóılem.
Jaı sóılem degenimiz ne?
Qurmalas sóılem degenimiz ne? Qurmalas sóılemniń tynys belgileri qandaı?

Uıymdastyrý bólimi
Oıǵa tolsyn sanamyz.
Bestik bolsyn baǵamyz.
Balasyndaı bir úıdiń.
Tatý bolsyn aramyz

Jańa sabaq.
- Balalar qazir qaı mezgil?
- Kúz mezgili. Kúz aılaryn ataıyq.
- Osy kúzdiń belgisi nede?
- Kúzde kún salqyndaıdy jańbyr jaýady. Japyraqtar sarǵaıady. Jemis - jıdekter, egin pisedi, qustar jyly jaqqa ushyp ketedi.
- Al keıbir qustar qystap qalady, otyryqshy qustar da bar. Solardy bilesińder me?
- Saýysqan, qarǵa, torǵaı, sýyq torǵaı, kógershin, toqyldaq.
- Mine, búgingi sabaqta osy qustardyń tapsyrmasy bar eken.
Torǵaı:
Men torǵaımyn torǵaımyn,
Sýyqtan da tońbaımyn.
Qurt qumyrsqa shirkeıden,
Baý - baqshany qorǵaımyn.
Onda torǵaı senderge tapsyrma beripti.
Qar jaýdy.
Búgin japalaqtap qar jaýdy.
- Ne berilgen?
- Sóılem. Sóılem degenimiz ne?
- Bul oqyǵanymyz qandaı sóılem?
- Salystyraıyq. Suraqtar qoıalyq. (Uqsastyǵy ekeýide sóılem, habarly sóılem.)
- Ózgesheligi barma? (Ózgesheligi birinshi sóılem bastaýyshpen baıandaýyshtan turady. Ekinshi sóılemniń bastaýyshpen baıandaýyshtan basqa da turlaýsyz músheleri bar.
Sóılem quramyndaǵy naqty suraqqa jaýap berip turǵan maǵynaly sózderdi sóılem músheleri deımiz.
Sóılem músheleri.
Bastaýysh, baıandaýysh.
Bastaýysh: Qımyl, is - áreket ıesin bildiretin sózdi bastaýysh deıdi. Bastaýyshtarǵa kim? kimder? ne? neler? kimi? nesi? degen suraqtarǵa jaýap beredi: Jánıa daıyndaldy. Boran soqty.
Bastaýyshtyń isin, qımylyn bildiretin sózderdi baıandaýysh deıdi.
Baıandaýyshqa ne istedi? ne ǵyldy? qaıtti? degen suraqtar qoıylady. Mysaly: Ásem bıledi. Naızaǵaı jarqyldady.
Bastaýysh ta, baıandaýyshta zat esimnen jasalsa, bastaýyshtan keıin syzyqsha (-) qoıylady. Mysaly, Ámir kúıshi. Almaty - sáýletti qala.
Turlaýly múshe. Turlaýly múshege bastaýysh, baıandaýysh jatady. Turlaýly músheler sóılemdegi negizgi oıdy bildiredi. Birinshi sóılem tek turlaýly múshelerden tursa, ekinshi sóılemde bastaýyshpen baıandaýyshtan basqa da sózder qoldanylǵan.
Mysaly: Búgin japalaqtap qar jaýdy.
Turlaýsyz múshe. Sóılemdegi bastaýysh, baıandaýyshtardan basqa sóılem múshelerin turlaýsyz múshe dep aıtady? Olarǵa: qandaı? Kimge? nege? neni? qashan? qaıda? t. b
suraqtar qoıylady.
Endi. Oına da, oıla. Uıqasyn tap.
Orynnan orynǵa aýysqan.
Ushqalaq qara ala (saýysqan)

Saýysqan tapsyrmasy.
Dáptermen jumys.
Kórkem jazý.
Sh sh Sh sh
Shabadan, shabandaz, shalǵaı, sharbaq, shatqal, sháınek, shejire.
Saýysqannyń tapsyrmasy jaqsy oryndaldy. endi jumbaq shesheıik.
Qara tústi qarqyldaq.
Ushyp - qonyp jalpyldap.
Qoqystardy shoqıdy.
Jem izdeıdi tam - tumdap. (qarǵa)

Oqýlyqpen jumys.
1 - jattyǵý. Sóılemderdi kóshirip jazý. Bastaýyshpen baıandaýyshty taýyp astyn syz.
Adamdar sanaýdy ertede úırengen. Olar alǵashqyda saýsaqtaryn sanaǵan. Keıin esepteý úshin usaq tastar qoldanǵan. Adamdar álgi tastardy jipke tizip qoıatyn. Keıin jiptiń ornyna taıaqsha qoldanyldy. Bul esepshottyń alǵashqy túri edi. tehnıka ósti. Esepter qıyndaı tústi. Olardy sheshý úshin mashına kerek boldy. Elektrondy esepteý mashınalary osylaı shyqty.

Sergitý sáti.
Ári qaraı boıymyzdy sergitip, Uıqas aıtaıyq.
Taq - taq - taq
Aıtamyz biz ne? (taqpaq)
Raq - raq - raq
Kúzde túser ne? (japyraq) Qol - qol - qol
Kúzde egin (mol)
Toq - toq - toq
Shybyn - shirkeı (joq)
Kelesi myna óleń jolynyń uıqasyn tabaıyq.
Tumsyǵymen shymshyp,
Qurt teredi. (shymshyq)
Onda shymshyqtyń tapsyrmasyn oryndaıyq.
2 - jattyǵý. Jumbaqtardy kóshirip jaz. Turlaýsyz múshelerdi taýyp, suraq qoı.
Meıirimmen súıedi ol bar adamdy,
Ózine jaratpaıdy qaraǵandy.

Úıge tapsyrma
5 - jattyǵý Syzba boıynsha sóılem qurastyryp jazý.
Erkin taqyrypqa qurmalas sóılemdi qatystyryp mátin quraý

Sabaqty qorytyndylaý
Mine balalar, búgin qustardyń tapsyrmalary arqyly sóılem músheleri týraly bilimderińdi tolyqtyrdyńdar. qustar adamǵa dos, tabıǵat kórki deımiz. Qystap qalatyn otyryqshy qustarǵa qamqor bolýymyz kerek.
Búgingi sabaqty qorytyndylaý maqsatynda erejelerdi suraý.